Αλήθειες για την Παιδεία από τον Αρχιεπίσκοπο

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

Ομιλία για πολλούς αποδέκτες εξεφώνησε στις 28 Νοεμβρίου 2023 ο Αρχιεπίσκοπος Γεώργιος στο Παγκύπριον Γυμνάσιον, στην εκδήλωση για τα 70χρονα της ΟΕΛΜΕΚ. Η ομιλία αφορούσε την άποψη της Εκκλησίας για την Παιδεία στους κρίσιμους καιρούς που διερχόμαστε ως κυπριακός ελληνισμός.  

Σύνοψη των θέσεων του Αρχιεπισκόπου για το τι δέον γενέσθαι σήμερα, αποτελεί η επιλογική του παράγραφος: «Μακρυά από τον κύριο ελληνικό κορμό, λίγοι σε αριθμό, κρατημένοι από την Ιστορία και τη γλώσσα μας, στηριζόμενοι στην Ορθόδοξη πίστη μας, αν θέλουμε να έχουμε συνέχεια και προοπτική θα πρέπει να συγκεντρώσουμε τις προσπάθειές μας στη συνέχιση και ενίσχυση μιας παιδείας που ως ελληνική παιδεία επεβλήθη σε περιόδους αποικιοκρατίας και που παλαιότερα συντήρησε το έθνος.»

Ο Αρχιεπίσκοπος υποστήριξε εξαρχής ότι το σχολείο «αποτελεί, στην πράξη, τον προγραμματισμό της Πολιτείας για το τι είδους Κοινωνία και τι είδους πολίτη θέλει να πλάσει.» Συνεπώς, η Παιδεία είναι -πέρα από γνώσεις- πρώτιστα αγωγή, και ως τέτοια πρέπει να αντικρίζεται. Οσάκις στην ιστορία μας υποτιμήθηκε η καλλιέργεια των εθνικών και θρησκευτικών αξιών και η διδασκαλία της γλώσσας μας, αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του ελληνισμού. Ο μακαριότατος επικαλέστηκε τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, ο οποίος το 1812 ίδρυσε την Ελληνική Σχολή (μετέπειτα Παγκύπριον Γυμνάσιον) θέτοντας ως προμετωπίδα το «θνήσκε υπέρ πίστεως και μάχου υπέρ πατρίδος». Γλώσσα και θρησκεία αποτελούν τους βασικούς πυλώνες θεμελίωσης του ελληνικού έθνους και όχι τυχαία βρίσκονταν πάντοτε στο στόχαστρο των εχθρών του. 

Απειλή για την εθνική μας επιβίωση, σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο, συνιστούν η παγκοσμιοποίηση και η πολυπολιτισμικότητα, εφόσον αντιστρατεύονται την εθνική συνείδηση και ταυτότητα. Αντίθετα, ο σεβασμός και η προσήλωση στην ιστορία και τον πολιτισμό μας αποτελούν τη μόνη οδό φυσικής και εθνικής συνέχειάς μας ως ελληνισμού, και δη ως ελληνισμού της Κύπρου. Αν απεκδυθούμε το εθνικό μας φρόνημα χάριν της συμβίωσης με τις άλλες εθνότητες και ταυτοχρόνως αν ατονίσει η μνήμη των κατεχομένων από την Τουρκία εδαφών μας, θα απομακρυνθούμε από το μοναδικό στήριγμά μας, την Ελλάδα, και θα είμαστε έρμαια των ξένων. Ζητούμενο, συνεπώς, της Παιδείας πρέπει να είναι η καλλιέργεια αρχών και αξιών που αφενός να επιτρέπουν το οικουμενικό άνοιγμα, αφετέρου όμως να διασφαλίζουν την εθνική μας υπόσταση.

Η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες συνέβαλε στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, αλλά επέφερε και αρνητικές συνέπειες, όπως η άμβλυνση της κριτικής σκέψης, της ελεύθερης βούλησης κλπ. Αυτά οδηγήσαν στην ανατροπή παραδοσιακών αξιών και συνακόλουθα στην υποτίμηση των ανθρωπιστικών έναντι των θετικών επιστημών, με αποτέλεσμα τη θυματοποίηση όσων μαθημάτων οδηγούν στην εθνική μας αυτοσυνειδησία (Ιστορία, Ελληνικά, Θρησκευτικά). Ιδιαιτέρως βάλλονται τα Θρησκευτικά, τα οποία όμως θα μπορούσαν κάλλιστα να συμβάλουν στη συμφιλίωση των ανθρώπων και την ειρήνη.

Επιπλέον, ως μειονέκτημα καταγράφει ο Αρχιεπίσκοπος και την υποβάθμιση του επιπέδου της παρεχόμενης γνώσης, τη μείωση των απαιτήσεων που έχουν οι εκπαιδευτικοί από τους μαθητές, την έλλειψη πειθαρχίας των μαθητών, καθώς και τη μεγάλη φροντίδα που παρέχεται στους αδύνατους μαθητές στο πλαίσιο μίας κακώς νοούμενης ισότητας. Τέλος, επιζήμια είναι και η κομματική ανάμειξη στα σχολεία.      

Οι διαπιστώσεις του Αρχιεπισκόπου κατά το μεγαλύτερο μέρος μάς βρίσκουν σύμφωνους. Ταυτοχρόνως όμως, προβληματιζόμενοι για την Παιδεία, οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψη ότι τα παγκόσμια δεδομένα συνεχώς μεταβάλλονται, η κοινωνία εξελίσσεται, η επιστήμη προχωρεί με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Επιστημονικά επιτεύγματα, νέα είδη γραμματισμού, ψηφιακός μετασχηματισμός, εκσυγχρονισμός αναλυτικών προγραμμάτων, καλλιέργεια ικανοτήτων και δεξιοτήτων -όλα αυτά πρέπει να αποτελούν ζητούμενο, προκειμένου να συμβαδίζουμε με τον σημερινό κόσμο.  Ακριβώς εδώ, όμως, βρίσκεται και το κομβικό σημείο για τον καθορισμό των αποφάσεών μας: για το πώς θα βρεθεί η χρυσή τομή, ώστε να διαμορφώσουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα σύγχρονο και σύμφωνο με τις νέες ανάγκες, χωρίς όμως αυτό να επηρεάσει τον διαχρονικό ρόλο της Παιδείας και να γίνει έτσι ολετήρας της ταυτότητας και της ελληνορθόδοξής μας παράδοσης. 

*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού