ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΑΝΝΑΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ*
Το μόνο που μας διδάσκει η ιστορία – μας λέγει ο Χέγκελ – είναι ότι αυτή…δεν διδάσκει! Οι λαοί, οι ταγοί των κρατών, των κοινωνιών δεν διδάσκονται από τα παραδείγματα της ιστορίας, ακόμη και όταν αυτά είναι οδυνηρά για την ανθρωπότητα. Αν θα έπρεπε, λοιπόν, να κάνω μια ευχή, απ’ αφορμή την πανδημία του κορωνοϊού, αυτή θα ήταν: η παγκόσμια κοινωνία, τα πολιτικά συστήματα, οι ηγήτορες όπου γης, να διδαχτούν αυτή τη φορά από τη σημερινή ζώσα ιστορία της πανδημίας. Να διδαχτούν, να αναστοχαστούν και να αναθεωρήσουν. Να αναθεωρήσουν και να απορρίψουν τις πολιτικές εκείνες που οδηγούν σε υποβάθμιση, ακόμη και υπονόμευση των δημόσιων συστημάτων υγείας. Να θέσουν νέες προτεραιότητες για την ευημερία, προστασία και περίθαλψη των πολιτών. Να υποκαταστήσουν έστω και μερικώς τις φαραωνικές στρατιωτικές δαπάνες με αυξημένες δαπάνες για την ευημερία των ανθρώπων και τη βοήθεια των χωρών του ‘Τρίτου Κόσμου’, να αντιληφθούν, επιτέλους, ότι η προϊούσα ανθρωπογενής καταστροφή του περιβάλλοντος καταστρέφει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, υπονομεύει την επιβίωση του ίδιου του ανθρώπου πάνω στη γη. Αν είναι να καταστρέψουν κάτι, ας ‘καταστρέψουν’ τη φτώχια, τη βία, την παιδική εργασία, τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής στον πλανήτη!
Εντωμεταξύ, στην αρχή ακόμη της πανδημίας, κάποιοι σχεδιάζουν τον μετά την πανδημία κόσμο σύμφωνα με το συμφέρον των παγκόσμιων εταιρειών, της οικονομικής ολιγαρχίας και της πολιτικής νομενκλατούρας. Ένα κόσμο ακόμη πιο αυταρχικό, ακόμη πιο ολοκληρωτικό, απόλυτα ελεγχόμενο και χειραγωγούμενο. Το οικονομικό κόστος σχεδιάζουν να το φορτώσουν στις χαμηλές τάξεις βαθαίνοντας τη φτώχια και την ανέχεια σε δισεκατομμύρια ανθρώπους. Αυτά και άλλα πολλά κρίσιμα για τη ζωή μας θα κριθούν ύστερα από το τέλος της πανδημίας. Ας ελπίσουμε οι κοινωνίες να αγωνιστούν συλλογικά και επίμονα ώστε να αποτραπεί μια τέτοια απευκταία εξέλιξη.
Αυτή, είναι, όμως, η μια όψη του ζητήματος. Η πανδημία του κορωνοϊού είναι, ασφαλώς, μια οδυνηρή εμπειρία για τον άνθρωπο αλλά ταυτόχρονα είναι, εκ των πραγμάτων, μια ‘ευκαιρία’, μια δυνατότητα αναστοχασμού και αναθεωρήσεων και – ίσως – νέων προτεραιοτήτων για τις κοινότητες των ανθρώπων, για τον άνθρωπο, τον μοναδικό, τον ένα και τους πολλούς. Ας ξεκινήσουμε από τα πιο απλά. ‘Κινέζικος ιός’, με απειλητικά έως ρατσιστικά υπονοούμενα και συμφραζόμενα… Να υποδείξουμε σε αυτούς τους ρητά ή υπόρρητα ρατσιστές ότι ο ιός, ο οποιοσδήποτε ιός, δεν έχει ιδιοκτήτη, ανήκει αποκλειστικά στον πλανήτη. Είναι αδιανόητο και αποτρόπαιο να χρησιμοποιείται η πανδημία σαν όργανο πολιτικής εκμετάλλευσης μοχλεύοντας τα πιο χαμηλά ένστικτα του ανθρώπου. Ίσως, η εισαγωγή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στα σχολεία αλλά και αντίστοιχου περιεχομένου διαλέξεις για ενήλικες θα βοηθούσαν κάποιους ανθρώπους να αναθεωρήσουν συντηρητικές και οπισθοδρομικές απόψεις προς όφελος της παγκόσμιας κοινότητας.
Ύστερα, τώρα που, εξαιτίας της σχετικής απομόνωσης/αποστασιοποίησης, είμαστε στραμμένοι περισσότερο προς τα ‘μέσα’, στον εσωτερικό μας κόσμο, είναι μια ευκαιρία να ‘σκάψουμε’ λίγο μέσα μας, να αναστοχαστούμε πώς ζούμε, πόσο παράλογες και άρρωστες συμπεριφορές και στάσεις έχουμε στην καθημερινότητά μας και να φτάσουμε σε μια νέα συνειδητότητα.
Θα εκτιμήσουμε, άραγε, την αξία της άμεσης επαφής και επικοινωνίας τώρα που αισθανόμαστε απομονωμένοι και ζητάμε απεγνωσμένα τον ‘άλλον’; Θα αντιληφθούμε ότι ο άνθρωπος είναι φύσει ον κοινωνικό και προορισμένο να ζει σε κοινότητα αρμονικά με τους άλλους, αναθεωρώντας την απομονωτική στάση και συμπεριφορά μας όπως συμβαίνει στις μεγαλουπόλεις, στις θηριώδεις πολυκατοικίες-κλουβιά; Τώρα, που μας λείπει η άμεση συζήτηση, ο ζωντανός διάλογος, ας αναγνωρίσουμε την αξία της άμεσης έκφρασης των συναισθημάτων μας ως στοιχείο εξανθρωπισμού και βαθύτερης επικοινωνίας. Στην ‘κανονικότητα’ ο ρυθμός της καθημερινότητάς μας χαρακτηρίζεται από βιασύνη, υψηλές ταχύτητες, άγχος και φευγαλέα αίσθηση της πραγματικότητας. Με την υγειονομική απομόνωση έχουμε τη σπάνια δυνατότητα και ευκαιρία – έστω και εξαναγκαστική –να παρατηρήσουμε τον κόσμο πιο ήρεμα, με νέα μάτια και οπτική, νέοι ήχοι, νέα χρώματα, νέα γνωριμία με το σπίτι, φαγητό χειροποίητο αντί ταχυφαγείο, νέες γεύσεις. Έχουμε την ευκαιρία να χαμηλώσουμε ρυθμούς και έτσι να προσεγγίσουμε περισσότερο τη φυσιολογική ανθρώπινη υπόσταση. Μήπως όμως οφείλουμε να διαλεχτούμε και με τόσες άλλες παθογένειες που η σύγχρονη ζωή με τις πολυπλοκότητες και τις τεχνητές καταστάσεις, με το μάρκετινγκ και τη διαφήμιση και την επιδεικτική συμπεριφορά μας έχουν επιβάλει; Αναγκαστικά στην απομόνωσή μας ασκούμαστε στη λιτότητα, στην ικανοποίηση των βασικών μας αναγκών, αδυνατούμε να ικανοποιήσουμε τις τρελές επιθυμίες μας και ίσως αντιλαμβανόμαστε για πρώτη φορά – εμείς οι δυτικοί άνθρωποι του ‘πρώτου κόσμου’ – ότι ο φυσιολογικός άνθρωπος πρέπει να πάψει να είναι δούλος τεχνητών αναγκών ενός φθοροποιού υπερκαταναλωτισμού που στρεβλώνει τον ίδιο, είναι κόντρα στη φύση του και καταστρέφει τον πλανήτη ανεπανόρθωτα.
Στην ‘κανονικότητα’ (πιο σωστά, στη στρεβλή, παθογενή κανονικότητα) τρεφόμαστε πνευματικά, κυρίως, από την τηλεόραση και τα αποκαλούμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μια τροφή χαμηλής αξίας, στρεβλής αισθητικής, με υπόβαθρο αξιών άκρατου ατομισμού, εγωπάθειας, ιδιοτέλειας, κατώτερης ηθικής, ρατσισμού, εξοντωτικού ανταγωνισμού, απανθρωπιάς. Αντίθετα, τώρα, με την απομόνωση εξαιτίας του κορωνοϊού το νοηματικό πλαίσιο που προβάλλεται είναι η αλληλεγγύη, ο αλτρουϊσμός, ο ανθρωπιστικός αγώνας των γιατρών και των νοσηλευτών, η βοήθεια στον διπλανό, η προσφορά χωρίς αντάλλαγμα, η αυτοπειθαρχία, η εστίαση στον ανθρωπιστικό στόχο. Ζώντας μαζί ώρες πολλές, με την απουσία δράσης, μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τις αναπόφευκτες τριβές, να αποδεχόμαστε τη συνύπαρξη, να διαμορφώνουμε ένα Modus Vivendi, να ασκούμαστε στην αυτοπειθαρχία. Τώρα, ανακαλύπτουμε ξανά την αξία της ζωής του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, τη μοναδικότητα της ζωής. Αισθήματα, και νοήματα και στοχασμοί ξεχασμένα, παραγκωνισμένα στη σκόνη μιας θλιβερής ‘κανονικότητας’. Και ύστερα, μέσα στις δυσκολίες της σχετικής απομόνωσης και αργίας ανακαλύπτουμε, επίσης, το υπέροχο…βιβλίο, την ευτυχία της ανάγνωσης, την ανυπέρβλητη μυρουδιά του χαρτιού, τη χαρά που μας δίνουν οι ιστορίες των άλλων, τον πλούτο και την ομορφιά της λέξης, της γλώσσας, των νοημάτων που μόνο η τέχνη και η φιλοσοφία μας προσφέρουν.
Η πανδημία του κορωνοϊού έδειξε σε όλους και στον καθένα χωριστά πόσο ευάλωτος και τρωτός είναι ο ‘παντοδύναμος άνθρωπος’. Η πανδημία μας διδάσκει ταπεινότητα και μακάρι να πραγματοποιηθούν τέτοιες διεργασίες στη ψυχή και στο μυαλό μας ώστε να οδηγηθούμε σε αναστοχασμούς, αναθεωρήσεις, αναδιατάξεις αξιών, συμπεριφοράς, στάσης, τρόπου ζωής για το δικό μας καλό και το καλό του πλανήτη στον οποίον προσωρινά κατοικούμε.
*Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Διαπολιτισμικής / Γλωσσικής Αγωγής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Frederick.
