Ο… μαθηματικός γρίφος των Παγκυπρίων Εξετάσεων

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*  

Στην επικαιρότητα εξακολουθεί να βρίσκεται το γραπτό των Μαθηματικών κατεύθυνσης των φετινών Παγκυπρίων Εξετάσεων πρόσβασης στα πανεπιστήμια, περί του οποίου ακούστηκαν πολλές απόψεις υποψηφίων, γονιών, καθηγητών μέσης εκπαίδευσης. Οι πλείστες ήταν καταδικαστικές, υποστήριξαν, δηλαδή, ότι το γραπτό ήταν δύσκολο, μεγάλο, είχε θέματα εκτός ύλης και εκπλήξεις στη δομή. Ασθενέστερες και λιγότερες ήταν οι φωνές που το υπερασπίστηκαν. Που θεώρησαν, δηλαδή, ότι ήταν γραπτό επιπέδου, ότι όλες οι ερωτήσεις του περιλαμβάνονταν στο διδακτικό εγχειρίδιο και ότι ανταποκρινόταν απόλυτα στις προδιαγραφές ενός γραπτού πρόσβασης.

Δεν θα πάρω θέση επί του συγκεκριμένου, γιατί δεν είμαι ειδική στο αντικείμενο. Έπειτα όμως από πολυετή εμπειρία στην εκπαιδευτική διαδικασία, επιθυμώ να θίξω κάποια βασικά σημεία για προβληματισμό, τα οποία, ως γενικές αρχές, δεν αφορούν μόνο τις εξετάσεις κατάταξης αλλά και τις προαγωγικές εξετάσεις καθώς και την καθημερινή σχολική πρακτική και τα διαγωνίσματα.

1. Προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για την επίδοση, δεν απαιτείται κατ’ ανάγκην τεράστιο γραπτό με πολλές ερωτήσεις. Βασική προϋπόθεση είναι αυτό να περιλαμβάνει ερωτήσεις ποικίλες, βασισμένες σε όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτικά τμήματα της εξεταστέας ύλης.
2. Ερωτήσεις αυξημένης δυσκολίας ή «απαιτητικές» είναι απαραίτητες, ειδικά όπου πρέπει να γίνεται διάκριση των υποψηφίων. Εξίσου όμως απαραίτητες είναι -συνήθως στην αρχή του γραπτού- και μερικές πιο απλές και προσιτές, ώστε, να χαρίζουν στον εξεταζόμενο την απαιτούμενη ώθηση για τη συνέχεια. Απαιτείται, δηλαδή, διαβάθμιση.     
3. Διαφοροποιήσεις στη δομή των δοκιμίων ή στον τύπο ασκήσεων, όχι μόνο δεν είναι κακό αλλά επιβάλλεται να γίνονται κάθε τόσο. Αυτό διασφαλίζει την αποφυγή της «τυποποίησης» στη σκέψη και της μηχανιστικής προετοιμασίας, κάτι που απομακρύνει τους υποψηφίους από την ουσιαστική κατανόηση και εκμάθηση. Εννοείται, βέβαια, ότι τέτοιου είδους αλλαγές δεν αποφασίζονται την τελευταία στιγμή ούτε καταλαμβάνουν εξ απροόπτου τους διαγωνιζόμενους την ώρα της εξέτασης, αλλά εξαγγέλλονται από πριν, παρέχοντας ευχέρεια για προσαρμογή.
4. Οι μαθητές πρέπει να μελετούν συστηματικά, μεθοδικά και με την απαιτούμενη σοβαρότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς και όχι μόνο λίγο πριν από τις εξετάσεις ή το διαγώνισμα (αυτό ασφαλώς ισχύει για όλους, όχι μόνο τους τελειόφοιτους). Η μελέτη της τελευταίας στιγμής δεν εξασφαλίζει ούτε αληθινή κατανόηση ούτε μόνιμη γνώση. Προσφέρει απλώς, όσο είναι αυτό δυνατόν, κάποια δεξιότητα στην επίλυση καθορισμένου τύπου ασκήσεων ή στην εκμάθηση συγκεκριμένων θεμάτων της ύλης που θεωρούνται πιο σημαντικά και που επαναλαμβάνονται συχνότερα στα εξεταστικά δοκίμια.
5. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να προσφέρουν στα παιδιά όχι έτοιμες γνώσεις -αυτές μπορούν να εξασφαλιστούν εύκολα από πολλές πηγές σήμερα- αλλά να τους διδάσκουν το πώς να μελετούν και να μαθαίνουν, πώς να οξύνουν τη σκέψη και την κρίση τους, πώς να επιλύουν προβλήματα και να χειρίζονται δυσκολίες, ώστε να ανακαλύπτουν μόνοι τους τη γνώση, να την αφομοιώνουν και να την αξιοποιούν δημιουργικά. Αυτή η καλλιέργεια ικανοτήτων και δεξιοτήτων, σε συνδυασμό με την εις βάθος καλλιέργεια της γλώσσας (χωρίς την οποία τίποτα δεν είναι εφικτό), είναι ασφαλώς το ζητούμενο της παιδείας ως προς τον γνωσιολογικό τομέα. Αυτό βέβαια απαιτεί -τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους μαθητές- περισσότερη δουλειά, μεθοδικότητα και υπομονή από ό,τι η προσπάθεια για απλή αποστήθιση, ενώ πολλές φορές προκαλεί και εντάσεις, καθώς, ως επί το πλείστον, μαθητές και γονείς έχουν κατά νουν πρωτίστως την ευκολία σε συνδυασμό με την εξασφάλιση ψηλών βαθμολογιών.  

Το Υπουργείο Παιδείας προβαίνει, και καλά κάνει, στον καταρτισμό νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων με βασική τους αρχή την καλλιέργεια κριτικής σκέψης. Την κριτική σκέψη επικαλούνται συνεχώς και οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι γονείς, προκειμένου να καυτηριάσουν τον «εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα» του εκπαιδευτικού μας συστήματος και να απαιτήσουν αλλαγές (όπως π.χ. απαίτησαν την κατάργηση των εξετάσεων τετραμήνων). Είμαστε όμως έτοιμοι -υπουργείο, εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς- να αντιμετωπίσουμε τις αναταράξεις που θα προκύψουν, όταν συνειδητοποιήσουν όλοι πως πρέπει να εγκαταλείψουν την τυποποίηση και την ευκολία στην οποία είναι -οι περισσότεροι- συνηθισμένοι;

*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού