ΤΗΣ ΑΝΤΡΗΣ ΝΕΟΦΥΤΟΥ*
Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της βίας εντός και εκτός σχολικών χώρων έχει αυξητική τάση. Γιατί, άραγε, να θέλει κάποιος να προκαλεί πόνο στον συμμαθητή του; Γιατί να προκαλεί αναστάτωση στο σχολείο ή σε άλλον χώρο; Μήπως επειδή επιδιώκει να «κερδίσει» την προσοχή μας; Μήπως το οικείο του περιβάλλον είναι δυσλειτουργικό; Μήπως το σχολείο είναι δυσλειτουργικό; Μήπως τα ενδόμυχα και απόκρυφα συναισθήματα του μετουσιώνονται σε ακραίες αντικοινωνικές πράξεις;
Το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΑΝ), μέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, πραγματοποίησε στις 30 Οκτωβρίου 2023, συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της παγκύπριας έρευνας με τίτλο: «Δημιουργία Μηχανισμού Συλλογής Δεδομένων σχετικά με το Φαινόμενο της Βίας στο Σχολείο». Στη συνέντευξη Τύπου, που παραχώρησε η Υπουργός Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας δρ Αθηνά Μιχαηλίδου ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας από τον δρα Κώστα Α. Φάντη, Καθηγητή Αναπτυξιακής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Η εν λόγω έρευνα, η οποία ήταν διαχρονική, απευθύνθηκε σε όλα τα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία της Κύπρου, όλων των βαθμίδων και συγκεκριμένα στους/στις μαθητές/μαθήτριες από 10 ετών και άνω, στους γονείς/κηδεμόνες παιδιών 4 ετών και άνω, καθώς και στους/στις εκπαιδευτικούς. Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο (2018 – 2024). Σύμφωνα με την παρουσίαση του δρος Κώστα Α. Φάντη ένα μικρότερο ποσοστό θυτών θυματοποιεί ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών (18%) και τα κορίτσια διαφαίνεται ότι έχουν μεγαλύτερο ρίσκο θυματοποίησης, ιδιαίτερα σχεσιακής μορφής, ενώ ένας στους πέντε εφήβους είναι θύμα κυβερνοεκφοβισμού, στοιχεία που συνάδουν και με διεθνή δεδομένα. Επίσης ένα ποσοστό 26.8% των εκπαιδευτικών ανέφερε ότι δέχθηκε βία από μαθητές.
Η Γαλλίδα συγγραφέας Νατάσα Πολονύ στο δοκίμιο της «Τα χαμένα παιδιά μας» (2009) αναφέρει ότι οι εκπρόσωποι της εκπαιδευτικής πολιτικής κάθε χώρας θαυμάζουν τους νέους, διακηρύσσουν την πίστη τους στο μοντέρνο, προπαγανδίζουν την κινητικότητα και λατρεύουν το εφήμερο. Στην ουσία όμως, όπως αναφέρει, υπηρετούν μια χρησιμοθηρική και οικονομική ιδεολογία, που στερεί τους νέους από την πολύτιμη κληρονομιά των κλασικών γραμμάτων, τη μέριμνα για τη λογική και τη γλώσσα, την επαφή με σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα, με αξίες και κώδικες, που δημιούργησαν και διαιωνίζουν τον πολιτισμό μας. Στην περίοδο της ανεξέλεγκτης κρίσης, που οι οικογένειες βιώνουν την ανεργία και την ανέχεια, τα παιδιά μεταφέρουν στο σχολείο ό,τι βιώνουν στο σπίτι. Οι λέξεις χάνουν το νόημα τους, δεν είναι πλέον επαρκείς. Ο θύτης γνωρίζει ότι η πράξη του είναι τιμωρητέα, το θύμα ντρέπεται, ο εκπαιδευτικός φοβάται ν’ αναλάβει την ευθύνη και η οικογένεια αγνοεί ή αδιαφορεί για τα γεγονότα. Είναι ένας φαύλος κύκλος, στον οποίον οι έφηβοι μαθητές νιώθουν χαμένοι, ανίκανοι ν’ αντιδράσουν. Οι παθογένειες του κοινωνικού μας συστήματος διογκώνονται και πολλαπλασιάζονται μέσα από το διαδίκτυο. Η εικόνα υπερέχει του λόγου. Οι λέξεις δεν βγαίνουν εύκολα από το στόμα για να αποτυπώσουν τις σκέψεις και τους συλλογισμούς των έφηβων μαθητών.
Η γλώσσα δεν αποτελεί, ωστόσο, μόνο εργαλείο επικοινωνίας. Είναι φορέας κοινωνικών σχέσεων και πολιτιστικών αξιών. Στον Σοφιστή (263a) του Πλάτωνα, ο «εσωτερικός λόγος» (η διανόηση) και ο «εξωτερικός λόγος» (η σκέψη) εμφανίζονται ως ταυτόσημες έννοιες. Ο F. De Saussure (1972) αναφέρει ότι «Ο λόγος μπορεί να παρομοιασθή μ’ ένα φύλλο χαρτιού, η σκέψη αποτελεί την μία όψη του κι οι ήχοι (η γλώσσα) την άλλη. Δεν μπορεί κανείς να κόψει την μία όψη, χωρίς να κόψη συγχρόνως και την άλλη. Το ίδιο και στην γλώσσα. Δεν μπορεί κανείς ν’ απομονώσει ούτε τους φθόγγους από την σκέψη ούτε την σκέψη από τους φθόγγους…». Η σκέψη και γενικά ο εσωτερικός μας κόσμος υπάρχει αντικειμενικά για τους άλλους, από τη στιγμή που εκφράζεται, που γίνεται δηλ. γλώσσα. Έτσι κατανοούμε τη ρήση του φιλοσόφου L. Wittgenstein (1978) που ταυτίζει τα όρια του κόσμου μας με τα όρια της γλώσσας μας «The limits of my language are the limits of my world». Δεν μπορούμε, επομένως, απλά να ζούμε απομονωμένοι στον εαυτό μας και στις σκέψεις μας. Είμαστε μέρος της κοινωνίας μας και «κοινωνούμε» με τον συνάνθρωπό μας μέσω της γλώσσας. Συζητούμε, διαφωνούμε, συμφωνούμε, κατανοούμε, αλλά κυρίως επικοινωνούμε!
«Όποιος» λοιπόν, «δεν έχει λέξεις είναι ευάλωτος», επειδή η εσωστρέφεια μεγεθύνει το «τέρας» που έχουμε μέσα μας. Ο άνθρωπος είναι επιρρεπής σε ακραίες μορφές συμπεριφοράς, που ξεπερνούν τα όρια της ηθικής και σωστής συμπεριφοράς. Στην εποχή μας είναι δύσκολο να κρατήσουμε τις ισορροπίες, επειδή η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής, μας οδηγεί στο να επιβιώνουμε χωρίς να «ζούμε» πραγματικά. Κυκλοφορούμε ανάμεσα στους συνανθρώπους μας, αλλά δεν «επικοινωνούμε». Κι όπως έγραψε κάποτε ο Αντώνης Σαμαράκης (1986) «Ποτέ άλλοτε, οι στέγες των σπιτιών μας δεν ήτανε τόσο κοντά η μια στην άλλη όσο είναι σήμερα, κι όμως ποτέ άλλοτε οι καρδιές μας δεν ήτανε τόσο μακριά η μια από την άλλη όσο είναι σήμερα».
Με την υποστήριξη της οικογένειας και των συμμαθητών μας, με την ενσυναίσθηση και το θετικό σχολικό κλίμα, θα μπορέσουμε όλοι μαζί να ζήσουμε αρμονικά χωρίς βία και εντάσεις προάγοντας την αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας και επιτυγχάνοντας τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Ας θωρακίσουμε, λοιπόν, τον εαυτό μας εκφράζοντας με λέξεις τα συναισθήματά μας, εξωτερικεύοντας τις απόψεις μας. Ας μην ξεχνάμε ότι «οι λέξεις μας κάνουν άτρωτους, μόνο αν τις χρησιμοποιούμε!».
Β.Δ. Φιλόλογος Γ΄ ΤΕΣΕΚ Λεμεσού
Μπαμπινιώτης Γ. (1980). Θεωρητική Γλωσσολογία, Αθήνα
Πολονύ Ν. (2009). Τα χαμένα παιδιά μας. Μετάφραση Σκουρά Ξένια. Εκδόσεις Πόλις
Σαμαράκης Α. (1986). Ζητείται Ελπίς, Μια νύχτα…Εκδόσεις Ελευθερουδάκης
Saussure F. De (1972). Cours de linguistique generale, ανατύπωση Paris: Payot
Wittgenstein L.(1971).Tractus Logicophilosophicus. Μετάφραση 1978 Θ. Κιτσόπουλος, Αθήνα: Παπαζήση
https://www.gov.cy/paideia-athlitismos-neolaia συνέντευξη τύπου στις 30 Οκτωβρίου, 2023 για τα αποτελέσματα παγκύπριας έρευνας με τίτλο: «Δημιουργία Μηχανισμού Συλλογής Δεδομένων σχετικά με το Φαινόμενο της Βίας στο Σχολείο».
