Χαρισματικά παιδιά: Από τη σιωπή στη στήριξη

Η ανάγκη για ένα θεσμικό πλαίσιο που δεν αντιμετωπίζει την αριστεία ως εξαίρεση, αλλά ως ευθύνη.

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΙΚΗΣ ΜΕΛΑΝΙΔΟΥ*

Η χαρισματικότητα, ως γνωστικό και ψυχοσυναισθηματικό προφίλ, παραμένει μια από τις λιγότερο αναγνωρισμένες και θεσμικά υποστηριζόμενες μορφές μαθησιακής διαφορετικότητας στην κυπριακή εκπαίδευση. Αν και το σύστημα επιδιώκει την ισότητα και την κάλυψη των μαθησιακών αναγκών των παιδιών (ακόμα κι αν αυτό δεν επιτυγχάνεται πάντα ούτε για τους μαθητές με αναπηρία ή μαθησιακές δυσκολίες), τα χαρισματικά παιδιά συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται με την παραδοχή ότι «θα τα καταφέρουν έτσι κι αλλιώς». Πρόκειται για μια επικίνδυνη παρανόηση, που οδηγεί σε αδιαφορία και, τελικά, σε εκπαιδευτικό αποκλεισμό με πιο «αθόρυβο» πρόσωπο.

Η χαρισματικότητα δεν είναι ούτε πολυτέλεια ούτε συνώνυμο του ταλέντου

Η χαρισματικότητα δεν ταυτίζεται με την ύπαρξη κάποιου ταλέντου, όπως στη μουσική ή στον αθλητισμό, ούτε με την απλή σχολική επίδοση. Είναι μια σύνθετη κατάσταση που σχετίζεται με εξαιρετικά υψηλές γνωστικές ικανότητες, ταχύτητα επεξεργασίας, κριτική και δημιουργική σκέψη, ενσυναίσθηση και ασυνήθιστο βάθος κατανόησης. Τα παιδιά αυτά έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης, μαθαίνουν γρήγορα, εμβαθύνουν φυσικά και συχνά νιώθουν ότι «δεν ανήκουν» στο συμβατικό σχολικό περιβάλλον.

Χωρίς κατάλληλη στήριξη, συχνά απογοητεύονται, βαριούνται, αποσύρονται ή εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς που παρερμηνεύονται ως αδιαφορία ή αλαζονεία.

Τα Πρότυπα Σχολεία δεν επαρκούν

Οι συζητήσεις για τη δημιουργία Πρότυπων Σχολείων στην Κύπρο έχουν φέρει στην επιφάνεια την ανάγκη φροντίδας της αριστείας. Όμως, η απάντηση δεν μπορεί να είναι απλώς η ίδρυση λίγων σχολείων για λίγους μαθητές, επιλεγμένους με εξετάσεις σε Γλώσσα και Μαθηματικά. Η χαρισματικότητα δεν μπορεί να εντοπιστεί μονοδιάστατα, ούτε μπορεί να χωρέσει σε ένα ενιαίο καλούπι. Επιπλέον, η δημιουργία «ειδικών σχολείων» χωρίς ενίσχυση του γενικού εκπαιδευτικού πλαισίου ενέχει τον κίνδυνο ενίσχυσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων, αλλά και της κοινωνικής απομόνωσης. Το ζητούμενο δεν είναι να απομονώσουμε τη χαρισματικότητα, αλλά να την ενσωματώσουμε σε μια παιδαγωγική κουλτούρα που σέβεται τη διαφορετικότητα.

 Πρόταση για ολοκληρωμένο πλαίσιο στήριξης

Η Κύπρος χρειάζεται ένα θεσμοθετημένο, οριζόντιο και συνεκτικό πλαίσιο για τη στήριξη των χαρισματικών παιδιών - όχι αποσπασματικές ή περιστασιακές πρωτοβουλίες. Ενδεικτικά, προτείνονται:

1. Αναγνώριση της χαρισματικότητας ως ιδιαίτερης εκπαιδευτικής ανάγκης, με επίσημη θεσμική κατοχύρωση και δυνατότητα εξατομικευμένων παιδαγωγικών παρεμβάσεων στο σχολικό πλαίσιο.
2. Προσαρμογή του ωρολογίου προγράμματος, ώστε οι μαθητές με χαρισματικό προφίλ να μπορούν, σε συγκεκριμένες ώρες την εβδομάδα, να συμμετέχουν σε εμπλουτισμένα μαθησιακά προγράμματα όπως:
   – φιλοσοφία για παιδιά
   – δημιουργική γραφή και ερευνητικές εργασίες
   – επίλυση σύνθετων προβλημάτων
   – εμβάθυνση σε επιστημονικά ή θεωρητικά αντικείμενα.
3. Καθιέρωση εθνικού πλαισίου επαγγελματικής μάθησης για εκπαιδευτικούς, με πρόβλεψη για:
   – συστηματική επιμόρφωση όλων των βαθμίδων στην αναγνώριση και υποστήριξη της χαρισματικότητας,
   – διαρκή επαγγελματική ανάπτυξη και ανατροφοδότηση,
   – δημιουργία κουλτούρας συνεργασίας, καινοτομίας και παιδαγωγικής υπευθυνότητας.
4. Συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες και πανεπιστημιακά ιδρύματα, για την επιστημονική τεκμηρίωση των πρακτικών, την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους και την παραγωγή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού.
5. Πρόσβαση των μαθητών σε πανεπιστημιακά περιβάλλοντα μάθησης, όπως διαλέξεις, εργαστήρια ή ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, μέσω οργανωμένων συνεργασιών με τριτοβάθμια ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα.
6. Δημιουργία εθνικού μηχανισμού εντοπισμού και παρακολούθησης των χαρισματικών παιδιών με χρήση πολυδιάστατων, επιστημονικά έγκυρων εργαλείων αξιολόγησης και κατάλληλη καθοδήγηση από ειδικούς.
7. Ενίσχυση όλων των σχολικών μονάδων, ώστε να λειτουργούν ως κοινότητες μάθησης που εντοπίζουν, καλλιεργούν και ενδυναμώνουν όλες τις μορφές γνωστικής υπεροχής, μέσα από ένα περιβάλλον που σέβεται τη μαθησιακή ποικιλομορφία.
8. Ίδρυση θεματικών ομίλων (clubs) για χαρισματικούς μαθητές εντός του σχολικού πλαισίου, με δυνατότητα συνεργασίας με εξωτερικούς ειδικούς. Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών να αναγνωρίζεται θεσμικά — π.χ. μέσω μείωσης διδακτικού ωραρίου ή ένταξής της στο εργασιακό τους πρόγραμμα.
9. Δημιουργία Εθνικού Δικτύου Συνεργασίας για τη Χαρισματικότητα, που θα συνδέει σχολεία, εκπαιδευτικούς φορείς, πανεπιστήμια και κοινωνικούς εταίρους, με στόχο την ανταλλαγή καλών πρακτικών, την ανάπτυξη κοινών δράσεων και την προώθηση της σχετικής έρευνας.
10. Ενσωμάτωση της χαρισματικότητας στις πολιτικές εκπαιδευτικής ισότητας, αναγνωρίζοντάς την ως μορφή μαθησιακής διαφορετικότητας που χρειάζεται ουσιαστική και δίκαιη στήριξη — όχι προνόμια, ούτε αποκλεισμούς.
11. Ίδρυση εξειδικευμένων κέντρων υποστήριξης για χαρισματικούς μαθητές, που θα λειτουργούν συμπληρωματικά προς τα σχολεία, προσφέροντας προγράμματα εμπλουτισμού, ερευνητικές ευκαιρίες και καθοδήγηση από ειδικούς, κατά το πρότυπο διεθνών πρακτικών.
12. Προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα της χαρισματικότητας, με χρηματοδότηση ερευνητικών έργων, συνεδρίων, πιλοτικών προγραμμάτων και επιστημονικών συνεργασιών.

Στήριξη του ψηφίσματος για παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης

Ως ένα πρώτο βήμα ευρύτερης αναγνώρισης, στηρίζουμε το διεθνές ψήφισμα για την καθιέρωση της 7ης Νοεμβρίου ως Ημέρας Ευαισθητοποίησης για τα Χαρισματικά Παιδιά, διαθέσιμο στο Change.org. Η αναγνώριση αυτή θα ενισχύσει τη δημόσια συζήτηση, θα ενημερώσει γονείς και εκπαιδευτικούς και, κυρίως, θα δημιουργήσει πίεση για τη θεσμική κατοχύρωση της στήριξης αυτών των παιδιών.

Αν όχι τώρα, πότε;

Η χαρισματικότητα δεν είναι ένα δώρο που «λύνει μόνο του τα προβλήματα». Είναι μια ευθύνη – για το παιδί, την οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία. Χρειάζεται αναγνώριση, αποδοχή και υποστήριξη με σοβαρότητα και επιστημονική τεκμηρίωση. Αν το εκπαιδευτικό μας σύστημα θέλει να καλλιεργεί την αριστεία με όρους ισότητας, τότε οφείλει να χτίσει μηχανισμούς που δεν αφήνουν κανέναν μαθητή πίσω - ούτε εκείνον που βρίσκεται πιο μπροστά.

*Εκπαιδευτικός | Επιμορφώτρια σε Προαιρετικά Σεμινάρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου