Για τη Βία, την Παραβατικότητα και τη νέα τάξη συμπεριφορών στα Σχολεία
ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΧΑΤΖΗΓΕΡΟΥ*
Θα μπορούσα να αποφύγω την αναφορά σε περιστατικά, αλλά δε μου κάνει καρδιά να αρχίσω μόνο με την τοποθέτησή μου για την παραβατικότητα. Θα το διανθίσω εναρκτήρια με όσα πάνω-κάτω συμβαίνουν αυτή τη στιγμή σε αρκετά σχολεία, γιατί αξίζει να ιδωθούν με τον ρεαλισμό που τους αρμόζει, αφαιρουμένων των γνωστών εφέ των ΜΜΕ με τις επί σκοπού ελλειμματικές και παραπλανητικές πληροφορίες.
Ξεκινώ λοιπόν με τα ακρωνύμια. Πάμε πρώτα με το ΤΙΚ-ΤΟΚ και την πλήρη κατάληψη του σχολείου από τη σχεδόν ζωντανή αναμετάδοση της καθημερινότητάς μας στα ΜΚΔ από 12χρονα πρωτάκια και όχι μόνο. Ακόμη και με την απαγόρευση της χρήσης τους στην τάξη, δεν υπάρχει περίπτωση να ξεφύγει οτιδήποτε το οποίο υπό κανονικές συνθήκες, δηλαδή στον υπόλοιπο κόσμο, δεν θα ενέπιπτε σε αδίκημα παραβίασης προσωπικών δεδομένων – μαθητών και εκπαιδευτικών. Ο σεβασμός στη διαφορετικότητα/κανονικότητα, στη σχολική ζωή, στο σοβαρό και στο αστείο, πάει καπνό χωρίς ίχνη ενδοιασμού. Οι περισσότεροι μαθητές καταφθάνουν στο σχολείο θεωρώντας ότι η κατάχρηση του κινητού, αποτελεί μέρος της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού, όπως ακριβώς παραποιημένα, μπορεί να θεωρούν ότι η εξάρτησή τους στα ηλεκτρονικά παιγνίδια είναι μια αθώα εξωσχολική δραστηριότητα. Η αλλοίωση στην αντίληψή τους για το τι είναι υγιές και τι όχι, συνεπικουρείται από τη γονεϊκή στάση η οποία φυσιολογικοποιεί τις αποκλίσεις ως μέρος της παιδικής/εφηβικής ανάπτυξης και της εξελικτικής τους ψυχολογίας, αντιπαραβάλλοντας τα ως θέσφατα και ανατρέποντας ότι γνωρίζαμε μέχρι σήμερα στις επιστήμες αγωγής.
Πάμε μετά σε άλλα, πιο ακραία δυστυχώς, που ενίοτε κινούνται στο φάσμα του κωμικοτραγικού ανάλογα με την περίσταση. Πάμε στις ‘τρομοκρατικές οργανώσεις νέων’ της κάθε περιοχής. Αν δεν έχετε στη γειτονιά ή στο σχολείο, μην ανησυχείτε, θα εμφανιστούν. Το κωμικό στοιχείο είναι οι ονομασίες που επινοούν τα παιδιά (12 – 18 χρόνων) για τις ‘ομάδες’ τους, οι οποίες παραπέμπουν σε ‘μυστικές οργανώσεις’, ‘συμμορίες’, ‘κλίκες’, και ‘αδίστακτα’ ‘καθάρματα’ με τα ακρωνύμιά τους να αναγράφονται σε κάθε καθαρό ή λερωμένο τοίχο του οποιοδήποτε κτιρίου στην κοινότητα. Αν διερωτάστε τι σημαίνει το ΜΟΑΚ (Μυστική Οργάνωση Αδίστακτων Καθαρμάτων), το ΤΟΚ, το ΤΟΣ, ΤΟΠ, ΤΟΛ, ΑΚΖΑ κ.ο.κ. που βλέπετε δεξιά και αριστερά, τώρα ξέρετε την απάντηση. Αρκετοί μαθητές λοιπόν, περήφανα επιθυμούν να ανήκουν σε ότι είναι ‘ΤΙΚ-ΤΟΚ-ΣhiΑΡΑΠΙΤΟΚ’ και να επιδίδονται σε ότι πιο ανάρμοστο τους επιτρέπει η νύκτα (βανδαλισμούς, οχλαγωγία, υβριστικά γκράφιτι, χρήση αλκοόλ και ουσιών, πυρπολήσεις κ.α.) και οι ‘νυχτωμένοι’ ενήλικες που υποτίθεται τους επιβλέπουν. Τη μέρα διαφημίζουν τα κατορθώματά τους, τα οποία έχουν βιντεοσκοπήσει και αναρτήσει σε ειδικούς λογαριασμούς στο Insta (το FB είναι παρωχημένο) και βεβαίως στο ΤΙΚ-ΤΟΚ. Το πάθος του ανταγωνισμού μεταξύ των ομάδων αυτών, κάνει την οποιαδήποτε ακαδημαϊκή ολυμπιάδα να ωχριά και να φτάνει, ασθμαίνοντας, τελευταία στις προτιμήσεις.
Τα υπόλοιπα που αφορούν στη σχολική παραβατικότητα δεν είναι δύσκολο να τα φανταστεί κανείς, διότι συμβαδίζουν με το πνεύμα των καιρών και με τα όσα περιγράφονται πιο πάνω. Οι καυγάδες, οι συνεχείς και ανεξέλεγκτοι βανδαλισμοί, ο εκφοβισμός, η επιλεκτική παρουσία στο μάθημα, οι απουσίες, στις πιο μεγάλες ηλικίες οι καταχρήσεις ακόμα και εντός του σχολείου, η ανυπακοή στους κανόνες, η εναντιωματική-προκλητική συμπεριφορά, έχει γίνει για αρκετά σχολεία το σύνηθες και όχι το μεμονωμένο φαινόμενο. Η πανηγυρική έναρξη και το κλείσιμο της σχολικής χρονιάς με οτιδήποτε πιο παραβατικό ως μέρος των ‘μαθητικών εορτασμών’, τα λέει όλα. Εξού και οι μηχανισμοί που αναγκαστικά στήσαμε για την αποτροπή τους.
Με μια πολύ γρήγορη επισκόπηση των απόψεων των Δευτεροβάθμιων διευθυντών και των εκπαιδευτικών ευρύτερα, το μείζον ζήτημα της σχολικής βίας και παραβατικότητας βρίσκεται αναντίλεκτα στην κορυφή των προβλημάτων. Όχι άδικα. Αν αναλογιστεί κάποιος τις αλυσιδωτές επιπτώσεις που προκύπτουν, εύκολα μπορεί να κατανοήσει το πόσο ταλανίζεται η σχολική μονάδα και πόσος χρόνος αναλώνεται για τη διαχείριση και την αποτροπή τους. Όλοι αναγνωρίζουμε ότι το ζήτημα είναι κυρίως κοινωνικό, αλλά όχι μόνο. Τα αίτια είναι πολλά εδώ όμως, δεν είναι η πρόθεση να γίνει η ανάλυσή τους. Κυρίως μας ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο καλούμαστε ως εκπαιδευτικοί, να αντιμετωπίσουμε την παραβατικότητα των μαθητών και να απαντήσουμε στο κατά πόσο ο τρόπος αυτός είναι αποτελεσματικός.
Ας εξετάσουμε λοιπόν, ποια εργαλεία και ποιες μεθόδους έχουμε στη διάθεσή μας στο κυπριακό σχολικό συγκείμενο. Αρχικά, υπάρχουν οι πρόνοιες στη νομοθεσία οι οποίες αναφέρονται με συγκεκριμένο τρόπο στην αντιμετώπιση αρνητικών συμπεριφορών μέσω παιδαγωγικών μέτρων που περιλαμβάνουν τον διάλογο, την προειδοποίηση, την αποβολή, το Πειθαρχικό κ.ο.κ. Αυτά ενισχύονται με άλλες απαραίτητες παρεμβάσεις και ενέργειες ενδοσχολικά όπως την πολιτική πειθαρχίας που χαράσσει και εφαρμόζει το σχολείο, τις παιδαγωγικές συνεδρίες, την εμπλοκή του Υ.Τ. και του Κ.Σ.Ε.Α., την επίβλεψη της Διεύθυνσης και των εκπαιδευτικών, την αποτελεσματική διαχείριση της τάξης, την αποφασιστικότητα για τη μείωση των φαινομένων, και επεκτείνεται στη συνεργασία με γονείς, Υπηρεσίες, την Αστυνομία, τα αρμόδια τμήματα του ΥΠΑΝ κ.α.
Σίγουρα ένας μηχανισμός διαχείρισης υπάρχει. Όμως, χρόνο με τον χρόνο, το πρόβλημα διογκώνεται και το είδος της βίας και της παραβατικότητας αλλάζει επικίνδυνα μορφή. Την ίδια στιγμή, μειώνονται οι αντοχές του σχολείου και των εκπαιδευτικών όταν διαπιστώνουν ότι αυτά που γνώριζαν μέχρι τώρα για τους τρόπους αντιμετώπισης, δεν είναι πια αρκετά για να λύσουν δραστικά το πρόβλημα. Ακόμα, ότι η κλασική προσέγγιση στη μάθηση με όλη την ουρά που ακολουθεί (αναλυτικό πρόγραμμα, ύλη, βιβλία, μέθοδος διδασκαλίας, αξιολόγηση, ημερήσιο πρόγραμμα κλπ.), δεν μπορεί να ανταγωνιστεί οτιδήποτε κατέλαβε πια θέση στη ζωή του νέου μαθητή (π.χ. ΜΚΔ με εύκολη προβολή και διασημότητα ακόμα και, ή κυρίως, με βίντεο μαθητικών καυγάδων κ.α.). Αυτό επιδεινώνεται με την αναγνώριση ότι, υπάρχει σταθερή έκπτωση σε αξίες και δεξιότητες που έπρεπε να διαθέτουν οι μαθητές για να μπορούν να επικοινωνούν επιθυμίες και συναισθήματα με κοινωνικά συμβατούς και επιθυμητούς τρόπους, και ότι, η επιτρεπτική στάση αρκετών γονιών δείχνει να έχουν χάσει ανεπιστρεπτί τον έλεγχο στην οριοθέτηση και την αγωγή των παιδιών τους.
Λαμβάνοντας υπόψη, τα μεγέθη μας ως χώρα και εκπαιδευτικό σύστημα, είναι να αναρωτιέται κανείς πού να αποδώσει αυτά τα επίπεδα της παραβατικότητας και να μην αισθάνεται ότι με κάποιο τρόπο ‘φτύνει πάνω του’ όπως λέμε και στην κυπριακή. Αναμένουμε μετά τη σχετική εξαγγελία της Υπουργού, η οποία δικαιολογημένα φαίνεται να πήρε ζεστά το θέμα, να δούμε τα εξής: άμεση εφαρμογή της νομοθεσίας που αφορά στον Περί Βίας στο Σχολείο Νόμο, επαναφορά της Ομάδας Άμεσης Παρέμβασης όπως λειτουργούσε και όπως προνοείται στη νομοθεσία, καθολική εισαγωγή προγραμμάτων ενδυνάμωσης των μαθητών, επίλυσης διαφορών, συναισθηματικής διαχείρισης και υγιούς επικοινωνίας. Επιπλέον, πέραν αυτών, θεωρούμε απαραίτητη την ενίσχυση της Υ.Σ.Ε.Α. και της Υ.Ε.Ψ. ούτως ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ουσιαστικότερα στην πρόληψη και διαχείριση των αποκλινουσών συμπεριφορών, να προσφέρουν συνεργατικά παρεμβάσεις εντός του σχολείου στηρίζοντας και ενδυναμώνοντας τις Διευθύνσεις, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της βίας και της παραβατικότητας.
Για να υπάρξει επίτευξη στη μάθηση, χρειάζονται εκπαιδευτικοί επικεντρωμένοι στο παιδαγωγικό τους έργο και όχι σε ρόλους ‘θηριοδαμαστή’, ‘αστυνομικού’ ή ‘φύλακα’. Χρειάζονται σχολεία που βρίσκονται σε ειρήνη ως κοινότητες, και οφείλουμε όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, να διαφυλάξουμε την καλή και ήρεμη λειτουργικότητά τους ως κόρη οφθαλμού. Τα κάγκελα, οι φύλακες και οι κάμερες δεν κατέστειλαν το πρόβλημα διότι το σχολείο δεν είναι τράπεζα. Οι λύσεις είναι πρωτίστως παιδαγωγικές και όσοι το αναγνωρίζουν, αντιλαμβάνονται τον κόπο και την εις βάθος δουλειά που χρειάζεται να γίνει.
Α ναι, και ένα τελευταίο που νόμιζα ότι δεν θα χρειαζόταν ως μέτρο, αλλά αναθεωρώ: κατάργηση του κινητού στο σχολείο όλες τις ώρες. Από πέρσι μέχρι φέτος, το μόνο που βλέπω την ώρα των διαλειμμάτων είναι σκυμμένα κεφάλια πάνω από μια οθόνη. Και όχι δε με νοιάζει το μαλλί και ούτε είναι θέμα οι τρίχες και η στολή.
*Συμβουλευτική και Επαγγελματική Αγωγή
Διευθύντρια Σχολείου Μέσης Εκπαίδευσης
