ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΦΤΙΑΚΑ*
Η άλλη
Το να δεχτείς μια ρατσιστική επίθεση από μια αγέλη -έτσι σου φαίνεται εκείνη την ώρα/ρωτήστε με κι εμένα- δεν είναι παίξε-γέλασε! Ενώ το όλο πράγμα ξεκινάει χαλαρά και light, εσύ με τις καλλίτερες προθέσεις και με την πίστη πως το δίκιο είναι με το μέρος σου και θα το βρεις, γρήγορα ξεφεύγει! Οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου φιλικοί όταν τους υποδεικνύεις τα λάθη τους, και κατηγορούν εσένα που ήσουν εκεί και τα είδες, και όχι τον εαυτό τους που έκανε λάθος. Και πολύ δύσκολα το παραδέχονται. Μπορούν έτσι να ξεφύγουν από κάθε όριο, να ξεστομίσουν τα πιο απίστευτα πράγματα και να κάνουν και τις πιο αδιανόητες πράξεις. Κι εσύ γλιστράς μέσα σε μια θάλασσα αβεβαιότητας, καταλαβαίνεις πως το δίκιο σου δεν θα το βρεις, κι αρχίζεις και φοβάσαι για τα χειρότερα. Το να καταγράψεις τη σκηνή με ένα κινητό είναι μια φυσική άμυνα. Το λιγώτερο που περιμένεις ότι θα συμβεί είναι ότι δε θα σε πιστεύει κανένας. Θα είναι ο δικός σου λόγος, ‘της άλλης’, απέναντι στο λόγο ‘των δικών’ και μάλιστα τριών τέτοιων! Το περισσότερο, και σου περνάει κι αυτό απ’ το μυαλό, είναι ότι αφήνεις αποδεικτικά στοιχεία για την αστυνομία αν τύχει και δεν μπορέσεις εσύ να καταθέσεις αυτοπροσώπως. Αν ‘κάτι σου συμβεί’...
Η υπόθεση του ‘Ορέστη’ είναι πρόσφατη ακόμα, ο φόβος ανάμεσα στις κοινότητες των αλλοδαπών, γυναικών κυρίως, είναι υπαρκτός. Η πρώην υποψία ότι η αστυνομία δεν θα ασχοληθεί ιδιαίτερα μαζί σου αν εξαφανιστείς, και διάφοροι ‘δικοί’ θα προσπαθήσουν να κουκουλώσουν τα πράγματα, έχει γίνει βεβαιότητα. Το είδαμε στην Πάφο, το είδαμε στη Λευκωσία, το βλέπουμε στη Λάρνακα… Η αίσθηση ότι είσαι αβοήθητη και ανυπεράσπιστη, έρμαιο του κάθε κερατά που θα βρεις στο δρόμο σου, σε ένα κράτος αδύναμο και απρόθυμο να σε υπερασπιστεί, είναι τόσο δυνατή που σου κόβει τα πόδια. Και στο θέαμα τριών γυναικών, νέων, περιποιημένων, καλοντυμένων, σχετικά εύπορων, που ενώνονται με τέτοιο μένος εναντίον σου και συμπεριφέρονται με τρόπο που δεν αρμόζει ούτε καν σε κακούς άντρες, η ψυχή σου αδειάζει και τα μάτια σου γεμίζουν...
‘Μαμά, έκαμες την να κλαίει...’
Η ‘δική μας’
Το καλοκαίρι είναι στη δύση του, και οι νύχτες είναι γλυκές. Σαββατόβραδο, και βγαίνεις με τα παιδιά και δυο φίλες για καφέ. Είσαστε όλες χαλαρές και γελαστές, ανταλλάσσετε νέα, λέτε αστεία και γελάτε. Κι έρχεται η ώρα να φύγετε. Έτσι όπως είστε χαλαρές και ανέμελες το κακό δεν αργεί να γίνει. Ένα αυτοκίνητο λίγο πιο μεγάλο, λίγο πιο στραβά παρκαρισμένο, μια αδέξια τιμονιά, μπαπ! φεύγοντας το χτυπάς! Ακούς τον ήχο και δε θέλεις να το πιστέψεις! Κάτι χτύπησες! Να πάρει! Να μπορούσες να γυρίσεις το χρόνο πίσω, μόνο λίγα λεπτά, να ξανακάνεις τη μανούβρα, λίγο πιο προσεκτικά, να το αποφύγεις, να γκαζώσεις και να φύγεις χωρίς πρόβλημα! Δε γίνεται. Κοιτάς γύρω σου. Ψάχνεις για αντιδράσεις. Περιμένεις να δεις έναν έξαλλο οδηγό να σου βάζει τις φωνές. Τίποτε! Ησυχία! Ευτυχώς δεν σε είδε κανείς. Δόξα σοι ο Θεός λες, και γκαζώνεις να φύγεις. Το ξέρεις ότι είναι λάθος. Το ξέρεις ότι σε λίγο κάποιος θα σε βρίζει όταν ανακαλύψει τη ζημιά. Το ξέρεις ότι στην τελική δεν είναι τίποτα σπουδαίο. Η ασφάλεια θα πληρώσει. Σιγά τ’ αυγά. Έχεις και τα παιδιά στο αυτοκίνητο. Έχεις και τις φίλες σου. Ρεζίλι! Αλλά σε πιάνει πανικός. Θα ακούσεις φωνές στο σπίτι. Πάλι. ‘Δε γίνεται να προσέχεις λίγο; Κάθε τόσο τα ίδια…’ Και γκαζώνεις!
Και τότε τη βλέπεις! Μια ψηλή ξανθιά έρχεται κατά πάνω σου χειρονομώντας και φωνάζοντας: ‘Πού πάς; Έκανες ζημιά. Πού φεύγεις;’ ‘Μας πιάσανε’, λες και σταματάς. Κατεβάζεις το κεφάλι, παίρνεις βαθιά αναπνοή, και βγαίνεις απ’ τ’ αυτοκίνητο. ‘Είναι δικό σας το αυτοκίνητο; ρωτάς για τους τύπους’. Και η απάντηση σε αποσβολώνει. ‘Όχι!’ ‘Όχι; Τότε;’ ‘Σας είδα που το χτυπήσατε κι έτρεξα να σας προλάβω να μη φύγετε.’ Σου παίρνει λίγα δευτερόλεπτα να καταλάβεις τι σου λέει. ‘Τι;’ Κλικ, κλικ, κλικ... Κι ύστερα, όταν συνειδητοποιείς τι λέει, σε πιάνει ένας τρελλός, παράφορος, παράλογος θυμός. ‘Τι; Ήρθες να μου κάνεις παρατήρηση; Εσύ σε μένα;’ Έχεις προσέξει μια ελαφριά προφορά στα λόγια της. Δεν είναι Κυπραία, δε μοιάζει με Κυπραία, δεν ακούγεται σαν Κυπραία. ‘Τι; Θα μου κάνεις παρατήρηση εσύ εμένα; Θα μου υποδείξεις το σωστό;’ Κι έχεις ξεφύγει...
Όλο το άγχος γίνεται θυμός και σε συμπαρασύρει σε μια απίστευτη χορογραφία μίσους. Τα λόγια που βγαίνουν απ’ το στόμα σου δε περιέχονται σε καθώς πρέπει λεξικά. Οι χειρονομίες σου, χειρονομίες νταβατζή, οι γροθιές σου σφιγμένες. Ένα μένος απίστευτο που δεν ήξερες ότι κρύβεις μέσα σου αλυχτά στον βραδυνό αέρα: ‘Θα μου πεις εσύ το σωστό και το λάθος; Εσύ που έρχεσαι από το μηδέν και πας στο πουθενά; (Αυτό δεν το ξέρεις! Το υποθέτεις! Είναι η προκατάληψη που μιλάει και όχι η γνώση.) Σε μένα που το σωστό και το λάθος το σπούδασα, κι έχω περγαμηνές που το αποδεικνύουν;’ Τη μισείς! Τη μισείς με όλη τη δύναμη της ψυχής σου. Και μισείς ότι εκπροσωπεί. Γιατί είναι ψηλή και ξανθιά και ξένη. Και γιατί κρατάει κινητό κι έχει βγάλει φωτογραφία το δικό σου αυτοκίνητο. Γιατί αισθάνεσαι ότι σε κρατάει στο χέρι και σε εκβιάζει. Γιατί αισθάνεσαι παγιδευμένη!
Μα πιο πολύ, πιο βαθιά, τη μισείς γιατί έχει δίκιο κι εσύ άδικο. Γιατί η πράξη της είναι πράξη αξιοπρέπειας και σε έχει ξεφτιλίσει, κι ας είναι ξανθιά και αγράμματη και ξένη. Κι εσύ δε μπορείς να παραδεχτείς ότι έχεις άδικο και να ζητήσεις συγγνώμη. Κι ας είσαι μελαχρινή και σπουδασμένη και ντόπια. Κι όλο αυτό δεν αντέχεται! Και σηκώνεις το χέρι… κι εκεί ξυπνάς! ‘Παναγία μου! Ήταν ένας εφιάλτης!’
Ήταν;
Ο ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένος μέσα μας. Κουλουριασμένος μόνιμα, καρτεράει τη σωστή ώρα να σηκώσει το άσχημο κεφάλι του και να χτυπήσει σαν οχιά! Οι άνθρωποι έχουν κάνει απίστευτα πράγματα στο παρελθόν λόγω ρατσισμού. Κι αν ορμήσει να βγει από μέσα σας, μέσα από τα λόγια και τα χέρια σας, κάποια στιγμή που δεν τον ελέγχετε, πάρτε βαθιά αναπνοή! Κάντε πίσω και σκεφτείτε! Δείτε μπροστά σας τα πρωτοσέλιδα των αυριανών εφημερίδων: ‘Καθηγήτρια Αγγλικών ξεκατινιάζεται στο πάρκινγκ με αλλοδαπή γιατί της επεσήμανε το λάθος της!’ Σταματήστε και πείτε: ‘Έχετε απόλυτο δίκιο! Λάθος μου. Θα επανορθώσω!’
Μια κουβέντα είναι!
Και μην επιτρέψετε στο τέρας να σας νικήσει!
* Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης και Ενιαίας Εκπαίδευσης
Πανεπιστήμιο Κύπρου
