ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗ*
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η μάθηση είναι ένα ανεπανάληπτο ταξίδι για κάθε άτομο, που οδηγεί στη μέθη της γνώσης και τη διεύρυνση του πνεύματος. Είναι μια δυναμική πορεία που απελευθερώνει από προκαταλήψεις και φωτίζει τις σκιές της άγνοιας. Αν το πρόσωπο ενός ατόμου που μαθαίνει δεν φωτίζεται, σημαίνει ότι δεν ταξιδεύει σε ανοικτά πέλαγα, αν η ψυχή του δεν αγάλλεται, σημαίνει ότι δεν βρίσκεται στη χώρα της γνώσης.
Ένα άτομο παιδεύεται στα πεδία της μάθησης, έχοντας πολλές φορές ως οδηγητικό νήμα τη δική του εσωτερική παρόρμηση, ενώ άλλες φορές προσπαθεί να απαντήσει τα ατέλειωτα ερωτήματα του δικού του κόσμου. Όπως και να έχει η μάθηση παρωθείται από την έμφυτη ανάγκη και την πανίσχυρη έφεση του ανθρώπου να θέλει διαρκώς να γνωρίζει. Αυτή η φοβερή επιθυμία του ανθρώπου καθιστά τη μάθηση, στην αρχική της μορφή, άμεσα συνδεδεμένη με την αυτοάμυνα και την αυτοσυντήρηση του είδους. Και, πράγματι, ο άνθρωπος έχει τον κατάλληλο βιολογικό εξοπλισμό γι’ αυτή την τόσο σημαντική λειτουργία. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα δομών απαραίτητων για τη μάθηση, τη μνήμη, τα συναισθήματα και τα κίνητρα. Παράλληλα, βιοχημικές και ψυχολογικές επιδράσεις που καθορίζουν την ωριμότητα και την ετοιμότητα του νευρικού συστήματος, αποτελούν τη βάση της μάθησης και επηρεάζουν σημαντικά την πορεία της.
Ως πνευματική διαδικασία, η μάθηση κατευθύνεται σε μεγάλο βαθμό από τον ίδιο τον άνθρωπο και το αποτέλεσμά της είναι έκδηλο στη συμπεριφορά του. Είναι γεγονός ότι η μάθηση αρχίζει από τη στιγμή της γέννησης, αν όχι και στη διάρκεια της κύησης, και συνεχίζεται καθώς αναπτύσσεται το άτομο μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους. Ως εκ τούτου, ο άνθρωπος, αν και εκ φύσεως εξοπλισμένος με ορισμένα αντανακλαστικά επιβίωσης, ωστόσο, αυτό που τον καθορίζει είναι η σχέση αλληλοεπιρροής με τα άλλα άτομα, αλλά και με το φυσικό περιβάλλον. Συνεπώς, το μεγαλύτερο ποσοστό της ανθρώπινης συμπεριφοράς αποτελεί περισσότερο αντικείμενο μάθησης παρά ενστίκτου, γι’ αυτό είναι δυνατό τα άτομα να επωφελούνται από τις εμπειρίες τους και την εκπαίδευση. Ανακαλύπτοντας έτσι ποιες πράξεις είναι πιο πιθανό να οδηγήσουν στα πιο επιτυχή αποτελέσματα και ποιες όχι, τροποποιούν τις συμπεριφορές τους ανάλογα. Ως αποτέλεσμα της όλης διαδικασίας, ο άνθρωπος κληροδοτεί στα παιδιά του το σύνολο της γνώσης που αποκόμισε πρώτον από τους προγόνους του και δεύτερον από τις δικές του εμπειρίες, και ως εκ τούτου, είναι επόμενο κάθε γενιά να αποκτά όλο και περισσότερες ικανότητες και πιο έξυπνη συμπεριφορά.
Αυτή η ανάγκη της συνεχούς αναζήτησης και της έρευνας δίνει φτερούγισμα στη σκέψη του κάθε ατόμου και γεμίζει την ύπαρξή του με χαρά και ικανοποίηση. Και, πράγματι, η μάθηση δίνει αυτό το γέμισμα ψυχής. Εκείνη τη στιγμή που ένα άτομο έκανε τα πρώτα του βήματα, σκαρφάλωσε σε ένα δέντρο, έγραψε για πρώτη φορά το όνομά του, κατέκτησε ένα σημαντικό για την πορεία του στόχο, συνέβαλε στο έργο μιας ομάδας, προσαρμόστηκε σε απαιτητικές συνθήκες, προσέφερε στον συνάνθρωπό του, όλες αυτές τις στιγμές αναγάλλιασε βιώνοντας την επίδραση και τη συνεισφορά της μάθησης.
Συνεπώς, η διαδικασία γνώσης και μάθησης ενός ατόμου αποτελεί ένα συνεχές, άχρονο, διαχρονικό αλλά και μεταβαλλόμενο ταξίδι, το οποίο διαρκώς ανοίγει νέους ορίζοντες και εμπλουτίζει την ανθρώπινη συνείδηση. Ό,τι έζησε, ό,τι διάβασε, ό,τι έμαθε είναι κάτι εντελώς προσωπικό, είναι ολόδικό του και είναι κάτι που δεν το χάνει ποτέ όσα χρόνια και αν περάσουν. Η μάθηση αποτελεί ένα πέρασμα σε νέα επίπεδα γνώσης, αντίληψης, λειτουργίας και συμπεριφοράς. Οδηγεί σε μια συνεχή διαμόρφωση της προσωπικότητας και του ψυχικού κόσμου, των επιθυμιών, των κινήτρων, των ενδιαφερόντων, των αξιών, των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων. Ως εκ τούτου, η μάθηση δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα εξωτερικού καταναγκασμού, αλλά είναι επιθυμία του πνεύματος και σκίρτημα της ψυχής. Η γνώση είναι ανάγκη εσωτερική, είναι ανάγκη που τροφοδοτεί τον πυρήνα της ύπαρξής μας.
*Απόσπασμα από το Κεφάλαιο: Διδασκαλία, μέσο αυτορρύθμισης της μάθησης, του Βιβλίου της Δήμητρας Χατζηχαμπή «Η πρόκληση να είσαι εκπαιδευτικός». Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα, 2024.
*Βιολόγος, Βοηθός Διευθύντρια ΥΠΑΝ
