ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΠΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ*
Η φυσική δραστηριότητα έχει φυσιολογικά οφέλη και συνδέεται θετικά με την ψυχική υγεία και την ενίσχυση της λειτουργίας του εγκεφάλου και της γνωστικής λειτουργίας (Green et al., 2012; Singh et al., 2012; So, 2012). H συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας καταδεικνύει τη θετική συσχέτιση μεταξύ ακαδημαϊκής επίδοσης και φυσικής δραστηριότητας (Castelli et al., 2014; Booth et al., 2014; Cornejo, Gonzalez, Sallis, & Veiga, 2014; Hansen, Herrmann, Lambourne, Lee, & Donnelly, 2014; James, Pringle, Mourton, Roscoe, 2023; Morales et al., 2011; Singh et al., 2012), παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ των ερευνητών για τη μεθοδολογία συγκέντρωσης των πληροφοριών αυτών. Ενδεικτικά, αναφέρονται πιο κάτω μερικά από τα οφέλη της συστηματικής φυσικής δραστηριότητας, τα οποία ενδέχεται να βοηθήσουν τους μαθητές και τις μαθήτριες σε περίοδο εξετάσεων:
Η άσκηση αρωγός στην επίλυση προβλημάτων
Η άσκηση δεν συμβάλλει μόνο στην ανάπτυξη του σώματος, αλλά και του μυαλού. Φαίνεται μέσα από τα αποτελέσματα των πιο πάνω ερευνών, ότι η ικανότητα επίλυσης κινητικών προβλημάτων μέσω της άσκησης, μεταφέρεται και στο χώρο της μελέτης, με την δυνατότητα εφαρμογής των δεξιοτήτων που μαθαίνονται (Hillman, Erickson & Kramer, 2008). Η άσκηση και κατ’ επέκταση ο αθλητισμός, δίνουν νέες προοπτικές αυτογνωσίας, για το τι μπορεί να καταφέρει ο μαθητής, το οποίο εάν μεταφερθεί στο χώρο της μελέτης, προσδίδει νέες δυνατότητες.
Ενίσχυση αυτοεκτίμησης και εμπιστοσύνης
Η συστηματική φυσική δραστηριότητα φαίνεται ότι σχετίζεται με την αύξηση και διατήρηση της αυτοεκτίμησης του μαθητή, όπως επίσης και της εμπιστοσύνης που έχει στις δυνατότητες του (Sani et al., 2018). Η προσπάθεια για την επίτευξη των ατομικών στόχων του κάθε μαθητή σε ένα πρόγραμμα άσκησης (π.χ. ενδυνάμωση, αδυνάτισμα, κλπ.), αποτελεί ένα αγώνα, ανάλογο με τον δύσκολο ομολογουμένως αγώνα που κάνει ο κάθε μαθητής, στην προσπάθεια του για καλύτερη προετοιμασία πριν από τις εξετάσεις. Η άσκηση διεγείρει την παραγωγή ντοπαμίνης και σεροτονίνης, ορμονών που είναι νευροδιαβιβαστές οι οποίοι επηρεάζουν τα συναισθήματα της ευτυχίας, των κινήτρων και της μάθησης. Η αύξηση τους, αυξάνει τα συναισθήματα θετικότητας στον μαθητή. Με την πάροδο του χρόνου και τη συστηματική ενασχόληση με την άσκηση, αυτό μπορεί να έχει διαρκή επίδραση στη ψυχική υγεία του παιδιού.
Ενίσχυση της συγκέντρωσης
Ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα της συστηματικής ενασχόλησης με την άσκηση, είναι και η ικανότητα συγκέντρωσης στη μελέτη, για μεγάλα χρονικά διαστήματα (Gomes da Silva & Arida, 2015). Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις μαθητών και μαθητριών που παραπονιούνται ότι διαβάζουν ώρες ατελείωτες, αλλά δεν μπορούν να αφομοιώσουν την εξεταζόμενη ύλη. Δεν έχει σημασία εάν ένας μαθητής έχει καλή φυσική κατάσταση ή όχι. Ακόμα κι ένα μέτριας έντασης πρόγραμμα άσκησης, μπορεί να κάνει τη διαφορά. Η απελευθέρωση ορμονών (π.χ. ενδορφινών) οι οποίες κατευνάζουν και βοηθούν τον ασκούμενο να χαλαρώσει και να διώξει το στρες, συντείνει επίσης στη βελτίωση της συγκέντρωσης και διεγείρει την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων (Gomes da Silva & Arida, 2015). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, ο μαθητής να αποδίδει καλύτερα στη μελέτη και την προετοιμασία του και βέβαια να χρειάζεται πολλές φορές λιγότερο χρόνο για διάβασμα, έτσι ώστε να έχει την ευκαιρία να ξεκουραστεί, ιδιαίτερα την προηγούμενη μέρα, για να πάει πιο «φρέσκος» στην εξέταση.
Ενίσχυση της μνήμης
Η έρευνα έφερε στο φως ένα ακόμα σημαντικό εύρημα, το γεγονός δηλαδή ότι η άσκηση μπορεί να βελτιώσει τη μνήμη (Coles & Tomporowski, 2008 ; Roig, Nordbrandt, Geertsen, & Nielsen, 2013). Η συστηματική άσκηση βελτιώνει τη μνήμη σε συνάρτηση με το χρόνο, προετοιμάζοντας τις μοριακές διεργασίες που εμπλέκονται στην κωδικοποίηση και την ενοποίηση των νεοαποκτηθεισών πληροφοριών. Η διέγερση που προκαλείται από την άσκηση μπορεί να διευκολύνει την ενοποίηση των πληροφοριών στη μακροπρόθεσμη μνήμη (Coles & Tomporowski, 2008). Ακόμα, παρέχει τα απαραίτητα ερεθίσματα για τη βελτιστοποίηση των αποκρίσεων του μοριακού μηχανισμού που είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία της μνήμης.
Καταπολέμηση του στρες
Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσει κανείς και ιδιαίτερα οι γονείς των παιδιών, το στρες το οποίο διακατέχει τα παιδιά την περίοδο των εξετάσεων. Ειδικότερα όταν οι εξετάσεις αυτές θα καθορίσουν το μέλλον τους. Ο ανταγωνισμός και η αγωνία για κάλυψη της ύλης, οδηγούν τα παιδιά σε αγχωτικές καταστάσεις, αφού νιώθουν ότι οι ώρες της ημέρας δεν είναι αρκετές για να προετοιμαστούν, όπως θα ήθελαν, και δεν υπάρχει ικανοποιητικός χρόνος μετά για προσωπικές ανάγκες (συνάντηση με φίλους, μια βόλτα μακριά από τον χώρο μελέτης) και για ξεκούραση.
Η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη, αφού τα παιδιά, στην προσπάθεια τους να εξοικονομήσουν χρόνο για μελέτη, τις περισσότερες φορές σταματούν κάθε είδος άσκησης με το οποίο ασχολούνταν προηγουμένως. Κι όμως...η άσκηση είναι αυτή που θα βοηθήσει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν το στρες. Κατά τη διάρκεια της άσκησης ελευθερώνονται ενδορφίνες (ορμόνες), οι οποίες κάνουν τον αθλούμενο να νιώθει καλύτερα και να είναι σε θέση να καταπολεμά το άγχος της καθημερινότητας και την κατάθλιψη. Οι ενδορφίνες παράγονται στην υπόφυση και τον υποθάλαμο του εγκεφάλου, απελευθερώνονται μέσω του νωτιαίου μυελού και διοχετεύονται στην κυκλοφορία του αίματος. Κάθε δραστηριότητα που είναι ευχάριστη, οδηγεί στην παραγωγή ενδορφινών, οι οποίες ηρεμούν τον μαθητή, γεννούν αίσθημα ευδαιμονίας, και βελτιώνουν τη διάθεση. Επίσης εξουδετερώνουν τα υψηλά επίπεδα της αδρεναλίνης, που προκαλεί το στρες. Παράλληλα, θεωρούνται τα φυσικά παυσίπονα του οργανισμού, ισχυροποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα και καθυστερούν την εξέλιξη της γήρανσης. Έτσι, η καλή διάθεση λόγω της άσκησης επεκτείνεται και στην καθημερινότητα του μαθητή, στη σχέση με τους οικείους του, στις συναντήσεις με τους φίλους του, κλπ. Βλέπει λοιπόν «το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο». Τι πιο καλό λοιπόν, να πηγαίνει στο χώρο της εξέτασης βλέποντας την με θετικό φακό, υπερπηδώντας τα όποια προβλήματα θα συναντήσει και νιώθοντας πιο δυνατός για να δώσει αυτή τη «μάχη».
Η δυσκολία των εξετάσεων είναι πάντα δεδομένη, ιδιαίτερα δε, όταν από το αποτέλεσμα τους κρίνεται το μέλλον των παιδιών. Συνήθως, η αυξημένη πίεση για το προσδοκώμενο αποτέλεσμα οδηγεί στην εγκατάλειψη της άσκησης. Μήπως θα πρέπει να ωθήσουμε τα παιδιά να κινηθούν αντίθετα από αυτό που γίνεται συνήθως; Τα οφέλη από την άσκηση είναι γνωστά. Γιατί να μην τα χρησιμοποιήσει ο μαθητής και η μαθήτρια, ως μέσο προετοιμασίας για αύξηση της αυτοεκτίμησης και εμπιστοσύνης στις υφιστάμενες ικανότητες, για την αίσθηση ευεξίας και στο τέλος της ημέρας για να καταφέρουν να πετύχουν τους στόχους τους!
Βιβλιογραφία
Booth, J.N., Leary, S.D., Joinson, C., Ness, A.R., Tomporowski, P.D., Boyle, J.M., et al. (2013). Associations between objectively measured physical activity and academic attainment in adolescents from a UK cohort. British Journal of Sports Medicine, 48(3):265–70.
Castelli, D.M., Centeio, E.E., Hwang, J., Barcelona, J.M., Glowacki, E.M., Calvert H.G., et al. VII (2014). The history of physical activity and academic performance research: informing the future. Monographs of the Society of Research for Child Development, 79(4):119–48.
Coles, K. & Tomporowski, P. (2008). Effects of acute exercise on executive processing, short-term and long-term memory. Journal of Sports Sciences, 26(3):333-44.
Esteban-Cornejo, I., Tejero-Gonzalez, C.M., Sallis, J.F., & Veiga, O.L. (2014). Physical activity and cognition in adolescents: A systematic review. Journal of Science & Medicine in Sport, 18(5), 534-539.
Gomes da Silva, S. & Arida, R. (2015). Physical activity and brain development. Expert Review of Neurotherapeutics, 15(9):1-11.
Green, J., Liem, G.A., Martin, A.J., Colmar, S., Marsh, H.W., & McInerney, D. (2012). Academic motivation, self-concept, engagement, and performance in high school: key processes from a longitudinal perspective. Journal of Adolescence, 35(5):1111–22.
Hansen, D.M., Herrmann, S.D., Lambourne, K., Lee, J., & Donnelly, J.E. (2014). Linear/nonlinear relations of activity and fitness with children's academic achievement. Medicine & Science in Sports & Exercise, 46(12):2279–85.
Hillman, C., Erickson, K., & Kramer, A. (2008). Be smart, exercise your heart: exercise effects on brain and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 9(1):58–65.
James, J., Pringle, A., Mourton, S., Roscoe, C.M.P. (2023). The Effects of Physical Activity on Academic Performance in School-Aged Children: A Systematic Review. Children (Basel). 10(6):1019.
Morales, J., Pellicer-Chenoll, M., Garcia-Masso, X., Gomis, M., & Gonzalez, L.M. (2011). Relation between physical activity and academic performance in 3rd-year secondary education students. Percept Mot Skills, 113(2):539–46.
Roig, M., Nordbrandt, S., Geertsen, S.S., & Nielsen, J.B. (2013). The effects of cardiovascular exercise on human memory: a review with meta-analysis. Neuroscience Biobehavioural Review, 37(8), 1645-66.
Sani, S., Fathirezaie, Z., Brand, S., Pühse, U., Holsboer-Trachsler, E., Gerber, M., & Talepasand, S. (2016). Physical activity and self-esteem: testing direct and indirect relationships associated with psychological and physical mechanisms. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 12, 2617-2625.
Singh A., Uijtdewilligen L., Twisk J.W., van Mechelen, W., & Chinapaw, M.J. (2012). Physical activity and performance at school: a systematic review of the literature including a methodological quality assessment. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 166 (1), 49–55.
So, W.Y. (2012). Association between physical activity and academic performance in Korean adolescent students. BMC Public Health, 12:258.
*Επίκουρος Καθηγητής Παιδαγωγικής της Φυσικής Αγωγής
Σχολή Επιστημών Υγείας
Πανεπιστήμιο Frederick
Άγιος Γεώργιος Χαβούζας Λεμεσός
