Προτάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα μετά από τα απογοητευτικά αποτελέσματα της PISA 2022

ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗ*

Τα απογοητευτικά αποτελέσματα της PISA 2022 κατέδειξαν ακόμα μια φορά την κατάσταση του εκπαιδευτικού συστήματός μας. Αφενός χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι οι διεθνείς αυτές εξετάσεις αποτελούν μια σημαντική ευκαιρία ανασκόπησης του εκπαιδευτικού συστήματος και αναστοχασμού για το τι πάει καλά και που χρειάζονται βελτιώσεις. Αφετέρου χρειάζεται να μην δαιμονοποιούμε τις εξετάσεις αυτές και να εγκύψουμε στα υπαρκτά προβλήματα. Ως μάχιμος εκπαιδευτικός αλλά και ως άτομο που είχα την ευκαιρία να βοηθήσω ως «διορθωτής» των γραπτών των παιδιών της Κύπρου σε τρεις προηγούμενες τρεις διεθνείς εξετάσεις PISA, θεώρησα σημαντικό να καταγράψω κάποιες προτάσεις για το κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα. Οι προτάσεις αυτές εν πολλοίς συζητούνται μέσα στα σχολεία από πολλούς μάχιμους εκπαιδευτικούς και θα ήταν καλό να μπορέσουν οι εν λόγω προτάσεις να «φτάστουν» εις ώτα ακουόντων που έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας. Θα επιχειρηθεί οι προτάσεις αυτές να καταγραφούν εν συντομία χωρίς επεξηγήσεις ώστε να μην κουράσουν τον αναγνώστη και είμαστε στη διάθεση των ιθυνόντων για συζήτηση κάθε μίας ξεχωριστά.

1. Αυτονομία των σχολείων (διοικητική, οικονομική και παιδαγωγική αυτονομία). Ένα από τα χαρακτηριστικά χωρών που σημείωσαν βελτίωση των αποτελεσμάτων τους στις τελευταίες διεθνείς εξετάσεις PISA είναι η αυτονομία των σχολικών μονάδων.
2. Αποκέντρωση του συγκεντρωτικού εκπαιδευτικού συστήματος. Είναι χαρακτηριστικό του εκπαιδευτικού μας συστήματος που έχει διαπιστωθεί εδώ και αρκετά χρόνια από διάφορες μελέτες, πρωτοβουλίες χωρίς να έχουμε καταφέρει να το βελτιώσουμε. Ένα αρχικό βήμα είναι η αποκέντρωση του κεντρικού ΥΠΑΝ και η ενίσχυση των Επαρχιακών Γραφείων Παιδείας τα οποία να αποκτήσουν τη δυναμική για ουσιαστική στήριξη (οικονομική, διοικητική και παιδαγωγική) των σχολικών μονάδων.
3. Δημιουργία Τεχνικών και Επαγγελματικών Γυμνασίων. Είναι παιδιά τα οποία θα μπορούσαν να έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα εάν μπορούσαν από το Γυμνάσιο να φοιτήσουν σε ένα Τεχνικό ή Επαγγελματικό Γυμνάσιο.
4. Δημιουργία Εξειδικευμένων Σχολείων Γυμνασίων και Λυκείων. Είναι πλέον ανάγκη για τη δημιουργία εξειδικευμένων σχολείων (Γυμνασίων και Λυκείων) που να ανταποκρίνονται στα ειδικά ενδιαφέροντα των μαθητών μας. Μπορούν να δημιουργηθούν σχολεία Καλών Τεχνών, Χρηματοοικονομικών, Κλασσικής Παιδείας (φιλολογίας), STEM (χρειάζεται εξορθολογισμός και βελτίωση των σχολείων STEAM όπως έχουν διαμορφωθεί), Ξένων γλωσσών. Τα αθλητικά και μουσικά σχολεία έχουν επιτύχει και δείχνουν ότι μπορούν να ενισχυθούν με νέα εξειδικευμένα σχολεία και σε άλλους τομείς.
5. Εισαγωγή των μαθητών στο πανεπιστήμιο με βάση τις βαθμολογίες στις 3 τάξεις του Λυκείου με διαφορετική ποσόστωση στα σχετικά μαθήματα. Προτείνεται η έναρξη διαλόγου εκκινώντας με την εξής ποσόστωση (Α΄ Λυκείου 20%, Β΄ Λυκείου 30% και Γ΄ Λυκείου 50%). Ήδη η Ελλάδα ανακοίνωσε ότι προσανατολίζεται προς αυτή την κατεύθυνση ως νέο σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ.
6. Εισαγωγή των μαθητών στους κλάδους των Λυκείων με βάση τις βαθμολογίες στις 3 τάξεις του Γυμνασίου με διαφορετική ποσόστωση στα σχετικά μαθήματα. Μπορεί να ακολουθηθεί η ίδια προσέγγιση με την εισαγωγή στα ΑΕΙ αλλά για τους κλάδους των Λυκείων. Αυτό θα διασφαλίσει ότι οι μαθητές που εντάσσονται σε ένα κλάδο έχουν τις απαραίτητες ικανότητες (competences) γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται στον κλάδο που επέλεξαν.
7. Διόρθωση στρεβλώσεων στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Έχουν διαφανεί από την εφαρμογή του Νέου Ωρολογίου Προγράμματος (ΝΩΠ) ότι υπάρχουν στρεβλώσεις που πρέπει να διορθωθούν προς ένα σύγχρονο σχολείο με προσανατολισμό στο μέλλον.
8. Ένταξη αξιολόγησης στη Δημοτική εκπαίδευση. Είναι σημαντικό για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που παρέχει εκπαίδευση για 6 χρόνια, να έχει κεντρικά δεδομένα για τα αποτελέσματα της διδασκαλίας και μάθησης. Προσαρμοσμένης βέβαια στο συγκείμενο και τα χαρακτηριστικά της Δημοτικής Εκπαίδευσης.
9. Απόκτηση πιστοποιητικού ελληνομάθειας από τα παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία. Ένταξη των παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία στο Γυμνάσιο και Λύκειο, εφόσον έχουν αποκτήσει πιστοποιητικό ελληνομάθειας μετά από εξετάσεις και εφόσον έχουν μάθει επαρκώς την ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του Γυμνασίου και Λυκείου.
10. Εκδημοκρατικοποίηση της εκπαίδευσης. Αύξηση της δημοκρατικότητας, της διαφάνειας, της συμμετοχικότητας και των προσεγγίσεων bottom up στη λήψη αποφάσεων. Περιορισμό των top down προσεγγίσεων λήψης αποφάσεων. Αυτό θα διασφαλίσει ότι οι όποιες αποφάσεις θα έχουν επαφή και θα προέρχονται από τη βάση της εκπαίδευσης και τους μάχιμους εκπαιδευτικούς. Είναι ουσιώδες επίσης να διενεργηθεί ένα ουσιαστικός δημοκρατικός διάλογος ώστε να διαμορφωθεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της κοινωνίας.
11. Ψηφιακός μετασχηματισμός της εκπαίδευσης. Ζούμε στην εποχή όπου η Ευρώπη και τα κράτη αγωνίζονται για τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην εποχή της 4^ης βιομηχανικής επανάστασης και είναι ιδιαίτερα σημαντικό θέμα ο ψηφιακός μετασχηματισμός στην εκπαίδευση όχι μόνο στον παιδαγωγικό τομέα, με την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία, αλλά και στον τομέα της ψηφιακής διοίκησης, εμπλοκής των γονέων και πολλούς άλλους τομείς.
12. Κίνητρα στους εκπαιδευτικούς. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να κρατούμε τα κίνητρα των εκπαιδευτικών υψηλά. Βλέπουμε εκπαιδευτικούς να ξεκινούν με κίνητρα και αγνές φιλοδοξίες να προσφέρουν το άπαν των δυνάμεων τους στα παιδιά αλλά σύντομα απογοητεύονται από το εκπαιδευτικό σύστημα και αφομοιώνονται γύρω από το ότι δεν αλλάζει τίποτε.
13. Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και οι ισοπεδωτικές βαθμολογίες. Πολύ συχνά οι εκπαιδευτικοί αισθάνονται ότι αδικούνται από ένα σύστημα που τους ισοπεδώνει όλους.
14. Εργαστηριοποίηση μαθημάτων. Μαθήματα όπως η Βιολογία που χρειάζονται οι μαθητές να εργάζονται σε εργαστήρια για την απόκτηση επιστημονικών δεξιοτήτων δεν μπορούν να γίνονται σε τάξεις των 25 ατόμων. Υπάρχουν υπερσύγχρονα εργαστήρια χωρίς να μπορούν να αξιοποιηθούν σωστά από τους εκπαιδευτικούς. Θυμίζουμε ότι η Βιολογία είναι το μόνο μάθημα των Φυσικών Επιστημών που δεν είναι εργαστηριοποιημένο.
15. Έμφαση στην Πολιτότητα. Είναι κρισίμως σημαντικό να ενδυναμώσουμε τους αυριανούς πολίτες ώστε να είναι ικανοί να συμμετέχουν επαρκώς στα κοινωνικά και δημοκρατικά δρώμενα σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Έμφαση στην επιστημονική και περιβαλλοντική πολιτότητα.
16. Πράσινη μετάβαση των σχολείων. Σε μια ευρωπαϊκή ένωση όπου η πράσινη μετάβαση είναι αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής για το 2030 και το 2050 δεν μπορεί το κυπριακό σχολείο να μην έχει προσαρμοστεί σε αυτή την προσέγγιση και να ενδυναμώνει πολίτες ικανούς να ανταποκριθούν στην πράσινη μετάβαση.
17. Σχολεία δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων 21^ου αιώνα. Είναι ουσιώδες τα παιδιά μας να ενδυναμωθούν σε δεξιότητες ζωής όπως είναι για παράδειγμα η συναισθηματική νοημοσύνη, η επικοινωνία, η διαχείριση χρόνου, η στοχοθεσία, η πολιτότητα, η συνδεσιμότητα. Ουσιώδεις είναι όμως και άλλες δεξιότητες όπως είναι οι δεξιότητες συλλογισμού (λογική σκέψη, αναλογική σκέψη, κριτική και δημιουργική σκέψη, συστημική σκέψη) και οι επιστημονικές δεξιότητες (π.χ. δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, ελέγχου μεταβλητών, συλλογής, ανάλυσης και παρουσίασης δεδομένων, μοντελοποίησης).
18. Ειδικά κίνητρα και προγράμματα για ταλαντούχα παιδιά και προγράμματα αριστείας. Χρειάζεται να υπάρχουν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα που να απευθύνονται στα ταλαντούχα και άριστα παιδιά που παρουσιάζουν ιδιαίτερες ικανότητες σε κάποια μαθήματα. Τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να είναι ισότιμης αξίας και σημασίας με αυτά των παιδιών με χαμηλότερη ετοιμότητα ώστε να μην αδικούνται από το εκπαιδευτικό σύστημα.
19. Αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού των Γυμνασίων και Λυκείων. Παρατηρείται σήμερα το φαινόμενο παιδιά από 4 μέχρι και 16 Δημοτικά σχολεία να τροφοδοτούν ένα Γυμνάσιο και αργότερα 1 Λύκειο. Αυτό καταδεικνύει και τον υπερπληθυσμό των Γυμνασίων και Λυκείων με αναρίθμητα προβλήματα ως αποτέλεσμα αυτού του ζητήματος.
20. Ίδρυση Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής και Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας. Ένα ινστιτούτο εκπαιδευτικής πολιτικής θα συλλέγει και θα αναλύει διάφορα δεδομένα ώστε να μεταβάλλονται τα δεδομένα αυτά σε πολιτικές. Το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας θα διαμορφώνει σταθερές πολιτικές και μακροχρόνιες στρατηγικές για την παιδεία που δεν θα αλλάζουν ανάλογα με την κάθε κυβέρνηση.
21. Δημιουργία Πιστοποιημένου Εξεταστικού Κέντρου. Ανάληψη όλων των κεντρικών εξετάσεων για παράδειγμα παγκυπρίων, διεθνών εξετάσεων PISA, TIMSS, ICCS κλπ από ειδικό πιστοποιημένο εξεταστικό κέντρο με μετεξέλιξη και ενοποίηση του ΚΕΕΑ και της Υπηρεσίας Εξετάσεων. Έτσι θα μπορούν να δημιουργούνται σταθμισμένα εξεταστικά δοκίμια στη βάση τραπεζών θεμάτων.
22. Ενημέρωση εμπλεκομένων για τα αποτελέσματα οποιασδήποτε εξέτασης. Ενημέρωση μαθητών, σχολείων, γονέων, σχολικών εφορειών, τοπικών αυτοδιοικήσεων, επαρχιακών γραφείων παιδείας για τα αποτελέσματα κάθε εξέτασης συμπεριλαμβανομένων και των διεθνών εξετάσεων PISA, Εθνικών και Διεθνών Ολυμπιάδων κλπ. Η ενημέρωση αυτή είναι απαραίτητη για σκοπούς διαφάνειας και θα προσδώσει κίνητρα σε όλους τους εμπλεκόμενους. Πέραν από το να γνωρίζουν το αποτέλεσμά τους οι μαθητές και οι εμπλεκόμενοι στις Διεθνείς εξετάσεις χρειάζεται να δοθούν και κίνητρα στους μαθητές. Αυτό θα βοηθήσει οι μαθητές να δίνουν την απαραίτητη σημασία στις εν λόγω εξετάσεις.
23. Ενίσχυση του ρόλου του παιδαγωγικού συμβούλου ΒΔ εντός της σχολικής μονάδας και σε επίπεδο επαρχιακών γραφείων παιδείας. Ο ρόλος του ΒΔΑ’ παιδαγωγικού συμβούλου είναι ιδιαίτερα σημαντικός στο μικροεπίπεδο της σχολικής μονάδας. Χρειάζεται να υπάρχει ΒΔΑ’ Παιδαγωγικός Σύμβουλος και στα Γυμνάσια και να ενδυναμωθεί ο ρόλος του αποφορτίζοντάς τον από άλλα καθήκοντα σε Γυμνάσια και Λύκεια. Πολύ βοηθητικό θα ήταν επίσης η ύπαρξη παιδαγωγικών συμβούλων σε επίπεδο επαρχιακών γραφείων παιδείας οι οποίοι να επισκέπτονται σε σταθερή βάση τα σχολεία και σε συνεργασία με τους παιδαγωγικούς συμβούλους ΒΔΑ΄ των σχολείων να ενδυναμώνουν τους εκπαιδευτικούς στην καθημερινή παιδαγωγική πρακτική.
24. Ενθάρρυνση της σύνδεσης του σχολείου με την κοινωνία και άλλους φορείς. Είναι αναγκαίο να εγκαθιδρυθούν ειδικά στοχευμένα προγράμματα επιχορήγησης για σχολεία ώστε να ενισχύσουν τη σύνδεση του σχολείου με άλλους φορείς της κοινωνίας όπως πανεπιστήμια, ερευνητικούς φορείς από την Κύπρο και το εξωτερικό. Οι συνεργασίες αυτές θα βοηθήσουν πολλαπλά τα σχολεία μας.
25. Ειδικά στοχευμένα προγράμματα στήριξης σχολείων με χαμηλές επιδόσεις και ειδικές συνθήκες. Από τη σημερινή κατάσταση όπου δεν υπάρχουν ειδικά χορηγικά προγράμματα οικονομικής και άλλης στήριξης των σχολείων για την αντιμετώπιση των ειδικών συνθηκών που αντιμετωπίζουν, χρειάζεται να μεταβούμε σε ένα περιβάλλον όπου τα σχολεία θα μπορούν να διεκδικούν μέσω διαδικασιών ειδικά προγράμματα ενίσχυσης και στήριξης. Τα σχολεία ΔΡΑΣΕ έχουν κάνει την καλή αρχή προς αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο σχολεία τα οποία δεν εγκρίνονται για ένταξη στα ΔΡΑΣΕ δεν έχουν κανένα τρόπο επιπλέον στήριξης.

Οι πιο πάνω 25 προτάσεις, που δεν έχουν ιεραρχηθεί σε σειρά προτεραιότητας, είναι μόνο μερικές εισηγήσεις για τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος της Κύπρου. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας χρειάζεται να εκσυγχρονιστεί, να αποκεντρωθεί, να εκδημοκρατιστεί για να ανταποκριθεί στις αναδυόμενες ανάγκες και τις συνεχείς αλλαγές που παρατηρούνται τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον του σύγχρονου σχολείου.

Μάχιμος Εκπαιδευτικός ΒΔ σε επαρχιακό σχολείο
Πρόεδρος Βιολογικής Εταιρείας Κύπρου
Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Περιβαλλοντική Πολιτότητα