Πέντε κρίσιμες ερωτήσεις για την εκπαίδευση από μία νεαρή ακτιβίστρια

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΧΑΛΛΟΥΜΑ*

  Στην τελευταία συνεδρία ολομέλειας του Παγκόσμιου Συνεδρίου IATEFL (International Association of Teachers of English as a Foreign Language) Απρίλιος 2025, η 11χρονη Alicia Waters Galán προβληματίστηκε για τις εμπειρίες της ως έφηβη ακτιβίστρια με το Kids Against Plastic[i] και εξέφρασε τις ιδέες της σχετικά με το πώς η ίδια έχει διαμορφώσει την άποψή της για τον κόσμο. Η Aλίσια υπέβαλε πέντε καίριες ερωτήσεις στους εκπαιδευτικούς που βρίσκονταν στο ακροατήριο, προκαλώντας τους να ξανασκεφτούν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση και να εμπνεύσουν την επόμενη γενιά μαθητών να αντιμετωπίσει πραγματικά προβλήματα όπως η κλιματική κρίση. Ο Harry Waters, ο πατέρας της, και εκπαιδευτικός ο ίδιος, έδωσε στη συνέχεια πιθανές απαντήσεις στις ερωτήσεις που είχε θέσει η Αλίσια.

Σε αυτή την εμπνευσμένη παρουσίαση, κόρη και πατέρας, έφηβος και εκπαιδευτικός, μοιράστηκαν πώς μπορούμε να σώσουμε την εκπαίδευση και τον πλανήτη ταυτόχρονα. Η Αλίσια και ο Χάρι πιστεύουν γενικότερα ότι τα σχολεία πρέπει να είναι ο χώρος όπου κάθε άτομο νιώθει ότι η φωνή του μετράει. Η Αλίσια είναι η φωνή των ενεργών και παθιασμένων νέων. Δεν θέλει να γίνει η επόμενη ηρωίδα που θα αλλάξει τον κόσμο, θέλει όμως να είναι η επόμενη «εαυτός» της. Ζητά από τους εκπαιδευτικούς να της διδάξουν πράγματα χρήσιμα, όχι μόνο θεωρίες χωρίς εφαρμογές στην πραγματική ζωή. Ζητάει από τους μεγάλους να ακούσουν τις ιδέες των παιδιών, να τα βοηθήσουν να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους, τα πάθη τους, και να αξιοποιήσουν την ενέργειά τους δημιουργικά.

Ακολουθούν οι πέντε ερωτήσεις της Αλίσια και οι απαντήσεις του Χάρι:

1. Γιατί τα παιδιά περνούν τόσο χρόνο στο σχολείο μαθαίνοντας πράγματα που δεν θα τα χρειαστούν ποτέ, αντί να επικεντρώνονται στο να κάνουν τον κόσμο καλύτερο;
Ο Χάρι εξήγησε πως τα σχολεία ετοιμάζουν τους μαθητές για το μέλλον διδάσκοντας τους για το παρελθόν. Ο στόχος της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτυχθούν ως άτομα και ως υπεύθυνοι ενεργοί πολίτες, όχι μόνο ως μελλοντικοί εργαζόμενοι. Για να το πετύχουν αυτό, πρέπει να τους ενθαρρύνουμε να ανακαλύψουν τι συμβαίνει στον κόσμο στην σύγχρονη εποχή. Για παράδειγμα, κάθε εβδομάδα μπορούν να συζητούν στη τάξη μια είδηση από την επικαιρότητα, όπως τη γενοκτονία στη Γάζα ή το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Με αυτό τον τρόπο, οι μαθητές ευαισθητοποιούνται και εμπνέονται να αντιδράσουν ή να δράσουν ώστε να αποτρέψουν την επανάληψη λαθών του παρελθόντος.

Επίσης, η μέθοδος Project-Based Learning (Μάθηση μέσω Έργου) βοηθάει τα παιδιά να εξερευνούν θέματα από την πραγματικότητα, να αναπτύσσουν γλωσσικές δεξιότητες και να συνεργάζονται για την εκτέλεση εργασιών με πρακτικές εφαρμογές. Πραγματικά τοπικά, εθνικά και παγκόσμια θέματα πρέπει να ενσωματώνονται στα προγράμματα σπουδών ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να γίνεται πιο ουσιαστική και να προετοιμάζει τους μαθητές για τον πολύπλοκο και διασυνδεδεμένο κόσμο στον οποίο ζουν.

2. Πώς μπορούν οι μαθητές μας να κάνουν τον κόσμο καλύτερο ενώ οι ενήλικες αγνοούν τα επιστημονικά δεδομένα;
Παρόλο που κάποιοι ενήλικες, και δη ηγέτες, αγνοούν τα επιστημονικά δεδομένα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι πρότυπα που μπορούν να εμπνεύσουν οικολογική συμπεριφορά και να παρακινήσουν σε δράση τους μαθητές μας. Υπάρχουν νεαροί ακτιβιστές, ιθαγενείς που υπερασπίζονται τη γη τους, εκπαιδευτικοί, επιστήμονες και  ηγέτες που μπορούν να πείσουν τους μαθητές μας ότι έχουν την δύναμη να κάνουν τον κόσμο μας καλύτερο. Μπορούν να τους βοηθήσουν να πιστέψουν στους εαυτούς τους και να ενισχύσουν τις φωνές τους. Επιπλέον, υπάρχουν οικολογικές ομάδες, προγράμματα και πρωτοβουλίες όπως Η Συλλογή ενός Εκατομμυρίων Απορριμμάτων[ii]και τα Ημερολόγια Βιωσιμότητας[iii] (με αναφορές στην Ημέρα της Γης, την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος κ.τ.λ.) τα οποία μπορούν να καλλιεργήσουν περιβαλλοντική συνείδηση στους μαθητές μας.

3. Γιατί στα σχολεία δεν συζητούν περισσότερο για σημαντικά πράγματα, όπως η κλιματική αλλαγή, τα συναισθήματα και το άγχος των εξετάσεων;
Η ψυχική υγεία και η συναισθηματική ευεξία στην τάξη είναι πραγματικά σημαντικά για όλους, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Φαίνεται ότι αν η ψυχική και συναισθηματική τους υγεία βαθμολογούνταν, ίσως να την παίρναμε πιο σοβαρά στα σχολεία. Έχουμε αναρωτηθεί για το τι μαθαίνουν οι μαθητές στα σχολεία στο τέλος της ημέρας. Βελτιώνονται άραγε; Πιθανώς όχι, αν συνεχίζουμε να τους διδάσκουμε μόνο την ιστορία της βιομηχανικής επανάστασης ή στείρες γνώσεις και μετά να τις επαναλαμβάνουν στην εξέταση.
Είναι χρήσιμο να ενσωματώνουμε μέσα στην σχολική μας ημέρα Στιγμές Ενσυνειδητότητας (Mindfulness Moments), ώστε οι μαθητές να μπορούν να είναι πλήρως παρόντες στο «εδώ και τώρα» χωρίς το άγχος διαφόρων καταστάσεων. Υπάρχουν εκατοντάδες απλές δραστηριότητες, όπως ασκήσεις αναπνοής, με τις οποίες μπορούμε να διδάξουμε τους μαθητές πώς να ηρεμούν και να χαλαρώνουν, ειδικά πριν από ένα διαγώνισμα ή μια εξέταση. Επιπλέον, η Συναισθηματική Γραμματοσύνη, δηλαδή η ικανότητα να κατανοούμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε να ρωτάμε τους μαθητές για το πώς νιώθουν για ό,τι κάνουν. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το MentalHealthWheel από το Mental Health Network[iv], ή το ClimateEmotionsToolkit[v] για έφηβους μαθητές, για αυτόν το σκοπό.
Τέλος, τα Παιχνίδια Ρόλων  (Role Plays) είναι αποτελεσματικά εργαλεία διδασκαλίας για την εξάσκηση σε πραγματικές συμπεριφορές και την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας στις τάξεις εκμάθησης ξένων γλωσσών. Για παράδειγμα, οι μαθητές μπορούν να πάρουν το ρόλο ανθρώπων που βρίσκονται σε κέντρα λήψης αποφάσεων και να συζητούν λύσεις  και τρόπους αποφυγής διάφορων μορφών ρύπανσης με συμμαθητές τους , ή τον ρόλο ενός κλιματικού πρόσφυγα/μετανάστη που οι συμμαθητές του τον ξεναγούν στο καινούργιο του σχολείο.

4. Πώς μπορούν οι δάσκαλοι να βοηθήσουν τους μαθητές να ανακαλύψουν τι τους αρέσει και τι τους ενδιαφέρει;

Η ανακάλυψη των ενδιαφερόντων και των δυνατοτήτων των εφήβων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Συχνά ρωτάμε τα παιδιά τι θέλουν να γίνουν χωρίς να τους δίνουμε αρκετό χρόνο να σκεφτούν πραγματικά την απάντηση, ενώ συνεχίζουμε να καλύπτουμε την ύλη. Μπορούμε να σχεδιάσουμε Εργασίες Πάθους (Passion Projects) για να βοηθήσουμε τους μαθητές να ανακαλύψουν τι τους ενδιαφέρει, εργασίες που δεν θα βαθμολογούνται φυσικά! Μπορούμε να τους θέτουμε διάφορα κοινωνικά, πολιτιστικά, εκπαιδευτικά ζητήματα και να δούμε ποια τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Το βιβλίο του Kεν Ρόμπινσον, TheElement, που είναι κυρίως ένας οδηγός με πρακτικές ασκήσεις, μπορεί να μας βοηθήσει να εξερευνήσουμε μαζί τις ικανότητες τους και έτσι να ανακαλύψουν την πραγματική τους ταυτότητά. Σύμφωνα με τον Κεν Ρόμπινσον: Πάθος + Φυσικό Ταλέντο = Πραγματική Προοπτική.
Μπορούμε να οργανώσουμε παιχνίδια Αναζήτησης Κρυμμένων Δυνατοτήτων, για να ανακαλύψουν τι μπορούν να κάνουν καλά ή να τους καθοδηγήσουμε να διατηρούν ατομικό φάκελο (Portfolio) με όλα τα θετικά τους επιτεύγματα. Όταν κατανοήσουν τι τους παρακινεί πραγματικά, μπορούμε να τους κάνουμε συνεντεύξεις για να μιλήσουν γι’ αυτό. Επιπλέον, μπορούν να δημιουργήσουν ένα Χάρτη Πληροφόρησης (RippleMap)ώστε να επεκτείνουν το φάσμα της επιρροής των δράσεων που θα αναλάβουν, ή ένα Αρχείο Επιπτώσεων (ImpactInventory) για να καταγράψουν ιδέες και πιθανές δράσεις με τα αποτελέσματα τους. Μπορούν επίσης να οργανώσουν έναν μίνι Διαγωνισμό Αλλαγής σε 30 Λεπτά όπου, για παράδειγμα, θα διασφαλίσουν ότι υπάρχουν κάδοι ανακύκλωσης στο σχολείο τους ή θα πάρουν αποφασίσεις όπως η καθιέρωση "Ημερών αποχής από το κρέας» μέσα στην βδομάδα.
Τέλος, οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης[vi] του ΟΗΕ (SDGs) μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα καθοδηγητικό πλαίσιο για τους μαθητές, ώστε να εξερευνήσουν τα ενδιαφέροντά και τα πάθη τους σε τομείς όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η οικονομική ανάπτυξη, η προστασία του περιβάλλοντος και η υγεία.

5. Πώς μπορούν οι δάσκαλοι να κάνουν το σχολείο να αντικατοπτρίζει την πραγματική ζωή, ώστε οι μαθητές να μαθαίνουν πράγματα που θα τους είναι χρήσιμα για την μελλοντική τους ζωή;

Είναι πολύ σημαντικό το σχολείο να αντικατοπτρίζει τη ζωή και οι μαθητές να διδάσκονται πράγματα που θα αντιμετωπίσουν ως ενήλικες. Κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, όπως η ενσυναίσθηση, η αυτογνωσία, ο σεβασμός προς στους άλλους και η ικανότητα επικοινωνίας, γίνονται όλο και πιο αναγκαία καθώς τα σχολεία και οι χώροι εργασίας γίνονται πιο πολυεθνικοί, πολυπολιτισμικοί και πολύγλωσσοι. Μαζί με αυτές, οι δεξιότητες του 2030, όπως η κριτική σκέψη, η συνεργασία, η ανθεκτικότητα, η δημιουργικότητα, η συναισθηματική νοημοσύνη και η αναλυτική σκέψη, είναι ζωτικής σημασίας για τον εργασιακό χώρο και γενικότερα την ζωή. Αλλά πόσο συχνά εξετάζονται ή αξιολογούνται αυτές οι δεξιότητες στο σχολικό χώρο; Πού βλέπουμε αυτές τις δεξιότητες όταν κοιτάμε τους ελέγχους των παιδιών μας;
Πρέπει να παραθέτουμε στους μαθητές μας αυθεντικά καθημερινά προβλήματα και να τους ζητάμε να τα αντιμετωπίσουν και να δώσουν λύσεις σε αυτά. Πρέπει να προωθήσουμε την εμπλοκή τους στην κοινότητα και τη συνεργασία τους με τοπικούς οργανισμούς. Επιπλέον είναι σημαντικό να τους διδάξουμε πρακτικές δεξιότητες όπως ο προϋπολογισμός, η μαγειρική, η επικοινωνία και η ραπτική. Αν η εκπαίδευση έχει ως στόχο μόνο την απόκτηση απολυτηρίου τότε έχουμε ήδη αποτύχει. Η πραγματική εκπαίδευση είναι προετοιμασία για μια ζωή που αξίζει να ζει κανείς, και όχι μόνο για μια δουλειά για την οποία πρέπει κάποιος να υποβάλει αίτηση. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εμπνεύσουν τους μαθητές να αρχίσουν να χτίζουν το μέλλον τους και όχι απλά να περιμένουν το μέλλον τους να συμβεί. Οφείλουν να καταστήσουν κάθε τάξη ένα χώρο όπου η φωνή κάθε μαθητή ακούγεται, τα ταλέντα τους και οι ικανότητες αναπτύσσονται, και όπου το μέλλον δεν είναι κάτι για το οποίο μιλάμε μόνο, αλλά κάτι που δημιουργούμε μαζί. Γιατί μαζί δεν είμαστε μόνο μαθητές και δάσκαλοι, μαζί είμαστε παράγοντες αλλαγής!

Σχετικά με την Αλίσια και τον Χάρι:

Η Αλίσια ασχολείται με τον κλιματικό ακτιβισμό από την ηλικία των επτά ετών. Έγινε μέλος των KidsAgainstPlastic και δεν έχει κοιτάξει ποτέ πίσω της. Η πρόσφατη καμπάνια της για συλλογή ενός εκατομμυρίου σκουπιδιών την οδήγησε να μιλήσει τόσο στο Παγκόσμιο Συνέδριο WorldRetailCongressόσο και στο ChangeNOW στο Παρίσι. Είναι παθιασμένη να μάθει περισσότερα για το πώς μπορεί να κάνει τη διαφορά στον κόσμο και θα ήθελε να βοηθηθεί από το εκπαιδευτικό σύστημα.

Ο Χάρι φοράει πολλά καπέλα, τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά. Είναι πολυβραβευμένος εκπαιδευτής, δάσκαλος, συγγραφέας, κλιματικός ακτιβιστής, παρουσιαστής διαδικτυακών ραδιοφωνικών μεταδόσεων (podcasthost) και ομιλητής στο TEDx. Το ταξίδι του στην εκπαίδευση με έμφαση στη βιωσιμότητα κατέληξε στη δημιουργία του RenewableEnglish, μιας πλατφόρμας που συνδυάζει τη διδασκαλία γλωσσών με την οικολογική συνείδηση. Παρόλο που φοράει πολλαπλά "καπέλα", η απλότητα και το πάθος του για το περιβάλλον κυριαρχούν. Είναι υπέρμαχος των βιώσιμων πρακτικών, βρίσκει χαρά σε μεταχειρισμένα πουκάμισα και προσπαθεί να ενσωματώνει τη βιωσιμότητα σε κάθε πτυχή της εκπαίδευση.