ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
Οὐ γὰρ ὡς ἀγγεῖον, ὁ νοῦς ἀποπληρώσεως, ἀλλ’ ὑπεκκαύματος μόνον, ὥσπερ ὑλη, δεῖται…» – Πλουτάρχου «Περὶ τοῦ ἀκούειν»)- “Το μυαλό είναι μία φωτιά που πρέπει να ανάψει, όχι δοχείο που πρέπει να γεμίσει” -Αυτή η φράση ταυτίζει την έλλειψη κριτικής σκέψης και την ατελέσφορο συσσώρευση γνώσεων με την αμάθεια
Η κριτική σκέψη είναι η ικανότητα να αξιολογούμε πληροφορίες, ιδέες και επιχειρήματα με λογική, αντικειμενικότητα και σαφήνεια. Η ικανότητα να αμφισβητούμε τις παραδοχές, να εξετάζουμε τα δεδομένα από διαφορετικές οπτικές γωνίες και να καταλήγουμε σε συμπεράσματα βασισμένα στη λογική, την ανάλυση και την αντικειμενική αξιολόγηση. Περιλαμβάνει την ανάπτυξη της ικανότητας να ξεχωρίζουμε τα σημαντικά από τα ασήμαντα, να κατανοούμε τις σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος και να εντοπίζουμε τις λογικές ανακολουθίες σε επιχειρήματα και ιδέες.
Η κριτική σκέψη χαρακτηρίζεται από την ανοιχτότητα του ατόμου σε νέες πηγές πληροφοριών και τη διάθεσή του να αναθεωρήσει τις απόψεις του όταν απαιτείται από τα δεδομένα. Αυτό σημαίνει πως ο κριτικός στοχαστής χρησιμοποιεί επιχειρήματα βασισμένα σε λογική αντί από στερεότυπα ή συναισθηματικές αντιδράσεις.
Η σημασία της κριτικής σκέψης στον 21ο αιώνα
Στην εποχή μας, η ανάγκη για κριτική σκέψη είναι πιο επείγουσα από ποτέ. Η ψηφιακή εποχή έχει δημιουργήσει ένα νέο περιβάλλον, όπου οι πληροφορίες κυκλοφορούν γρήγορα και συχνά μπορεί να είναι αντιφατικές, υπερβολικές ή παραπλανητικές. Η παρουσία στα social media, οι online ειδήσεις και η συνεχής ροή πληροφοριών δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου απαιτείται η ικανότητα να διακρίνει κάποιος την αλήθεια από τα ψεύδη.
Οι ευεργετικές επιπτώσεις της κριτικής σκέψης:
Η κριτική σκέψη προσφέρει πλεονεκτήματα τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Μία από τις κύριες επιπτώσεις είναι η βελτίωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η κριτική σκέψη επιτρέπει στους ανθρώπους να αναλύουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα μιας κατάστασης, να εξετάζουν εναλλακτικές λύσεις και να επιλέγουν την καλύτερη πορεία δράσης.
Μια άλλη σημαντική προσφορά είναι η ικανότητα να λύνουμε αποτελεσματικά προβλήματα. Η κριτική σκέψη βοηθάει στο να αναλύουμε προβλήματα, να εντοπίζουμε αίτια και να βρίσκουμε δημιουργικές και χρήσιμες λύσεις. Η ανάλυση και η επίλυση προβλημάτων είναι ζωτικής σημασίας σε εργασιακά περιβάλλοντα, όπου η επιτυχία εξαρτάται από αυτό.
Δυστυχώς σήμερα οι μαθητές, κατά μεγάλη πλειοψηφία, αδυνατούν όχι μόνο να μάθουν κάτι μόνοι τους ή να επιλύουν προβλήματα ,αλλά ακόμα και να μελετήσουν μόνοι τους τα μαθήματά τους. Και την πιο κρίσιμη ώρα της αναμέτρησης των μαθητών με τον εαυτό τους που αναμφισβήτητα είναι η καλύτερη προπόνηση για την κριτική σκέψη, αναλαμβάνει δράση ο γονέας ο οποίος διαβάζει στα παιδιά του ή δίνει τον οβολό του σε τρίτους για να το κάνουν, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι έτσι «αφαιρεί κιλά από τα βαράκια» των παιδιών του.
Στον κοινωνικό τομέα, η κριτική σκέψη ενισχύει τη δημιουργία μιας πιο δημοκρατικής και συμμετοχικής κοινωνίας. Οι πολίτες που έχουν κριτική σκέψη είναι πιο προετοιμασμένοι για τον δημόσιο διάλογο, την αμφισβήτηση κυβερνητικών αποφάσεων και την συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικών με βάση τη λογική και το κοινό συμφέρον.
Η καλλιέργεια κριτικού σκεπτικισμού
Η κριτική σκέψη δεν γεννιέται αυτόματα, αλλά αναπτύσσεται μέσα από την εκπαίδευση και την εξάσκηση. Σχολεία και πανεπιστήμια θα πρέπει να προωθήσουν την ανάπτυξη της ικανότητας αυτής, ενθαρρύνοντας μαθητές και φοιτητές να αμφισβητούν πληροφορίες, να αναλύουν δεδομένα με λογική και να διαμορφώνουν τεκμηριωμένες απόψεις.
Η εφαρμογή της ανάλυσης σκέψης δεν περιορίζεται μόνο στον πανεπιστημιακό τομέα. Είναι εξίσου σημαντικό να την εφαρμόζουμε και στην καθημερινή μας ζωή, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων όπως η πολιτική, η ηθική και η κοινωνική δικαιοσύνη.
Είναι λοιπόν ζωτικής σημασίας η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης ώστε οι νέοι να έχουν την ικανότητα να ερμηνεύουν λογικά τον κόσμο και την πραγματικότητα, για πραγματική πνευματική ανάπτυξη, και για ανάπτυξη ηθικών αξίών που προσφέρουν νόημα και αξία στη ζωή (δημοκρατία, ελευθερία, αλληλεγγύη, αξιοπρέπεια, συνεργασία, αλληλοσεβασμός κλπ).
* ΟΕΛΜΕΚ-Μέση Γενική Εκπαίδευση
dimitriarte@cytanet.com.cy
