ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ*
Οι οργανωμένες κοινωνίες, από αρχαιοτάτων χρόνων, θέσπισαν και εφάρμοσαν κανόνες για την ορθή συμπεριφορά του κάθε πολίτη απέναντι στο σύνολο, έτσι ώστε να υπάρχει όχι μόνο η ποθητή ισονομία, αλλά και η απαραίτητη ασφάλεια.
Η ασφάλεια αφορά πολλούς τομείς της ζωής μας και καθημερινά ζούμε μέσα σε ένα πολύπλοκο πλέγμα κοινά αποδεκτών, ή ανεκτών, περιορισμών για το κοινό καλό. Οι περιορισμοί αφορούν χιλιάδες θέματα, από τις προδιαγραφές για την καταλληλότητα ενός οχήματος να κυκλοφορεί δημόσια, μέχρι τις ελάχιστες απαιτήσεις για να εξασκήσει κάποιος το ιατρικό επάγγελμα.
Τι σημαίνει «ελάχιστη» προδιαγραφή και γιατί ο πήχης των ελάχιστων αυτών απαιτήσεων μπαίνει, συνήθως, τόσο χαμηλά; Γιατί δεν θεσπίζουμε ψηλότερα επίπεδα προδιαγραφών ασφαλείας, αφού αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα μικρότερο κίνδυνο αποτυχίας, ζημιών και αρνητικών επιπτώσεων; Με λίγα λόγια γιατί δεν έχουμε περισσότερες μονάδες εντατικής θεραπείας για να καλύψουμε όλα τα περιστατικά μιας πανδημίας, γιατί δεν κάνουμε απόλυτα αντισεισμικά τα κτίρια μας και γιατί δεν κάνουμε μεγαλύτερους υπόγειους αγωγούς για να αποφεύγουμε, μια και καλή, όλες τις κατά καιρούς πλημμύρες;
Οι αναμενόμενες επιπτώσεις ενός ισχυρού μελλοντικού σεισμού στην Κύπρο εκτιμάται ότι θα είναι τεράστιες και οι λόγοι είναι πολλοί. Οι υλικές ζημιές, αλλά προπαντός οι απώλειες ζωών συνανθρώπων μας, θα είναι πολύ μεγάλες. Από την άλλη, γνωρίζουμε ότι είναι αδύνατον να οικοδομηθεί ένα κτίριο απολύτως άτρωτο σε οποιονδήποτε σεισμό. Και εάν ακόμη αυτό ήταν, ή γίνει κάποτε, εφικτό, η δαπάνη για την οικοδόμηση του κτιρίου θα ήταν δυσβάστακτη για τον μέσο πολίτη, τον οποίο προσπαθεί να καλύψει ένας γενικός αντισεισμικός κανονισμός. Δεν είμαστε όλοι Φαραώ.
Είναι όμως ο σεισμικός κίνδυνος ο ίδιος, για όλες τις κοινωνίες, σε όλες τις χώρες; Όχι βέβαια, διαφορετικός είναι ο κίνδυνος στην ανατολική Μεσόγειο και διαφορετικός στη δυτική Ευρώπη. Για αυτόν τον λόγο, περιοχές με μεγάλο σεισμικό κίνδυνο θεσμοθετούν συνεχώς αναβαθμίσεις των ελάχιστων προδιαγραφών αντισεισμικού σχεδιασμού για να είναι ασφαλείς, όχι σε όλες τις περιπτώσεις βέβαια, αλλά τουλάχιστον στο μεγαλύτερο δυνατόν ποσοστό περιπτώσεων σεισμικής δραστηριότητας. Αυτή είναι και η ουσία, η ανάγκη δηλαδή για ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μιας οργανωμένης πολιτείας, ανάλογης με τις εκάστοτε ιδιαιτερότητες, έτσι ώστε η σχέση των δαπανώμενων πόρων με το αντίστοιχο επίπεδο προστασίας, να είναι λογική.
Αρκετά χρόνια πριν, ασχολούμενος με τον σχεδιασμό δημόσιων πλατειών στο κέντρο της Λάρνακας, ήρθα αντιμέτωπος με τις προδιαγραφές του αντιπλημμυρικού σχεδιασμού. Ως γνωστόν, τα στατιστικά δεδομένα για τη μέγιστη βροχόπτωση δίδονται με βάση την «περίοδο επαναφοράς», ένα στατιστικό μέγεθος που ορίζει το αναμενόμενο μέγιστο του φαινομένου σε ένα συγκεκριμένο διάστημα. Δηλαδή υπολογίζεται ότι στα επόμενα π.χ. 2 χρόνια θα έχουμε τόση, ή μεγαλύτερη, βροχόπτωση σε μία τουλάχιστον περίπτωση. Αν η περίοδος επαναφοράς τεθεί στα 10 χρόνια, τότε η αναμενόμενη μέγιστη βροχόπτωση, σε μια ακραία περίπτωση, θα είναι πολύ μεγαλύτερη. Αυτό συνεπάγεται την υποχρέωση για κατασκευή τεράστιων υπόγειων αγωγών για την πιθανότητα μια φορά κάθε π.χ. 50 χρόνια, να υπάρξει μια τεράστια πλημμύρα. Εξετάζοντας τα μεγέθη, γίνεται αντιληπτό ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα είχε ένα δυσβάστακτο κόστος, ενώ επιπρόσθετα πολλές φορές δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί, λόγω των περιορισμών του υπόγειου δημόσιου χώρου.
Ερμηνεύοντας τα πιο πάνω, και όσο και εάν ακούγεται εξωφρενικό, μια συντεταγμένη πολιτεία οφείλει να αποφασίσει κάθε πόσα χρόνια δέχεται, ή ανέχεται, να πάθει μια μεγάλη καταστροφή σε ένα συγκεκριμένο τομέα. Η πρακτική αυτή όμως δεν είναι παράλογη, γιατί βασίζεται στο γεγονός ότι θα γινόταν μια δυσανάλογη σπατάλη πόρων για την «απόλυτη» προστασία από ένα τέτοιο ενδεχόμενο, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν ο αναπόφευκτος μαρασμός άλλων ζωτικών δραστηριοτήτων της κοινωνίας.
Δεν μπορεί μια κοινωνία να βάζει σε πρώτη προτεραιότητα όλα τα θέματα και να είναι θωρακισμένη απόλυτα σε κάθε πιθανό κίνδυνο. Η πολιτεία, αφού τεκμηριώσει μέσω των εκάστοτε ειδικών το μέγεθος του κάθε επιμέρους προβλήματος, είναι υπεύθυνη να βρίσκει τη σωστή ισορροπία μεταξύ της μέγιστης δυνατής προστασίας και της ισόνομης κατανομής πόρων για το σύνολο των δραστηριοτήτων της κοινωνίας.
Η πλήρης ασφάλεια είναι ουτοπία. Δεν μπορείς να «πεθαίνεις» τον κόσμο για να μην πεθάνει.
* Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Frederick.
