ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Το πλέον οδυνηρό και επικίνδυνο σε ό,τι αφορά τη γλώσσα μας, είναι ο τρόπος με τον οποίο πολλά από τα ολισθήματα που διαπιστώνονται στη χρήση της αναπαράγονται και καθιερώνονται, μέσω της ευρείας διάδοσής τους από τα ΜΚΔ, τα ΜΜΕ κτλ. Οι απαίδευτοι γλωσσικά υιοθετούν αμέσως ό,τι πρωτάκουστο και νεοφανές ακούσουν, λες και αυτό θα τους προσδώσει κύρος ή θα τους κάνει να νιώσουν ότι ακολουθούν τις επιταγές της μόδας.
Τιμήσαμε πρόσφατα τη 19η Μαΐου, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων αδελφών μας. Με την ευκαιρία αυτή ακούσαμε επανειλημμένως τις φράσεις: γενοκτονήθηκε ο ποντιακός ελληνισμός, γενοκτόνησαν τον λαό, τίμησαν τον γενοκτόνο των Ελλήνων κτλ. Για το όνομα του Θεού – από πού κι ως πού; Υπάρχει το ουσιαστικό γενοκτονία, το οποίο είναι μεταφραστικό δάνειο από τη γαλλική λέξη génocide (και αυτή από την αγγλική genocide). Η λέξη είναι σύνθετη από το ουσιαστικό γένος και το αρχαιοελληνικό ρήμα κτείνω, το οποίο σήμερα σώζεται ως σύνθετο (π.χ. ανθρωποκτονία). Η λέξη αποδίδει την πράξη της εξόντωσης μίας ομάδας ανθρώπων (γενοκτονία: κτείνω το γένος) και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για τα εγκλήματα των Ναζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχει επίσης ο νομικός όρος ο/η γενοκτόνος, για αυτόν/ήν που προβαίνει στη γενοκτονία. Ρήμα όμως με αυτή τη σύνθεση δεν υπάρχει. Δεν μπορούμε να πούμε «γενοκτονώ τον λαό», αφού από μόνη της η φράση ενέχει πλεονασμό (είναι σαν να λέμε περίπου: κτείνω +το γένος +τον λαό). Το ίδιο συμβαίνει και με την παθητική φωνή. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, οι συντάξεις «γενοκτονούνται οι Πόντιοι / γενοκτονηθείς λαός» κτλ, τις οποίες ακούμε κατά κόρον τελευταία. Αντίστοιχα, επίσης, η λέξη ανθρωποκτονία (=αφαίρεση ζωής από άνθρωπο) ή, η νεότερη, γυναικοκτονία (=αφαίρεση ζωής από γυναίκα /κατ’ άλλους: αφαίρεση ζωής από γυναίκα επειδή είναι γυναίκα) δεν σχηματίζουν ρήμα -«ανθρωποκτονώ-ούμαι», «γυναικοκτονώ-ούμαι»- ούτε μπορούμε να πούμε «ανθρωποκτονήθηκε ο τάδε» κτλ. Συνεπώς, ας είμαστε προσεκτικοί στα νεόκοπα και αφελή που λέγονται.
Διεξάγονται εκλογές σήμερα. Οι σχετικές συζητήσεις /αναρτήσεις είχαν εδώ και μέρες την τιμητική τους. «Έγιναν δηλώσεις από τον προτείνων και τον υποστηρίζων τον τάδε υποψήφιο» ακούσαμε να λέει εκπρόσωπος υποψηφίου (ή μήπως το προτιμά με την ορθογραφία προτείνον, υποστηρίζον; – δεν μπορώ να ξέρω τι ακριβώς είχε στο μυαλό του). Ο κύριος ασφαλώς δεν έχει ιδέα από την κλίση των τριτοκλίτων της (αρχαίας) ελληνικής. Στην ονομαστική έχουμε «ο προτείνων», όμως η λέξη είναι κλιτή και συνεπώς θα αλλάξει στις άλλες πτώσεις: του προτείνοντος, τον προτείνοντα, οι προτείνοντες, των προτεινόντων. Και βέβαια, τα θηλυκά: η προτείνουσα, οι προτείνουσες, των προτεινουσών κτλ. Αυτός που έκανε αυτό το σφάλμα, θεώρησε τους δύο τύπους άκλιτους και τους αναπαρήγαγε όπως ακριβώς τους είχε ακούσει /διαβάσει κάπου. Όντως, η φράση είναι από τον «περί Κοινοτήτων Νόμο του 1999», όπου όμως οι δύο λέξεις χρησιμοποιούνται στην ονομαστική (ορθώς): «Ο υποψήφιος κοινοτάρχης… προτείνεται… από δύο εκλογείς, τους οποίους τα ονόματα είναι καταχωρημένα στον εκλογικό κατάλογο της κοινότητας και οι οποίοι υπογράφουν την αίτηση ο ένας ως προτείνων και ο άλλος ως υποστηρίζων.» Παραθέτοντας, βέβαια, την παράγραφο αυτή του νόμου, ας μας επιτραπεί να επισημάνουμε σε αυτήν ένα συντακτικό σφάλμα, το οποίο διορθώνουμε: «προτείνεται… από δύο εκλογείς, των οποίων (και όχι: τους οποίους) τα ονόματα είναι καταχωρημένα…».
Συχνά διαπιστώνεται σύγχυση ανάμεσα σε σύνθετους τύπους, όπως πιο κάτω: «Ο υπουργός διετέλεσε σημαντικό έργο.» Διατελώ θα πει βρίσκομαι σε ορισμένη κατάσταση ή (προκειμένου για κάποιο αξίωμα) ήμουν, υπήρξα (π.χ. «Διετέλεσε πρόεδρος του οργανισμού»).Στην πιο πάνω πρόταση ορθή είναι η χρήση του ρήματος επιτελώ (=εκτελώ, πραγματοποιώ).
*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού
