Για μια… «ασφαλές» χρήση της γλώσσας

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

Υπάρχουν αρκετοί τύποι στη νεοελληνική οι οποίοι, αν και θυμίζουν παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, εντούτοις είναι πλήρως ενταγμένοι στο σημερινό κλιτικό σύστημα και οφείλουμε να τους χρησιμοποιούμε ορθά. Παρ’ όλα αυτά, η κακοποίηση την οποία υφίστανται είναι διαρκής κι επιδεινούμενη. Είτε από γραπτά μαθητών αντλήσουμε παραδείγματα είτε από τον καθημερινό τύπο (ειδησεογραφία, δημόσιες δηλώσεις κτλ), η κατάσταση είναι απογοητευτική. Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε τα εξής:

«Στα πλαίσια των τακτικών ελέγχων και όλων των συναφή που κάνει η Αστυνομία...» και «Μέσα από το σύστημα θα έχουμε μία ασφαλές πρόσβαση…». Πρόκειται για τα σιγμόληκτα τριτόκλιτα επίθετα της αρχαίας ελληνικής, τα οποία, όμως, χρησιμοποιούμε συνεχώς στον λόγο μας κι εμείς. Γι’ αυτό και συναντώνται και στις νεοελληνικές γραμματικές και διδάσκονται -ή, πρέπει να διδάσκονται- εξίσου καλά και σήμερα. Ο Τριανταφυλλίδης[1] τα ταξινομεί στα «Ανώμαλα επίθετα» κάτω από το «πολύς, πολλή, πολύ», ενώ στη Γραμματική Χατζησαββίδη[2] ονομάζονται απλώς «Επίθετα σε -ης, -ης, -ες (δικατάληκτα)». Όπως και να είναι, στις πιο πάνω προτάσεις οι ορθοί τύποι είναι: των συναφών (ενεργειών), θα έχουμε μία ασφαλή πρόσβαση.

Ανάλογης κατηγορίας και εξίσου απογοητευτικό είναι και το επόμενο. «Απονέμεται σε ένα διαπρέπον ερμηνευτή...» και «Απευθύνθηκε προς τον απελθόν πρόεδρο.»[3] Το πρόβλημα εντοπίζεται ασφαλώς στις μετοχές διαπρέπον και απελθόν. Ο Τριανταφυλλίδης στις μετοχές ενεργητικής φωνής περιλαμβάνει μόνο την άκλιτη του ενεργητικού ενεστώτα (-οντας, -ώντας). Αντίθετα, ο Χατζησαββίδης αναφέρει και την κατηγορία στην οποία εντάσσονται οι πιο πάνω, κατατάσσοντάς τες στα «Επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον». Οι συγκεκριμένες είναι μετοχές ενεστώτα (διαπρέπων, διαπρέπουσα, διαπρέπον) και αορίστου (απελθών, απελθούσα, απελθόν) και εδώ χρησιμοποιείται το αρσενικό στην αιτιατική. Αντί όμως ο ομιλητής να πει σε ένα διαπρέποντα ερμηνευτή και τον απελθόντα πρόεδρο, για έναν παράξενο λόγο κλίνει μόνο το ουσιαστικό και αφήνει άκλιτη τη μετοχή! Η κατάληξη -ον, βέβαια, ηχητικά παραπέμπει στην πλέον συχνή όλων κατάληξη της αρσενικής αιτιατικής (τον άνθρωπο(ν) κτλ), πλην όμως αυτά τα ονόματα έχουν ως ονομαστική το -ος. Μήπως το επόμενο σφάλμα θα είναι, ανάλογα, να αποδώσουμε την κατάληξη -ος και στην ονομαστική των λέξεων διαπρέπον και απελθόν;

Με την ίδια λογική, εσφαλμένη είναι και η κατά κόρον χρήση του ουσιαστικού «δόκτωρ» ως άκλιτου! Λέμε στην ονομαστική «ο δόκτωρ Γεωργίου», αλλά μετά πρέπει να κλίνουμε: του δόκτορος, τον δόκτορα κτλ. Το ότι το όνομα ανήκει στην τρίτη κλίση της αρχαίας, δεν μας απαλλάσσει από την υποχρέωση, αν το χρησιμοποιούμε στη νεοελληνική, να το κλίνουμε, όπως και όλα τα ονόματα.

Το πλέον κωμικό -και συνάμα τραγικό- όλων των σφαλμάτων που ακούσαμε σε ονόματα της αρχαίας τρίτης κλίσης, αφορά το ουσιαστικό «πατήρ». Δημοσιογράφος, στη συνέντευξή της από έναν ιερωμένο, κακοποίησε τη λέξη χρησιμοποιώντας παντού τον ίδιο τύπο, ωσάν να ήταν άκλιτη. Είπε πως φιλοξενούμενός της θα ήταν «ο πάτερ…», πως θα συνομιλούσε με «τον πάτερ…» και πως προσκύνησε στην εκκλησία «του πάτερ…», θέτοντας παντού την κλητική του ονόματος (=πάτερ). Ωσάν να μην έφτανε όμως αυτό, όταν ήρθε τελικά η ώρα να μεταχειριστεί την κλητική για να ρωτήσει τον ιερέα κάτι, ξαφνικά την απέρριψε και, άγνωστο γιατί, χρησιμοποίησε άλλο τύπο (=την ονομαστική): «Πατήρ…, πέστε μας το εξής»!

Η τρίτη κλίση της αρχαίας έχει εν πολλοίς υποχωρήσει και τα περισσότερα από τα ονόματά της έχουν μετακινηθεί σε άλλες ομάδες και διαμορφωθεί αναλόγως: λέμε τάξη αντί τάξις, κήρυκας αντί κήρυξ, αμφορέας αντί αμφορεύς κτλ. Τους λίγους τύπους (ή, λίγες καταλήξεις) που διατηρούνται, όμως, επιβάλλεται να μην τους αποφεύγουμε ως μίασμα αλλά, αντίθετα, να τους χρησιμοποιούμε ορθά.                   

*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού