ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΛΟΪΖΟΥ*
Τον τελευταίο καιρό έχει παρατηρηθεί παγκοσμίως μια τάση για αγορά μεγάλης ποσότητας προϊόντων από τους καταναλωτές. Οι αγορές υπό πανικό (panic buying), γίνονται συχνά όταν η κοινωνία βιώνει κάποιου είδους κρίση, όπως για παράδειγμα μια τρομοκρατική επίθεση, φυσικές καταστροφές, ή μια πανδημία όπως ο COVID-19. Η αβεβαιότητα που συνοδεύει συνήθως μια κρίση, δημιουργεί τον φόβο ότι θα υπάρξει έλλειψη προμηθειών, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να αποθηκεύουν προϊόντα για μελλοντική χρήση. Συγκεκριμένα, οι καταναλωτές τείνουν να αγοράζουν ασυνήθιστα μεγάλη ποσότητα αγαθών όταν κρίνουν πως η αξία ενός προϊόντος είναι μεγάλη, όπως συμβαίνει αυτή την περίοδο με τις μάσκες και τα αντισηπτικά. Η πληθώρα των ειδήσεων στις οποίες έχουμε πρόσβαση καθημερινά μέσα από το διαδίκτυο και την τηλεόραση, και τα αμφιλεγόμενα μηνύματα που λαμβάνουμε όσον αφορά τον βαθμό επικινδυνότητας της παρούσας κατάστασης, εντείνουν το άγχος και την ανησυχία του πολίτη, υποβοηθώντας έτσι τόσο στην εμφάνιση αλλά και στη συντήρηση του φαινομένου. Την ίδια στιγμή, οι δράσεις που καλούμαστε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε την πανδημία, όπως το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών, μοιάζουν να είναι δυσανάλογες με την απειλή και τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει. Όπως είναι λογικό, ο άνθρωπος αισθάνεται ανήμπορος να προστατευθεί, μπροστά σε μια κατάσταση που σταδιακά κλιμακώνεται. Μη ξέροντας πως θα εξελιχθούν τα γεγονότα, ο φόβος δηλαδή για το άγνωστο, και η έλλειψη εμπειρίας με ένα παρόμοιο γεγονός, αυξάνουν την ανησυχία των πολιτών και έχουν επιπτώσεις στην ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών αντιμετώπισης.
Η αποθήκευση προϊόντων είναι ένας τρόπος να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας, να ανακτήσουμε λίγο από τον χαμένο έλεγχο, και να μειώσουμε προσωρινά το άγχος που νιώθουμε. Όντας κοινωνικά όντα, και καθώς ο φόβος είναι ένα μεταδοτικό συναίσθημα, βλέποντας πλήθος κόσμου να σπεύδει στις υπεραγορές και τα ράφια να αδειάζουν, δημιουργείται ένα κλίμα επείγουσας ανάγκης και αισθανόμαστε την παρόρμηση να δράσουμε με αντίστοιχο τρόπο. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου η αβεβαιότητα των ημερών οδηγεί σε αφύσικα αυξημένη ζήτηση αγαθών και κατ’ επέκταση σε σημαντική έλλειψη των προμηθειών. Ως εκ τούτου, η έλλειψη αυτή έρχεται να επιβεβαιώσει την ανησυχία των καταναλωτών και να σπείρει περαιτέρω τον πανικό διαιωνίζοντας το πρόβλημα. Μερικές στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου από τους λιανοπωλητές, είναι η κατακόρυφη αύξηση της τιμής των προϊόντων ή η επιβολή ποσοστώσεων, δηλαδή, τίθεται όριο στην ποσότητα ενός προϊόντος που δικαιούται να αγοράσει ο καταναλωτής. Αν και αυτές οι πρακτικές συνήθως περιορίζουν την αυξημένη ζήτηση, μερικές φορές αυξάνουν το άγχος του καταναλωτή για την πιθανότητα έλλειψης των προμηθειών με αποτέλεσμα να χειροτερεύουν οι αγορές υπό πανικό.
Για να αντιμετωπίσουμε το άγχος μας με ένα πιο λειτουργικό τρόπο χρειάζεται πρώτα να το αναγνωρίσουμε. Αφιερώστε λίγο χρόνο για να καταλάβετε πως αισθάνεστε μέρα με τη μέρα και προσπαθήστε να φροντίζετε τον εαυτό σας κάνοντας απλά, καθημερινά πράγματα που σας κάνουν να νιώθετε καλά. Για την ενημέρωση σας, εμπιστευτείτε ποιοτικές πηγές πληροφόρησης όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (who.int) ή τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (cdc.gov), αποφεύγοντας έτσι τις φήμες και τις παραποιήσεις των γεγονότων. Περιορίζοντας τις αγορές μας σε πράγματα που έχουμε πραγματικά ανάγκη θα μας βοηθήσει να επαναφέρουμε το μέτρο στη ζωή μας και να επιστρέψουμε σε μια κατάσταση ισορροπίας, η οποία είναι απαραίτητη σε μια περίοδο με πολλές αλλαγές. Ταυτόχρονα, με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουμε ότι τα τρόφιμα και άλλα αγαθά θα είναι αρκετά για τους συνανθρώπους μας, και γινόμαστε έτσι χρήσιμοι και ενεργοί πολίτες που μεριμνούν για το συλλογικό καλό.
*Επισκέπτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Frederick.
Πηγές:
Shou, B., Xiong, H., & Shen, X. M. (2013). Consumer panic buying and quota policy under supply disruptions. Manuscript submitted for publication, Hong Kong: City University of Hong Kong. Retrieved from http://personal.cb.cityu.edu.hk/biyishou/files/MSOMPanic.pdf
Zheng, R., Shou, B., & Yang, J. (2020). Supply disruption management under consumer panic buying and social learning effects. Omega, 102238. doi: 10.1016/j.omega.2020.102238Τ
