ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΑΦΑ*
Αναμφίβολα τις τελευταίες εβδομάδες, λόγω κορωνοϊού, το κυπριακό εκπαιδευτικό συγκείμενο καλείται να ανταπεξέλθει σε ένα πρωτόγνωρο περιβάλλον που σχετίζεται με τη διαδικασία της εξ αποστάσεως διδασκαλίας και της εξ αποστάσεως μάθησης. Συγκεκριμένα, από τη μία οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτή την πρωτοφανή και ξαφνική αλλαγή, με σχεδόν μηδαμινή κατάρτιση και εκπαίδευση, και από την άλλη οι μαθητές καλούνται να διαχειριστούν την εισροή των νέων γνώσεων και πληροφοριών μέσα από τη χρήση του ηλεκτρονικού τους υπολογιστή (όσοι φυσικά έχουν τον απαραίτητο εξοπλισμό), στο ίδιο τους το σπίτι. Την ίδια στιγμή, το αρμόδιο υπουργείο μάχεται να συντονίσει τις προσπάθειές του προς την παροχή μιας ποιοτικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και καλείται να διαχειριστεί μία κατάσταση άνευ προηγουμένου.
Είναι σαφές, ότι μέσα σε αυτή την απρόσμενη αλλαγή ο προσδιορισμός της έννοιας της μαθησιακής διαδικασίας μεταφέρεται, από το γνωστό σε όλους μας πλαίσιο της συμβατικής διδασκαλίας, στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως διδασκαλίας. Αν και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια επιτυχημένη πορεία των μεταπτυχιακών, κυρίως, προγραμμάτων διαμέσου της εξ αποστάσεως διδασκαλίας, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και ειδικά στο κυπριακό συγκείμενο, αυτό φάνταζε κάτι μακρινό και απίθανο. Είναι προφανές ότι αυτό που διαφοροποιεί το πλαίσιο της συμβατικής με την εξ αποστάσεως διδασκαλία είναι η απόσταση μεταξύ του διδάσκοντος και του μαθητευόμενου. Ειδικότερα, σε αυτή την περίπτωση ο παραδοσιακός ασπροπίνακας μετατρέπεται σε ψηφιακός και η επικοινωνία και επαφή των διδασκόντων με τους μαθητές τους διενεργείται μέσω των μικροφώνων και των ακουστικών. Σε κάθε περίπτωση όμως, το πλαίσιο της διδασκαλίας και το πλαίσιο της μάθησης ενεργοποιείται και οι άμεσα εμπλεκόμενοι, εκπαιδευτικός και μαθητής, καλούνται να συνυπάρξουν και να συμπορευτούν στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως, πλέον, μαθησιακής διαδικασίας.
Αυτό όμως που παραλείπεται εκτός πλαισίου είναι ο σημαντικός ρόλος που οφείλει και που πρέπει να διαδραματίσει ο διευθυντής της τωρινής ‘ψηφιακής’ σχολικής μονάδας της Κύπρου. Αν και η φυσική παρουσία ενός διευθυντή είναι αναντίρρητα σημαντική, στην προκειμένη περίπτωση η προσπάθεια ελέγχου και συντονισμού της όλης μαθησιακής διαδικασίας είναι εξίσου σημαντική. Εξάλλου, η έμμεση επίδραση του διευθυντή μιας σχολικής μονάδας στη μαθησιακή διαδικασία είναι καταλυτική και οφείλει αυτή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο να συντονίσει, να στηρίξει και γενικότερα να συνεισφέρει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του στο καινούργιο αυτό πλαίσιο της ψηφιακής μαθησιακής διαδικασίας. Ως εκ τούτου, ο διευθυντής ενός σχολικού οργανισμού αφενός καλείται να γνωρίζει τις εξελίξεις που συντελούνται στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως μαθησιακής διαδικασίας από τους αρμόδιους φορείς και αφετέρου να συντονίζει τους εκπαιδευτικούς του. Ειδικότερα, εάν λάβουμε υπόψη τα υφιστάμενα εργαλεία της διοικητικής λειτουργίας, ο διευθυντής οφείλει να συνεχίζει να διευθύνει και να ελέγχει την όλη μαθησιακή διαδικασία και να αξιολογεί και ίδιος με τη σειρά του την κατάσταση που επικρατεί. Σημαντικό κομμάτι, αποτελούν και τα κανάλια επικοινωνίας με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου, που καλούνται αυτή τη χρονική περίοδο να συνεισφέρουν χρησιμοποιώντας το μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Ως εκ τούτου, μέσα από το πλαίσιο της υφιστάμενης ψηφιακής επικοινωνίας, ο διευθυντής ενδέχεται να χρησιμοποιεί διάφορα μέσα για να επικοινωνεί με τους εκπαιδευτικούς του, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και συγκεκριμένες εφαρμογές του κινητού τηλεφώνου που μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία ομάδων για ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων. Μάλιστα, σημαντικό είναι ο διευθυντής να θέσει εκείνο το ψηφιακό χώρο όπου οι εκπαιδευτικοί μπορούν να θέτουν τις ερωτήσεις τους και να μπορούν να απαντηθούν από άλλους συναδέλφους εκπαιδευτικούς. Την ίδια στιγμή, η καθιέρωση κανόνων για «ώρες γραφείου» μπορεί ακόμη να λειτουργήσει υποστηρικτικά για τη διευκόλυνση και στήριξη των εκπαιδευτικών σε διάφορα θέματα και προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Η οικοδόμηση αυτής της ψηφιακής κοινότητας είναι σημαντική και ο ρόλος του διευθυντή ακόμη πιο σημαντικός.
Μάλιστα, αν αξιοποιήσουμε και τη βιβλιογραφία, αυτή τη χρονική περίοδο ο διευθυντής σχολείου οφείλει να ενεργοποιήσει αυστηρά το δομικό στιλ (όπως προκύπτει από το Ολιστικό Μοντέλο Ηγεσίας που προτείνουν οι ερευνητές Pashiardis και Brauckmann)μέσα σε ένα καινούργιο πλαίσιο διοικητικής λειτουργίας. Το δομικό στιλ ηγεσίας σχετίζεται με την κατεύθυνση και συντονισμό της κατάστασης που επικρατεί και που σαφώς θα έχει θετικές επιπτώσεις στην παιδαγωγική και ψυχολογική συμπεριφορά των εκπαιδευτικών του. Μάλιστα, αυτή θα λέγαμε ότι είναι ακριβώς και η πρόκληση ενός διευθυντή στην προκειμένη χρονική περίοδο: να εντοπίσει όλες εκείνες τις μεταβλητές της οργανωτικής φύσεως που είναι σε θέση να επηρεάσουν θετικά την υφιστάμενη εξ αποστάσεως διδασκαλία. Αν λάβουμε υπόψη και τις ενέργειες που οφείλει η διευθυντική ομάδα του σχολείου να διεκπεραιώσει, σύμφωνα με τις οδηγίες του ΥΠΠΑΝ, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την καταγραφή των ονομάτων των εκπαιδευτικών που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα υγείας, την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης σε θέματα εξοπλισμού των σχολείων, την καταγραφή των διαθέσιμων εκπαιδευτικών, ανά ειδικότητα, καθώς και του βαθμού ετοιμότητας για να εμπλακούν στην εξ αποστάσεως διδασκαλία, παρατηρούμε ο συντονισμός και η οργάνωση αποτελούν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της διοικητικής λειτουργία των διευθυντών σχολικών μονάδων της Κύπρου αυτή την κρίσιμη χρονική περίοδο.
Το κυριότερο όμως καθήκον που οφείλει να επιτελέσει ο διευθυντής αυτές τις μέρες συνδέεται, κυρίως, με το πλαίσιο και την έννοια της ηγεσίας. Πέρα λοιπόν από το διευθυντικό ρόλο, ο διευθυντής ή καλύτερα ο σχολικός ηγέτης είναι αυτός που θα στηρίξει τους εκπαιδευτικούς του σχολείου ηθικά και συναισθηματικά. Ειδικότερα, ο σχολικός ηγέτης είναι αυτός που επικοινωνεί, στηρίζει, βοηθάει και ωθεί τους εκπαιδευτικούς, με τις όποιες δυσκολίες και εάν αντιμετωπίζουν, να διεκπεραιώσουν το δύσκολο έργο που τους έχει ανατεθεί. Μην ξεχνάτε ότι η απογοήτευση και η απομόνωση των περισσότερων εκπαιδευτικών αυτές τις μέρες είναι διάχυτη και ο σχολικός ηγέτης ίσως να είναι αυτός που κρύβεται πίσω από την ώθηση για αλλαγή.
Επομένως, σε ένα γενικότερο πλαίσιο ας αναλογιστούμε όλοι τη σημαντικότητα της συνέχισης της μαθησιακής διαδικασίας και ας αναλάβουμε όλοι το ρόλο που οφείλουμε να έχουμε. Ο ηγέτης σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι μονό ο διευθυντής του σχολείου αλλά και ο ίδιος ο εκπαιδευτικός που μάχεται, καθώς και ο ίδιος ο διδασκόμενος/ μαθητής που προσπαθεί να προσαρμοστεί στο καινούργιο μαθησιακό περιβάλλον. Ας σταθούμε λοιπόν δυνατοί με όπλο την υπομονή, τη στήριξη και την αλληλοβοήθεια και ας γίνουμε οι ηγέτες του δικού μας νέου ρόλου που έχουμε αναλάβει. Όπως πολύ σωστά το έθεσε ο μεγάλος θεμελιωτής της θεωρίας της εξέλιξης ο Κάρολος Δαρβίνος: «στη φύση δεν επιβιώνει το ισχυρότερο είδος, ούτε το πιο έξυπνο, αλλά εκείνο που μπορεί να προσαρμοστεί καλύτερα στις αλλαγές».
*Εξ αποστάσεως μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διοίκηση Σχολικών Μονάδων» - Πανεπιστήμιο Frederick
