ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΗΒΗΣ ΛΑΜΠΡΟΥ*
Όσοι ασπάζονται τις θεωρίες συνωμοσίας δυσπιστούν απέναντι σε επίσημα διατυπωμένες πρακτικές και τους επίσημους φορείς
Έρευνες δείχνουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας εμφανίζονται δυναμικά, με ένταση και διαχέονται όταν υπάρχουν κρίσεις και μεγάλες αλλαγές στην πολιτεία ή την κοινωνία γενικότερα. Οι θεωρίες συνωμοσίας ανθίζουν σε περιόδους αβεβαιότητας, σε περιόδους που υπάρχει ανάγκη απαντήσεων για τις δυσκολίες, για τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται ο κόσμος.
Τι είναι όμως αυτές οι θεωρίες; Είναι άραγε αποτέλεσμα παρανοϊκών απόψεων και φαντασιώσεων κάποιων; Ένας απλός ορισμός είναι πως μέσα από αυτές τις θεωρίες υποστηρίζεται πως ένα κέντρο εξουσίας αποτελούμενο από μια πολύ μικρή ομάδα, μυστικά καθορίζει τα όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Θεωρίες συνωμοσίας υπήρχαν πάντα και χρησιμοποιούνται συχνά για να χειραγωγήσουν απόψεις, στάσεις και συμπεριφορές ολόκληρων κοινωνιών.
Γιατί όμως κάποιος να πιστέψει, να ακολουθήσει μια τέτοια θεωρία; Θα μπορούσα να υποστηρίξω εδώ, πως πρόκειται για μια μέθοδο, έναν τρόπο που βοηθά τους ανθρώπους να αισθανθούν πως έχουν πάλι τον έλεγχο μέσα στη γενικότερη αστάθεια του συστήματος. Ή καλύτερα να εξηγήσουν γιατί δεν μπορούν να έχουν τον έλεγχο ή την ευθύνη για τα όσα αρνητικά τους συμβαίνουν. Έχει παρατηρηθεί επίσης, πως όπου οι πολίτες δυσπιστούν απέναντι στα κέντρα και τους φορείς εξουσίας, τότε οι θεωρίες συνωμοσίας ενδυναμώνονται.
Βεβαίως το διαδίκτυο, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και οι πλατφόρμες όπως το twitter ή YouTube, ευνοούν την ταχύτατη εξάπλωση αυτών των θεωριών. Διευκολύνεται εν μέρει η παράθεση διαφορετικών απόψεων, αλλά παράλληλα αυξάνονται και οι διαφορετικές και συχνά αντικρουόμενες περιγραφές των γεγονότων δυσχεραίνοντας έτσι τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εικόνας. Αναδεικνύεται εδώ και μια άλλη πτυχή: ότι η εξάπλωση της «συνωμοσιολογίας» είναι και αποτέλεσμα της υπερέκθεσής μας σε πληροφορίες, χωρίς πια τη διαμεσολάβηση της δημοσιογραφίας. Η δημοσιογραφία, η οποία έχει τον τρόπο να διερευνήσει και να διασταυρώσει τα λεγόμενα, να πλαισιώσει, να εντάξει την πληροφορία σε ένα εννοιολογικό και σημασιολογικό σύστημα.
Η πανδημία πρόβαλε τις δικές της θεωρίες συνωμοσίας. Βιολογικό όπλο των ΗΠΑ ή της Κίνας (ανάλογα με το ποιόν διαβάζεις), τρόπος ελέγχου του υπερπληθυσμού, ακόμα και σχέδιο κυβερνήσεων και βιομηχανιών ώστε να αυξηθούν τα έσοδα/κέρδη με την πώληση φαρμακευτικών σκευασμάτων. Το πιο πρόσφατο, ρίχνει την ευθύνη του ιού στο δίκτυο 5G. (Ειρήσθω εν παρόδω, τα ίδια επιχειρήματα χρησιμοποιήθηκαν για τα 4G και για τους φούρνους μικροκυμάτων, ενώ, ω ειρωνεία, οι απόψεις αυτές αναμεταδίδονται εξαιτίας αυτής της τεχνολογίας).
Το μεγάλο πρόβλημα έγκειται στις λύσεις που προτείνονται από τέτοιες θεωρίες. Όσοι ασπάζονται τις θεωρίες συνωμοσίας δυσπιστούν απέναντι σε επίσημα διατυπωμένες πρακτικές και τους επίσημους φορείς. Επιλέγουν συχνά να ακολουθούν επικίνδυνες εναλλακτικές προσεγγίσεις, πάντα εκτός επιστημονικής τεκμηρίωσης, που διαφημίζονται όμως με τίτλους πηχυαίους: «ένας γιατρός βρήκε τη λύση» ή «έτσι νίκησα τον ιό».
Οι θεωρίες συνωμοσίας συναντώνται συχνά στις παρυφές της κοινωνίας. Όταν όμως τους δίδεται χώρος ή όταν τις ασπάζονται για λόγους πολιτικής επιρροής, κόμματα και άλλοι φορείς εξουσίας μπαίνουμε σε επικίνδυνα μονοπάτια. Ας προσέξουμε λοιπόν. Για να μην τρέχουμε.
*Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Τεχνών και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Frederick
