Ερωτήματα και προκλήσεις που καλείται κάθε εκπαιδευτικός να αντιμετωπίσει.
ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΙΚΛΕΙΑΣ ΕΤΕΟΚΛΕΟΥΣ
Εξ αποστάσεως διδασκαλία στην εποχή του «Μένουμε Σπίτι»: Ερωτήματα και προκλήσεις που καλείται κάθε εκπαιδευτικός να αντιμετωπίσει.
Η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από την παρούσα κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία αποτελεί μια νέα πραγματικότητα του «Μένουμε σπίτι». Εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων καλούμαστε να εκτελέσουμε τα διδακτικά μας καθήκοντα, προσπαθώντας να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα στο βαθμό του εφικτού και του δυνατού.
Πέραν της αξιοποίησης των τεχνολογικών εργαλείων, ιδιαίτερη έμφαση χρειάζεται να δοθεί στον ανθρώπινο παράγοντα ο οποίος καλείται να εφαρμόσει την εξ αποστάσεως διδασκαλία. Αναμφίβολα, είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο πλέον σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι ο εκπαιδευτικός. Το ίδιο ισχύει και στην εξ αποστάσεως μάθηση όπου θα τολμούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ακόμη πιο ξεχωριστός καθώς έχει να αντιμετωπίσει ακόμη πιο πολλές προκλήσεις λόγω της απουσίας προσωπικής επαφής. Η εξ αποστάσεως μάθηση δεν πρέπει να είναι συνώνυμη μόνο με την ανάρτηση υλικού σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, ούτε και με την αγορά τεχνολογικού εξοπλισμού και χρήση εργαλείων, αφού πίσω από κάθε μάθημα που διδάσκεται με τη μορφή της εξ αποστάσεως μάθησης υπάρχει ο άνθρωπος, ο εκπαιδευτικός ο οποίος θα σχεδιάσει, θα αναπτύξει και θα διδάξει το εκπαιδευτικό υλικό.
Τις τελευταίες μέρες έχουν γραφτεί πάρα πολλά όσον αφορά την εξ αποστάσεως μάθηση, την εξ αποστάσεως διδασκαλία, και την αξιοποίηση διαφόρων τεχνολογικών εργαλείων. Κατ’ αρχήν είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι η προσπάθεια που γίνεται στοχεύει στην εφαρμογή της εξ αποστάσεως διδασκαλίας, όπου αξιοποιούνται στοιχεία της εξ αποστάσεως μάθησης. Σε καμιά περίπτωση δεν ενσωματώνεται στην ολότητά της η έννοια της εξ αποστάσεως μάθησης. Βεβαίως, αυτή τη στιγμή καλούμαστε να κολυμπήσουμε σε άγνωστα νερά και όντας απροετοίμαστοι αναγκαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε διάφορες προκλήσεις και δυσκολίες, όπως χρονικούς περιορισμούς, ανετοιμότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, μη κατάλληλη κατάρτιση εκπαιδευτικών, βαρυφορτωμένες πλατφόρμες, πρόσβαση και κατάρτιση στην παιδαγωγική αξιοποίηση τεχνολογικών εργαλείων, τεχνολογικός εξοπλισμός. Μπορούμε όμως με τα δεδομένα που έχουμε να προσπαθήσουμε να δομήσουμε και να οργανώσουμε το νέο περιβάλλον που καλούμαστε να διδάξουμε. Ως πρώτο βήμα είναι απαραίτητο να απαντήσουμε στα πιο κάτω ερωτήματα:
Για να απαντηθούν τα πιο πάνω ερωτήματα, θεωρώ σκόπιμο να ληφθούν υπόψη οι πιο κάτω παράμετροι που σχετίζονται με την εξ αποστάσεως διδασκαλία. Οι πιο κάτω παράμετροι θα πρέπει να εξεταστούν από τον κάθε ένα από εμάς λαμβάνοντας υπόψη τα δικά του δεδομένα όπως ηλικία και ωριμότητα μαθητών, γνωστικό αντικείμενο και θέμα διδασκαλίας, πρόσβαση σε τεχνολογικά εργαλεία και εξοπλισμό όπως επίσης και εξοικείωση στη χρήση τεχνολογικών εργαλείων.
1. Επικοινωνία και Αλληλεπίδραση
Ζωτικής σημασία είναι οι μαθητές μας να νιώσουν ότι δεν έχουν χάσει την επαφή με τον εκπαιδευτικό. Σημαντικό είναι να ανοίξουμε διόδους επικοινωνίας με τους μαθητές μας, ώστε να νιώθουν ότι μπορούν να επικοινωνούν μαζί μας και ότι είμαστε σε θέση να τους στηρίξουμε. Η επικοινωνία μπορεί να είναι είτε σύγχρονη (synchronouscommunication) είτε ασύγχρονη (asynchronouscommunication). Ως σύγχρονη επικοινωνία ορίζεται η επικοινωνία που γίνεται στον ίδιο χρόνο, ενώ ως ασύγχρονη επικοινωνία αυτή που δεν περιορίζεται από την παράμετρο του χρόνου, μπορεί δηλαδή να συμβεί σε οποιοδήποτε χρόνο.
Η σύγχρονη επικοινωνία μπορεί να γίνει μέσω των ακόλουθων εργαλείων: τηλέφωνο, ηχητική διάσκεψη και τηλεδιάσκεψη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η σύγχρονη επικοινωνία φαίνεται να είναι εφικτή κυρίως μέσω εργαλείων τηλεδιάσκεψης και πλατφόρμων συνεργασίας ομάδων (π.χ. Microsoft Teams, zoom, Webex, skype, google hangouts, jitsi), όπου ο εκπαιδευτικός βρίσκεται στο ίδιο διαδικτυακό περιβάλλον με τους μαθητές του και μπορεί να επικοινωνήσει στον ίδιο χρόνο. Κατά τη διάρκεια των τηλεδιασκέψεων υπάρχει η δυνατότητα παράδοσης μαθήματος (διδασκαλίας περιεχομένου και εννοιών), επίλυσης αποριών των μαθητών, ανατροφοδότησης, συζήτησης, ανταλλαγής απόψεων/ιδεών και αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών και μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού. Επειδή υπάρχει ο κίνδυνος οι τηλεδιασκέψεις να είναι μονότονες και μονόπλευρες (μονόπλευρη επικοινωνία μόνο από τον εκπαιδευτικό), θα πρέπει να δομούνται και να οργανώνονται με τρόπο που να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να παρουσιάσουν τις εργασίες τους στην ολομέλεια της τάξης, και να εργαστούν σε ομάδες για την επίλυση μικρών και σύντομων εργασιών. Για τον ίδιο σκοπό μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη διάρκεια των τηλεδιασκέψεων και τα ακόλουθα: μικρά διαλείμματα, συχνές ερωτήσεις προς τους μαθητές για τυχόν απορίες, χρήση βίντεο και εικόνων σχετικών με το μάθημα για αφόρμηση, προβληματισμό και έναυσμα συζήτησης.
Από την άλλη, η ασύγχρονη επικοινωνία και αλληλεπίδραση, στοχεύει σε δραστηριότητες που αποσκοπούν σε περαιτέρω συζήτηση των θεμάτων που διδάχθηκαν όπως επίσης και καλύτερη κατανόηση των εννοιών του μαθήματος, συνεργασία, τοποθετήσεις, ανταλλαγή απόψεων, ανατροφοδότηση και επίλυση αποριών. Ασύγχρονη επικοινωνία και αλληλεπίδραση μπορεί να γίνει με την αξιοποίηση εργαλείων όπως δωματίων συνομιλίας (chat rooms), δωματίων / χώρων συζήτησης (discussion forums), ιστολογίων (blogs), διαδικτυακών αρχείων, wikis, διαδικτυακών τοίχων, ακόμη και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Είναι μείζονος σημασίας να διασφαλίσουμε ότι η επικοινωνία με τους μαθητές μας είναι συνεχής και εποικοδομητική. Τα διαθέσιμα τεχνολογικά εργαλεία παρέχουν τις δυνατότητες, έτσι ώστε να είμαστε σε θέση να επικοινωνήσουμε, να στηρίξουμε να καθοδηγήσουμε και να υποκινήσουμε τους μαθητές μας. Τα πιο πάνω μπορούν να δημιουργήσουν τις βάσεις για ανάπτυξη του αισθήματος της κοινότητας (senseofcommunity) και του ανήκειν (senseofbelonging). Είναι σημαντικό να νιώσουν οι μαθητές μας ότι είμαστε διαθέσιμοί αλλά και διατεθειμένοι να αντιμετωπίσουμε με διάφορα «όπλα» την τρέχουσα κατάσταση. Φυσικά αυτό θα πρέπει να συμβεί σε λογικά και εφικτά πλαίσια, για αυτό και θα πρέπει να δηλώνουμε τη διαθεσιμότητά μας και να θέσουμε περιορισμούς (κυρίως χρονικούς). Ιδανικός τρόπος επικοινωνίας προτείνεται ο συνδυασμός σύγχρονης και ασύγχρονης επικοινωνίας, έτσι ώστε να διατηρείται ζωντανή και συνεχής η επαφή και η επικοινωνία.
2. Ανάπτυξη κατάλληλου εκπαιδευτικού Υλικού
Στην εξ αποστάσεως μάθηση χρειάζεται ο σχεδιασμός και ανάπτυξη κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος και εκπαιδευτικού υλικού. Το εκπαιδευτικό υλικό της εξ αποστάσεως μάθησης περιλαμβάνει παρουσιάσεις με αφήγηση (narrated presentations), βιντεομαθήματα, tutorials, διαδραστικές παρουσιάσεις και βίντεο (interactive presentations and videos), παρουσιάσεις/αρχεία με σημειώσεις (annotated presentations/documents), αξιοποίηση προσομοιώσεων (simulations), εκπαιδευτικών διαδραστικών εφαρμογών και παιχνιδιών (educational interactive applications and games), ηχητικών αρχείων (podcasts) και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας (virtual and augmented reality environments).
Είναι αντιληπτό ότι υπάρχουν διάφοροι περιορισμοί και δυσκολίες και ότι δεν υπάρχει το κατάλληλα ανεπτυγμένο υλικό για να αξιοποιηθεί, για αυτό και συστήνεται η αξιοποίηση ορισμένων από τα προαναφερθέντα. Παρόλα αυτά μπορεί ο καθένας από εμάς να αναπτύξει ή/και να προσαρμόσει στο μέτρο του δυνατού κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό. Σχετικά εύκολα μπορούν να αναπτυχθούν παρουσιάσεις και αρχεία με σημειώσεις (όπου γίνεται γραπτή επεξήγηση των εννοιών του μαθήματος). Επίσης, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία μπορούν να αναπτυχθούν μικρής διάρκειας (από 8 μέχρι 15 λεπτά) βίντεο (με τη χρήση έξυπνου τηλεφώνου ταμπλέτας ή Η.Υ.), παρουσιάσεων με αφήγηση με τη χρήση εργαλείων screen casting, και ηχητικών αρχείων (podcasts). Σκοπός τους είναι η επεξήγηση των εννοιών του μαθήματος από τον εκπαιδευτικό ή/και κατευθυντήριων γραμμών για επίλυση εργασιών αλλά και οδηγιών για την «κατοίκον» εργασία. Υπάρχει ποικιλία διαθέσιμων τεχνολογικών εργαλείων για την ανάπτυξη βιντεομαθημάτων και παρουσιάσεων με αφήγηση (π.χ. jing, snagit, screen-o-matic) ακόμη και ηχητικών αρχείων (π.χ. audacity).
Οι πιο πάνω μέθοδοι θα πρέπει να συνδυάζονται για σκοπούς ποικιλίας, υποκίνησης και διατήρησης του ενδιαφέροντος των μαθητών. Επίσης, ο συνδυασμός των πιο πάνω μας δίνει τη δυνατότητα μείωσης του αριθμού των τηλεδιασκέψεων (να μην είναι απαραίτητη η οργάνωση τηλεδιάσκεψης επι καθημερινής βάσης). Για παράδειγμα, σε εβδομαδιαία βάση θα μπορούσαν να γίνονταν 3 τηλεδιασκέψεις διάρκειας 30 – 60 λεπτών, και τις άλλες 2 μέρες της βδομάδας να δίνονταν ένα από τα ακόλουθα ή και συνδυασμός: βίντεο, παρουσιάσεις με αφήγηση, ηχητικά αρχεία, παρουσιάσεις/αρχεία με σημειώσεις.
Στην παρούσα κατάσταση που βρισκόμαστε είναι απαραίτητο ο καθένας μας να επιλέξει το τεχνολογικό μέσο/εργαλείο που θα αποτελέσει το χώρο και τον τρόπο με τον οποίο θα δίνεται το εκπαιδευτικό υλικό στους μαθητές/ μαθήτριες. Κάποιοι τρόποι είναι οι ακόλουθοι:
Κατ’ επέκταση, θα πρέπει να γίνει και επιλογή του τρόπου και τεχνολογικού εργαλείου με τον οποίο θα αποστέλλουν οι μαθητές τις εργασίες για ανατροφοδότηση. Υπάρχει η δυνατότητα η ανατροφοδότηση να γίνεται κατά τη διάρκεια της τηλέδιάσκεψης όπως επίσης και η ανάρτηση των λύσεων/ απαντήσεων στο αποθετήριο (αφού γίνει η υποβολή των εργασιών) και να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές για αυτό-αξιολόγηση (εκεί που είναι εφικτό). Τέλος, είναι απαραίτητο να δίνουμε λεπτομερείς και ξεκάθαρες οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές στους μαθητές μας για τον τρόπο με τον οποίο αναμένεται να μελετήσουν το περιεχόμενο και να εκτελέσουν τις δραστηριότητες.
Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να υπάρχει συνέπεια στη χρήση εργαλείων και να γνωρίζουν οι μαθητές που βρίσκουν το εκπαιδευτικό υλικό, πως μελετούν, πως παραδίδουν τις εργασίες τους και πως επικοινωνούν και αλληλοεπιδρούν με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές τους. H παρότρυνσή μου είναι όπως επισκεφτείτε την ιστοσελίδα Tools for Learning (https://www.toptools4learning.com/) όπου παρουσιάζονται τα 200 πιο δημοφιλή τεχνολογικά εργαλεία που αξιοποιούνται στο χώρο της ευρύτερης μάθησης. Το Center for Learning and Performance Technologies διεξάγει έρευνα κάθε χρόνο από το 2007 και δημοσιεύει τα πιο δημοφιλή εργαλεία στο χώρο της τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης που λαμβάνει χώρα σε διάφορα επίπεδα/ περιβάλλοντα όπως προσωπικό, εκπαιδευτικό, επαγγελματικό, εργασιακό.
Είναι γεγονός ότι έχουν ξεκινήσει διάφορες συντονισμένες προσπάθειες για επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με στόχο να ανταποκριθούν στην τρέχουσα πρόκληση χωρίς όμως, αυτό, να είναι αρκετό. Θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία που μας δίνεται και να στηθούν οι κατάλληλες δομές σε διάφορα επίπεδα: παιδαγωγικού σχεδιασμού και ανάπτυξης υλικού, επιμόρφωσης, τεχνολογικής στήριξης. Σκοπός των πιο πάνω είναι να δοθούν τα απαραίτητα εφόδια στους εκπαιδευτικούς σχετικά με την εξ αποστάσεως μάθηση, όχι μόνο για αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης αλλά για περαιτέρω εκσυγχρονισμό των μεθόδων και πρακτικών διδασκαλίας και μάθησης στα σχολεία μας. Στοιχεία της εξ αποστάσεως μάθησης μπορούν να αξιοποιηθούν και μέσα στα πλαίσια των συμβατικών (δια ζώσης) μαθημάτων, υλοποιώντας τις αρχές της μεικτής ή αλλιώς υβριδικής μάθησης (blendedlearningdesignandimplementation, της αναστραμμένης τάξης (flippedclassroomapproach) και της ευέλικτης μάθησης (flexiblelearning).
Σημείωση: Όπου ο τύπος του αρσενικού νοείται και το θηλυκό γένος.
* Επίκουρη Καθηγήτρια Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας, Πρόεδρος Επιτροπής Εξ αποστάσεως Μάθησης, Πανεπιστήμιο Frederick.
