ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Επανειλημμένως επισημαίνουμε την τεράστια γλωσσική επίδραση που ασκούν τα ΜΜΕ στην κοινωνία. Γι’ αυτό και ανατρέχουμε σε ενημερωτικές εκπομπές των τελευταίων ημερών για κάποιες επισημάνσεις:
Κατά τη συζήτηση δύο δημοσιογράφων για ένα πολίτη ο οποίος κατέγραψε με το κινητό του περίπτωση σεξουαλικής παρενόχλησης παιδιού στον δρόμο, ο πρώτος δημοσιογράφος ρώτησε: «Γιατί ο κύριος δεν παρενέβη για να αποτρέψει το συμβάν, παρά μόνο το κατέγραψε;» Και ο δεύτερος απάντησε: «Δεν μπορούσε να παρενέβει, γιατί βρισκόταν πολύ μακριά.» Προφανώς ο δεύτερος δημοσιογράφος αγνοεί την κλίση του ρήματος παρεμβαίνω, το οποίο στην υποτακτική του αορίστου, όπως εδώ, είναι: να παρέμβει. Το παρεμβαίνω είναι ρήμα ανώμαλο (βλ. το βαίνω της αρχαίας ελληνικής) και σύνθετο με δύο προθέσεις: (παρά+εν). Στην οριστική αορίστου το βαίνω κάνει έβη, συνεπώς ορθά ειπώθηκε από τον πρώτο ο τύπος παρενέβη. Στην απάντηση όμως ο συνομιλητής του κάνει χρήση του να, δηλαδή της υποτακτικής. Επομένως, το ρήμα χάνει την αύξησή του, δηλαδή το αρχικό ε-, όπως συμβαίνει σε όλα τα ρήματα (έγραψα -να γράψω, έλυσα -να λύσω), ενώ το -ν της πρόθεσης εν, επειδή ακολουθεί σύμφωνο (=β), αφομοιώνεται σε -μ (εν+μένω =εμμένω, συν+μετέχω =συμμετέχω). Άρα ο τύπος γίνεται: να παρέμβει (παρ’+εμ+βει).
Κάπως αντίστοιχο είναι και το επόμενο σφάλμα που εντοπίσαμε: «Στη διαμαρτυρία εμπλάκη και ο πρόεδρος του…» Δεν υπάρχει τύπος εμπλάκη. Το ρήμα είναι εμπλέκω-ομαι, δηλαδή εν+πλέκω, όπου το -ν της πρόθεσης εν αφομοιώνεται σε -μ (βλ. το προηγούμενο παράδειγμα). Στον αόριστο, όπως σε όλα τα ρήματα, χρειάζεται αύξηση, η οποία στα σύνθετα ρήματα είναι εσωτερική, δηλαδή τίθεται μετά την πρόθεση: εν+έπλεξα, εν+επλάκην. Επειδή, όμως, λόγω της αύξησης ε-, το ρήμα ξεκινά με φωνήεν, η πρόθεση εν πρέπει να επανέλθει στην αρχική της μορφή (δεν χρειάζεται το -μ). Συνεπώς ο τύπος είναι ενεπλάκη. Πολλοί έχουν την εντύπωση ότι η χρονική αύξηση είναι φαινόμενο της αρχαίας ελληνικής και δεν χρειάζεται στη νέα ελληνική, παρά μόνο όταν ο τύπος τονίζεται στη συλλαβή αυτή. Αυτό εν μέρει είναι ορθό, αφορά όμως τύπους καθαρά της νεοελληνικής, π.χ.: λέμε έδωσα (με αύξηση έ-, επειδή τονίζεται), αλλά: δώσαμε (χωρίς αύξηση ε-, γιατί δεν τονίζεται). Όταν όμως πρόκειται για τύπους αρχαιοπρεπείς, όπως το -επλάκην (αόριστος του ρήματος μπλέκομαι, από το εμπλέκομαι), τότε η αύξηση δεν μπορεί να παραλειφθεί.
«Συνίσταται οι θεραπείες να μη γίνονται σε μεγάλη χρονική απόσταση η μία από την άλλη.» Παρατηρείται σύγχυση των ρημάτων συνίσταται και συνιστάται, που προέρχονται και τα δύο από το αρχαιοελληνικό ίσταμαι (=στέκομαι). Συνίσταται σημαίνει αποτελείται, έγκειται, βρίσκεται (π.χ.: Η διαφορά στις θέσεις των δύο πολιτικών συνίσταται στο ότι έχουν διαφορετικό ιδεολογικό υπόβαθρο.). Εδώ, προφανώς, ο δημοσιογράφος εννοεί συνιστάται, δηλαδή συστήνεται, προτείνεται.
«Οι λειτουργοί οφείλουν να παρακολουθούν την ενημερότητα από τις αρμόδιες αρχές και να δρουν αναλόγως.» Ενημερότητα είναι η ιδιότητα του ενήμερου και προφανώς ατυχώς χρησιμοποιείται η λέξη αυτή εδώ. Το ορθό είναι ασφαλώς: ενημέρωση.
«Διεξήχθησαν πολλές μάχες ανάμεσα στον ισραηλινό στρατό και μαχητών της Χεσμπολάχ.» Η πρόθεση ανάμεσα συντάσσεται με την πρόθεση σε+αιτιατική. Δεν νοείται να τίθεται ο πρώτος όρος ορθά (=στον στρατό) και ο δεύτερος, αντί να συνεχίζει ομοίως (=σε μαχητές), να τίθεται σε διαφορετική πτώση (εδώ, τη γενική: μαχητών). Προτάσεις με πανομοιότυπο λάθος ακούσαμε ξανά τις ημέρες αυτές στο ίδιο κανάλι. Μήπως ο δημοσιογράφος πρέπει να τύχει σχετικής επιμόρφωσης;
«Θα προσφέρουν βοήθεια ανάλογα των αναγκών.» Τελευταία εντοπίζουμε συχνά το σφάλμα αυτό. Το επίρρημα ανάλογα συντάσσεται με την πρόθεση με+αιτιατική, δηλαδή: ανάλογα με τις ανάγκες. Αν ο ομιλών προτιμά τη χρήση της γενικής (=των αναγκών), τότε οφείλει να κάνει χρήση του παλαιότερου επιρρήματος αναλόγως. Αν ο τύπος αυτόςξενίζει κάποιον, ας τον αποφύγει, ταυτοχρόνως όμως να αποφύγει και τη σύνταξή του. Ο συμφυρμός των δύο εκφράσεων δεν είναι αποδεκτός.
*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού
