Αποτελέσματα Εξετάσεων Διορισίμων: Πώς διασφαλίζονται οι διορισμοί και η επαρκής στελέχωση των σχολείων μετά το 2027;

 ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ*

Στις 29/3/2024 ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των Εξετάσεων Διορισίμων του 2023, της τέταρτης κατά σειρά περιόδου διεξαγωγής τους (2017, 2019 και το 2021). Κατ’ αρχάς, οφείλουμε να συγχαρούμε τους/τις επιτυχόντες/επιτυχούσες στις Εξετάσεις αυτές, που, κατά γενική ομολογία, είναι επίπονες και απαιτητικές για όλους και όλες που παρακάθισαν (είτε πέρασαν τις εξετάσεις είτε όχι), με τους/τις πλείστους/-ες από αυτούς/αυτές να καλούνται να συνδυάσουν την προετοιμασία τους για τις εξετάσεις με τις επαγγελματικές, οικογενειακές και άλλες υποχρεώσεις τους.

Το παρόν άρθρο δεν έχει ως στόχο του την επανάληψη συζητήσεων υπέρ ή κατά του θεσμού των συγκεκριμένων εξετάσεων ή, ακόμη, την ενδελεχή ανάλυση των προβλημάτων και στρεβλώσεων που παρουσιάστηκαν στην πορεία εφαρμογής αυτού του θεσμού. Τέτοιες συζητήσεις έγιναν και είναι άλλωστε εύλογο και θεμιτό να γίνονται. Στο στάδιο που βρισκόμαστε, όμως, επτά χρόνια μετά την πρώτη διεξαγωγή τους, προέχει, κατά την άποψή μου, η διαχείριση των αποτελεσμάτων που έχουν προκύψει από το θεσμικό πλαίσιο που εφαρμόζεται.

Με αφορμή και αφετηρία, λοιπόν, τα αποτελέσματα των Εξετάσεων Διορισίμων του 2023, θα επιχειρηθεί μια νηφάλια, ορθολογική και χωρίς δογματισμούς ανάλυση των πραγματικών δεδομένων που έχουν προκύψει από την εφαρμογή του θεσμού, ευελπιστώντας ότι αυτή η ανάλυση θα συμβάλει στη συζήτηση που πρέπει να γίνει επειγόντος για τους διορισμούς στο εγγύς μέλλον, ιδιαίτερα μετά το 2027, ώστε να διασφαλιστεί η κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών σε ανθρώπινους πόρους και συνεπώς η ακώλυτη στελέχωση των σχολικών μονάδων. Η συζήτηση αυτή θεωρώ ότι είναι επιτακτική, δεδομένου του γεγονότος ότι απέχουμε μόλις τρία χρόνια από την ολοκλήρωση της δεκαετούς μεταβατικής περιόδου εφαρμογής του νέου συστήματος διορισμού, η οποία με βάση τη Νομοθεσία λήγει στις 31/08/2027 και που, όπως δείχνουν τα στοιχεία που θα παρατεθούν στη συνέχεια, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους, με σοβαρότερο τον κίνδυνο το εκπαιδευτικό μας σύστημα να βρεθεί το 2027 εγκλωβισμένο σε έναν φαύλο κύκλο υποστελέχωσης.   

Αποτελέσματα των Εξετάσεων Διορισίμων στη Μέση Εκπαίδευση

Αν εξετάσει κανείς προσεκτικά τον πιο κάτω πίνακα, στον οποίο παρατίθενται τα στατιστικά στοιχεία των επιτυχόντων/επιτυχουσών όλων των Εξετάσεων Διορισίμων μέχρι σήμερα ανά ειδικότητα, με βάση τις επίσημες ανακοινώσεις της Υπηρεσίας Εξετάσεων του ΥΠΑΝ[i], πολλά είναι τα δεδομένα που θα μπορούσαν να τύχουν σχολιασμού και ανάλυσης. Ξεχωρίζω από όλα αυτά μόνο τα ακόλουθα, τα οποία είναι απαραίτητα για τις ανάγκες ανάλυσης του θέματος που απασχολεί το παρόν άρθρο:

• Τα αποτελέσματα των Εξετάσεων Διορισίμων του 2023 (όπως και των προηγουμένων ετών), παρουσιάζουν μια μεγάλη ανομοιομορφία στα ποσοστά επιτυχίας των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών ανά ειδικότητα. Από τη μία έχουμε ειδικότητες στις οποίες καταγράφεται πολύ μεγάλο ποσοστό επιτυχίας (βλ. ΣΕΑ 83,96%, Βιολογία 81,22%) και από την άλλη ειδικότητες με πολύ χαμηλά ποσοστά επιτυχίας (βλ. Φιλολογικά 6,86%, Μαθηματικά 6,93%). Το γεγονός αυτό αποτελεί από μόνο του μια μεγάλη στρέβλωση, που θα έπρεπε να εξεταστεί διεξοδικά από τους αρμοδίους αμέσως μετά την πρώτη σειρά εξέτασης.
• Τα αποτελέσματα όλων των Εξετάσεων Διορισίμων, παρά τις επί μέρους διαφοροποιήσεις που προκύπτουν ανά περίοδο εξετάσεων, παρουσιάζουν μια σχετική σταθερότητα ανά ειδικότητα, τουλάχιστον ως προς τα βασικά τους μεγέθη. Δηλαδή, ειδικότητες που είχαν υψηλά ποσοστά επιτυχίας στην πρώτη εξέταση του 2017 τα διατήρησαν και στη συνέχεια, ενώ οι ειδικότητες που κατέγραψαν χαμηλά ποσοστά επιτυχίας στην πρώτη εξέταση τα διατήρησαν, επίσης, στις σειρές εξετάσεων που ακολούθησαν.
• Η σχετική σταθερότητα των αποτελεσμάτων ανά ειδικότητα δεν είναι ούτε αναπάντεχη ούτε ανεξήγητη, αφού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη στατιστική επεξεργασία των βαθμολογιών των υποψηφίων, προκειμένου να διασφαλιστεί η συγκρισιμότητα των βαθμολογιών μεταξύ των εξετάσεων του 2017, του 2019, του 2021 και του 2023. Με απλά λόγια, ο βαθμός δυσκολίας των εξεταστικών δοκιμίων που χρησιμοποιήθηκαν για τις διάφορες ειδικότητες στις πρώτες εξετάσεις διορισίμων το 2017, καθόρισε εν πολλοίς το ποσοστό επιτυχόντων/επιτυχουσών σε όλες τις επόμενες σειρές των Εξετάσεων Διορισίμων και θα καθορίσει, αν δεν υπάρξουν διαφοροποιήσεις, και τα αποτελέσματα των εξετάσεων που θα γίνουν στο μέλλον.

Επιτυχόντες/Επιτυχούσες στις Εξετάσεις Διορισίμων και ανάγκες διορισμών στη Μέση Εκπαίδευση

Ο αριθμός των επιτυχόντων /επιτυχουσών στις Εξετάσεις Διορισίμων και τα ποσοστά επιτυχίας ανά ειδικότητα έχουν ασφαλώς το ενδιαφέρον τους, δεν σημαίνουν όμως απαραιτήτως κάτι από μόνα τους. Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν, όταν αντιπαραβληθούν με τους αριθμούς διορισμών που απαιτούνται ανά ειδικότητα για τη στελέχωση των σχολικών μονάδων.

Στον πιο κάτω πίνακα φαίνονται οι διορισμοί που διενεργήθηκαν από την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας από την έναρξη εφαρμογής του νέου συστήματος διορισμού μέχρι σήμερα, με βάση τις δημοσιευμένες Ετήσιες Εκθέσεις της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας[ii]. Σημειώνω ότι τα στοιχεία που παρατίθενται στον πίνακα αφορούν το σύνολο που προκύπτει από την πρόσθεση των μόνιμων διορισμών και των διορισμών με σύμβαση / αορίστου χρόνου, ανά έτος και ειδικότητα, χωρίς να περιλαμβάνονται οι αντικαταστάσεις, για τις οποίες αναφέρω ενδεικτικά ότι το 2022 ήταν συνολικά 5078, χωρίς να έχουμε στη διάθεσή μας στοιχεία ανά ειδικότητα. Από τη σύγκριση των στοιχείων που αφορούν τον αριθμό των επιτυχόντων/επιτυχουσών στις εξετάσεις διορισίμων και των διορισμών που διενεργήθηκαν από την εφαρμογή των Εξετάσεων Διορισίμων μέχρι σήμερα, σημειώνω μόνο κάποιες βασικές διαπιστώσεις:

• Για ορισμένες ειδικότητες, όπως τη Βιολογία, τα Αγγλικά, τη Φυσική Αγωγή κ.ά. φαίνεται ότι προκύπτει επάρκεια επιτυχόντων/επιτυχουσών στις Εξετάσεις Διορισίμων για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών που υπήρξαν τα προηγούμενα σχολικά έτη.
• Για άλλες ειδικότητες, όπως τα Φιλολογικά, τα Μαθηματικά κ.ά, ο αριθμός επιτυχόντων/επιτυχουσών στις Εξετάσεις Διορισίμων δεν θα ήταν ικανός να καλύψει τις εκπαιδευτικές ανάγκες που υπήρχαν τα τελευταία χρόνια.

Για να γίνουν ακόμα πιο εμφανή τα όσα έχω επισημάνει  πιο πάνω, παραθέτω στον επόμενο πίνακα τα αποτελέσματα των τελευταίων Εξετάσεων Διορισίμων του 2023 ανά ειδικότητα, τον αριθμό των εγγεγραμμένων στους Πίνακες Διορισίμων Μαρτίου του 2024 ανά ειδικότητα και τους διορισμούς (μόνιμους, με σύμβαση και αορίστου), που διενεργήθηκαν κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά 2023-2024, ανάγκες διορισμών που δεν αναμένεται να μειωθούν κατά τα δύο επόμενα σχολικά έτη, αλλά αντίθετα εκτιμάται ότι οι ανάγκες θα αυξηθούν. Υπογραμμίζω και πάλι ότι στους πιο κάτω αριθμούς διορισμών δεν συμπεριλαμβάνονται οι ανάγκες διορισμών αντικατασταστών, που θα έκαναν ακόμα πιο έντονη την προβληματική που εξετάζεται:

Τι συνάγεται από τα πιο πάνω στοιχεία:

• Σε συγκεκριμένες ειδικότητες (Φιλολογικά, Μαθηματικά), οι οποίες καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του ωρολογίου προγράμματος των σχολείων και συνεπακόλουθα των διορισμών στη Μέση Εκπαίδευση, παρουσιάζεται μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στον αριθμό των εγγεγραμμένων στους καταλόγους διορισίμων (επιτυχόντες των τεσσάρων περιόδων Εξετάσεων Διορισίμων) και των αναγκών διορισμών για τη στελέχωση των σχολικών μονάδων. Μάλιστα, ο αριθμός των εγγεγραμμένων στους καταλόγους διορισίμων στις εν λόγω ειδικότητες δεν φαίνεται να επαρκεί καν για την κάλυψη του 50% των διορισμών, που εφαρμόζεται κατά τη δεκαετή μεταβατική περίοδο του νέου συστήματος διορισμού. Ενδεικτικά αναφέρω το παράδειγμα των Φιλολογικών, στον κατάλογο διορισίμων των οποίων τον Μάρτιο του 2024 υπάρχουν 42 Φιλόλογοι, ενώ οι ανάγκες διορισμών (μόνιμων/με σύμβαση/αορίστου χρόνου) για τη σχολική χρονιά 2023-2024 έφτασαν τελικά τους 223, χωρίς να υπολογίζονται οι ανάγκες για αντικαταστάσεις στην ειδικότητα.
• Μικρότερο αριθμό επιτυχόντων/εγγεγραμμένων στους καταλόγους διορισίμων από τις συνολικές ανάγκες διορισμών του 2023-2024 καταγράφουν και άλλες ειδικότητες (βλ. Γαλλικά, Εμπορικά/Οικονομικά, Γεωγραφία), ενώ υπάρχουν και ειδικότητες, στις οποίες ο αριθμός επιτυχόντων/εγγεγραμμένων ενδεχομένως να κάλυπταν τις ανάγκες των μόνιμων διορισμών και των διορισμών με σύμβαση/αορίστου χρόνου, θα ήταν όμως εξαιρετικά αμφίβολη έως αδύνατη η κάλυψη των διορισμών αντικαταστατών (π.χ. Οικιακή Οικονομία).
• Αντίθετα, σε σειρά ειδικοτήτων καταγράφεται επάρκεια εγγεγραμμένων στους καταλόγους διορισίμων για την κάλυψη των αναγκών διορισμού και στελέχωσης των σχολικών μονάδων (βλ. Βιολογία, Αγγλικά, Φυσική Αγωγή κ.ά).
• Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί ότι, με βάση εκτιμήσεις που έχουν γίνει, για να υπάρχει επάρκεια εκπαιδευτικών που να διασφαλίζει την πλήρη κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών στελέχωσης των σχολείων, που να καλύπτει με σχετική βεβαιότητα και τις αντικαταστάσεις, θα έπρεπε ο αριθμός των εγγεγραμμένων στους πίνακες διορισίμων ανά ειδικότητα, να είναι τουλάχιστον διπλάσιος ή/και ακόμα μεγαλύτερος από τον αριθμό των πραγματικών αναγκών διορισμών (μόνιμων/με σύμβαση/αορίστου χρόνου).

Συμπερασματικά

• Όσον αφορά στη Μέση Εκπαίδευση, καθ’ όλη τη διάρκεια εφαρμογής του νέου συστήματος διορισμού παρουσιάζεται μεγάλη ανομοιομορφία στα ποσοστά επιτυχόντων στις Εξετάσεις Διορισίμων ανά ειδικότητα.
• Σε κάποιες ειδικότητες (βλ. Φιλολογικά, Μαθηματικά, Γαλλικά, Εμπορικά/Οικονομικά, Γεωγραφία) ο αριθμός επιτυχόντων/εγγεγραμμένων στις εξετάσεις/στους καταλόγους διορισίμων είναι ξεκάθαρο ότι δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών διορισμών και στελέχωσης των σχολικών μονάδων. Επισημαίνεται ότι οι πιο πάνω ειδικότητες, στις οποίες καταγράφεται ξεκάθαρα πρόβλημα, καταλαμβάνουν περίπου το 50% των διορισμών (μόνιμοι, με σύμβαση, αορίστου) στη Μέση Εκπαίδευση.
• Τα χαμηλά ποσοστά επιτυχίας που καταγράφονται σε συγκεκριμένες ειδικότητες, φαίνεται να έχουν, μεταξύ άλλων, και ως αποτέλεσμα τη μείωση του ενδιαφέροντος για συμμετοχή στις Εξετάσεις Διορισίμων. Ενδεικτικά αναφέρω ότι, ενώ στις εξετάσεις του 2017 υπήρχαν 799 υποψήφιοι για τα Φιλολογικά και 536 για τα Μαθηματικά, στις πρόσφατες εξετάσεις του 2023 οι υποψήφιοι μειώθηκαν στους 452 και 332 αντίστοιχα. Η μείωση του ενδιαφέροντος για συμμετοχή, σε συγκεκριμένες ειδικότητες στις οποίες καταγράφεται το μεγαλύτερο πρόβλημα, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να μην προκύπτουν επαρκής αριθμοί επιτυχόντων/επιτυχουσών για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών, ακόμα και αν αυξηθούν τα ποσοστά επιτυχίας στις εξετάσεις.
• Μέχρι τώρα τα αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν πιο πάνω δεν δημιούργησαν κενά και ελλείψεις στη στελέχωση των σχολείων, εξαιτίας του γεγονότος ότι κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου του νέου συστήματος διορισμού συνυπάρχουν εκτός από τους καταλόγους διορισίμων και οι κατάλογοι διοριστέων, από τους οποίους αντλήθηκε ο απαιτούμενος αριθμός εκπαιδευτικών για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών στελέχωσης των σχολείων. Είναι ξεκάθαρο πως αν δεν υπήρχε η μεταβατική περίοδος και η δεξαμενή των Καταλόγων Διοριστέων, θα είχε καταγραφεί ήδη σοβαρή έλλειψη στις πέντε (5) τουλάχιστον προαναφερθείσες ειδικότητες, ενώ θα καταγράφονταν κενά και σε άλλες ειδικότητες, αν συνυπολογίζαμε και τις ανάγκες για διορισμούς αντικαταστατών. Ως εκ τούτου, μέχρι το 2027 δεν προκύπτει οποιοδήποτε πρόβλημα. Για τα χρόνια όμως μετά το 2027 δεν συμβαίνει το ίδιο.

Πώς διασφαλίζονται οι διορισμοί και η επαρκής στελέχωση των σχολείων μετά το 2027;

Λαμβάνοντας υπόψη ότι, με τον τρόπο που εφαρμόζονται οι Εξετάσεις Διορισίμων (στατιστική επεξεργασία, στάθμιση βαθμού δυσκολίας γραπτών με τις προηγούμενες εξετάσεις), βάσει του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, δεν αναμένεται να υπάρξει ουσιαστική διαφοροποίηση των επιτυχόντων/επιτυχουσών ανά ειδικότητα και στις επόμενες περιόδους εξετάσεων, καθώς επίσης και το μειωμένο ενδιαφέρον για συμμετοχή στις Εξετάσεις Διορισίμων (ειδικά σε ειδικότητες που παρουσιάζεται πρόβλημα), είναι πλέον πασιφανές ότι οδηγούμαστε σε αδιέξοδα από το 2027 και μετά, αφού είναι μεγάλη η πιθανότητα ή/και βεβαιότητα να υπάρξουν ελλείψεις διαθέσιμων εκπαιδευτικών για τη διενέργεια των απαιτούμενων διορισμών και την επαρκή στελέχωση των σχολείων σε αρκετές ειδικότητες, δεδομένου ότι με βάση την υφιστάμενη Νομοθεσία οι Κατάλογοι Διοριστέων καταργούνται στις 31/8/2027.

Ως εκ τούτου, μετά την ασύγγνωστη αδράνεια που επέδειξαν οι αρμόδιοι τα προηγούμενα χρόνια, παρά τις σχετικές προειδοποιήσεις μας, θα πρέπει επιτέλους να ασχοληθούν με αυτό το θέμα και να αναζητηθούν άμεσα λύσεις, σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους, πριν φτάσουμε στο σημείο να μην έχουμε σε τρία χρόνια αρκετούς διαθέσιμους εκπαιδευτικούς για τη στελέχωση των σχολείων.

Είναι γεγονός, ότι οι δημόσιες συζητήσεις αναφορικά με το σύστημα διορισμού και το τέλος της μεταβατικής περιόδου το 2027 έχουν ανάψει. Έτσι, ακούγονται για παράδειγμα εισηγήσεις και τοποθετήσεις που κάνουν λόγο για διατήρηση των Καταλόγων Διοριστέων μετά το 2027, για αλλαγές και διόρθωση των προβλημάτων που εντοπίστηκαν στο υφιστάμενο σύστημα των Εξετάσεων Διορισίμων ή/και για δημιουργία νέων καταλόγων στους οποίους θα ενταχθούν εκπαιδευτικοί με αναγνωρισμένη εκπαιδευτική προϋπηρεσία (αορίστου χρόνου/συμβασιούχοι, αντικαταστάτες).

Στη φάση που βρισκόμαστε, τρία μόλις χρόνια πριν το 2027, τίποτα από τα πιο πάνω ή/και άλλες ιδέες/εισηγήσεις δεν μπορούν να αποκλειστούν, ιδιαίτερα αν η Πολιτεία καθυστερήσει και άλλο την αναζήτηση λύσεων και τη λήψη σχετικών αποφάσεων. Το μόνο σίγουρο και κοινά αποδεκτό, είναι ότι θα πρέπει να γίνουν αλλαγές στην υφιστάμενη Νομοθεσία, γιατί διαφορετικά το εκπαιδευτικό σύστημα θα παραλύσει.

Ως Προοδευτική Κίνηση Καθηγητών είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε εποικοδομητικά και χωρίς δογματισμούς στον διάλογο για την επίλυση του διαφαινόμενου προβλήματος στελέχωσης των σχολείων μετά το 2027, καθώς επίσης και επίλυσης των προβλημάτων που επισημάνθηκαν στην εφαρμογή του νέου συστήματος διορισμού, καταθέτοντας ξανά συγκεκριμένες εισηγήσεις.

Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις που θέτουμε για την αποδοχή οποιασδήποτε αλλαγής/τροποποίησης:

Πρώτον, η όποια αλλαγή θα πρέπει να διασφαλίζει το εργασιακό μέλλον των συναδέλφων/συναδελφισσών εκπαιδευτικών που βρίσκονται στον κατάλογο Διοριστέων, και που θα έχουν αναγνωρισμένη προϋπηρεσία στη Δημόσια Εκπαίδευση προ του 2027 (αορίστου χρόνου/ συμβασιούχων/ αντικαταστατών). Υπογραμμίζουμε ότι η εργασιακή διασφάλιση των εν λόγω εκπαιδευτικών θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και το δικαίωμα της μονιμοποίησης και μετά το 2027.

Δεύτερον, θα πρέπει να διασφαλίζει τα εργασιακά δικαιώματα των εκπαιδευτικών αορίστου χρόνου από τον Κατάλογο Διορισίμων, καθώς επίσης και των συμβασιούχων από τον κατάλογο διορισίμων, οι οποίοι κινδυνεύουν κάθε δύο χρόνια με μη επαναδιορισμό.

Τονίζω ότι η διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων των πιο πάνω συναδέλφων/συναδελφισσών, οι οποίοι έχουν αποκτήσει πολύτιμη εκπαιδευτική πείρα τα προηγούμενα χρόνια, θα πρέπει να αποτελέσει έναν βασικό πυλώνα για τη διασφάλιση της στελέχωσης των σχολείων και για την επαρκή κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών μετά το 2027, μαζί ασφαλώς με τις αλλαγές που πρέπει να προωθηθούν για τη διόρθωση των προβλημάτων και τη βελτίωση των Εξετάσεων Διορισίμων. Ως προς το τελευταίο, οι αρμόδιοι καλούνται να λύσουν έναν δύσκολο γρίφο, που είναι η προώθηση αλλαγών στις Εξετάσεις Διορισίμων χωρίς να δημιουργηθούν συνθήκες άνισης μεταχείρισης υποψηφίων που συμμετέχουν στις διάφορες περιόδους εξετάσεων, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι επιτυχόντες στις εξετάσεις του 2017, 2019, 2021 και 2023 έχουν αποκτήσει ήδη κεκτημένα δικαιώματα, που φτάνουν μέχρι και το 2033.

Κλείνοντας, επισημαίνω ξανά ότι το ζήτημα των διορισμών και της διασφάλισης της στελέχωσης των σχολικών μονάδων μετά το 2027 θα πρέπει να τύχει άμεσου χειρισμού από το Υπουργείο Παιδείας, που θα πρέπει επιτέλους να συνεργαστεί με όλους τους εμπλεκόμενους για την εξεύρεση των βέλτιστων λύσεων, μέσα από έναν ανοιχτό διάλογο, χωρίς αγκυλώσεις και δογματισμούς.

*Πρόεδρος Προοδευτικής Κίνησης Καθηγητών