Η αλφαβήτα των σύγχρονων γλωσσών


ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

Η διαμόρφωση του ελληνικού αλφαβήτου υπήρξε μία πραγματική καινοτομία στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Ακόμα και αν δεν είναι κατανοητή από όλους η σπουδαιότητά του, όλοι παραδέχονται ότι από αυτό δημιουργήθηκε το λατινικό αλφάβητο, το οποίο χρησιμοποιούν όλες σχεδόν οι σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, και από αυτό προήλθαν το κυριλλικό (σλαβικό) αλφάβητο, το γλαγολιτικό και άλλα (κοπτικό, γοτθικό, κελτικό, αλβανικό κτλ).

Η εκπληκτική καινοτομία του ελληνικού αλφαβήτου -του οποίου τα περισσότερα γράμματα, κατά τον Ηρόδοτο (5.58), τα πήραν οι Έλληνες από τους Φοίνικες και τα προσάρμοσαν στη γλώσσα τους- έγκειται στο ότι για πρώτη φορά διαμορφώνεται ένα καθαρά φωνολογικό σύστημα γραφής, που αποδίδει όλους τους φθόγγους χωριστά. Αντίθετα, μέχρι τότε όλα τα αρχαία συστήματα γραφής (ιδεογραφικά, συλλαβογραφικά κτλ) -συμπεριλαμβανομένου και του φοινικικού- είχαν ως βάση, στην καλύτερη περίπτωση, τη συλλαβή. Επιπλέον, για πρώτη φορά αποδίδονται συστηματικά τα φωνήεντα, τα οποία διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στη γλώσσα. Το καθοριστικότερο όλων, βέβαια, είναι το ότι οι καινοτομίες αυτές γίνονται εφικτές με τη χρήση ελάχιστων συμβόλων (λίγο περισσότερα από 24 γράμματα). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, από τα πρώτα χρόνια, τη διάδοση της γραφής στα ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού, κάτι που συνέβαλε τόσο στη μεγάλη άνθηση των γραμμάτων και των επιστημών όσο και στην ανάπτυξη της δημοκρατίας.

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς διαμορφώθηκε το ελληνικό αλφάβητο, σίγουρα όμως αυτό πρέπει να έγινε πολύ πριν από τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ.. Σε αυτό συνηγορούν διάφοροι λόγοι, κυρίως όμως το ότι αφενός στις παλαιότερες επιγραφές που σώζονται σε ελληνικό αλφάβητο (μέσα 8ου αι.) αυτό παρουσιάζεται αρκετά ανεπτυγμένο, και αφετέρου το ότι κάπου στον 8ο αι. αυτό μεταφέρθηκε στη Ν. Ιταλία και αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία του λατινικού αλφαβήτου.

Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στις αρχαιότερες, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, επιγραφές που είναι γραμμένες στο ελληνικό αλφάβητο.

Η πρώτη επιγραφή είναι χαραγμένη στην «οινοχόη του Διπύλου» και χρονολογείται στα 750-735 π.Χ.. Βρέθηκε στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο στην Αθήνα και φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η επιγραφή βρίσκεται στη ζώνη του ώμου του αγγείου, έχει φορά από τα δεξιά προς τα αριστερά, ενώ οι λέξεις δεν χωρίζονται μεταξύ τους. Το λεξιλόγιο και το μέτρο είναι κατ’ εξοχήν επικά και παραπέμπουν στη σύγχρονη ομηρική ποίηση. Στην επιγραφή εμφανίζεται για πρώτη φορά το γράμμα Χ, που δεν υπήρχε στο φοινικικό αλφάβητο. Ο πρώτος στίχος διαβάζεται εύκολα (ΗΟΣΝΥΝΟΡΧΕΣΤΟΝΠΑΝΤΟΝΑΤΑΛΟΤΑΤΑΠΑΙΖΕΙ, δηλαδή:ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει), ο δεύτερος όμως έχει κάποια γράμματα αμφισβητούμενα (ίσως: ΤΟΤΟΔΕΚΑΝΜΙΝ: τούτῳ δεκᾶν μιν). Στη νεοελληνική: «Τώρα όποιος από τους χορευτές χορέψει πιο ανάλαφρα (=χαριτωμένα) απ’ όλους, σε αυτόν να δοθεί (το αγγείο).» Εύλογα μπορούμε να υποθέσουμε ότι το αγγείο αποτέλεσε έπαθλο χορευτικών αγώνων και δόθηκε στον δεινότερο χορευτή.

Η δεύτερη επιγραφή βρίσκεται στο «κύπελλο του Νέστορος», που ανάγεται περίπου στο 740 π.Χ.. Βρέθηκε σε τάφο στις Πιθηκούσσες, τη σημερινή Ίσκια της Ιταλίας, που είχαν αποικίσει οι Ευβοείς. Φυλάσσεται στο τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Έχει φορά από τα δεξιά προς τα αριστερά, αποτελείται από τρεις στίχους και οι λέξεις χωρίζονται μεταξύ τους. Με τη συμπλήρωση κάποιων γραμμάτων που είναι φθαρμένα, διαβάζουμε: ΝΕΣΤΟΡΟΣ: ΕΙΜΙ ΕΥΠΟΤΟΝ ΠΟΤΕΡΙΟΝ /ΗΟΣ Δ΄ ΑΝ ΤΟΔΕ ΠΙΕΣΙ: ΠΟΤΕΡΙ : ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ /ΗΙΜΕΡΟΣ ΗΑΙΡΕΣΕΙ ΚΑΛΛΙΣΤΕΦΑΝΟ: ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ (δηλαδή: Νέστορός εἰμι εὔποτον ποτήριον. Ὃς δ’ ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κεῖνον ἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης.) Στη νεοελληνική: «Είμαι το καλόπιοτο ποτήρι του Νέστορος. Όποιος πιει από αυτό το ποτήρι, αμέσως θα τον καταλάβει ο πόθος της καλλιστέφανης Αφροδίτης.» Από κάποιους μελετητές εικάζεται ότι ο Νέστωρ είναι ο ομηρικός βασιλιάς της Πύλου και το ποτήρι, αυτό που περιγράφεται στους στίχους Λ, 632-7 της Ιλιάδας. Άλλοι αρνούνται τον συσχετισμό.         

*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










782