«Η ιδέα μου περί του μέλλοντος είναι πιο αισιόδοξη». 87 χρόνια από τον θάνατο του Καβάφη

ΤΗΣ ΣΤΕΛΛΑΣ ΑΛΕΞΙΟΥ*

     Τον Απρίλιο του 1933 ο Κωνσταντίνος Καβάφης ζει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τις τελευταίες του μέρες. Στο κρεβάτι εξακολουθεί να δουλεύει το ποίημα «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας». Το πνεύμα του είναι ακμαίο. Στις ανέκδοτες σημειώσεις της η Ρίκα Σεγκοπούλου (διηύθυνε το περιοδικό Αλεξανδρινή Τέχνη) γράφει: «Μια φορά σ’ όλο το διάστημα της φοβερής αρρώστιας του, ο Καβάφης δάκρυσε. Ήταν η μέρα που επρόκειτο να μπει στο Νοσοκομείο. Φέραμε μια μικρή βαλίτσα για να πάρει μαζί του μερικά χαρτιά και μερικά ρουχικά που ήθελε. Σαν είδε αυτή τη βαλίτσα, τον πήραν τα κλάμματα. Προσπαθούσαμε να τον ησυχάσουμε, τη σπαρακτική αυτή στιγμή που άφηνε το σπίτι του για πάντα. Πήρε το μπλοκ και μας έγραψε: ‘‘Αυτή τη βαλίτσα την αγόρασα πριν 30 χρόνια, ένα βράδι βιαστικά για να πάω στο Κάιρο για διασκέδαση. Τότες ήμουν υγιής, νέος και όχι άσχημος’’».[1] Στις 29 Απριλίου, ημέρα των γενεθλίων του, 2 το πρωί, ο Κωνσταντίνος Καβάφης πεθαίνει. Ο φίλος και θαυμαστής του Απόστολος Λεοντής περιγράφει στον αλεξανδρινό Ταχυδρόμο τις τελευταίες στιγμές του ποιητή: «Το χαμόγελο δεν τον εγκατέλειψε ούτε λεπτόν. Στους επισκέπτας που ήθελαν να τον εμψυχώσουν απαντούσε με χειρονομίαν αποχαιρετισμού […]». Και ο Atanasio Catraro δίνει τη δική του εκδοχή για τις τελευταίες στιγμές του ποιητή: «Έφυγε μέσα στη σιωπή, αυτός που, όταν συζητούσε, ξάφνιαζε τους λίγους και εκλεκτούς, που σύχναζαν στο σαλόνι του. Ήταν από τη γενιά του Voltaire, του AnatoleFrance, του BernardShaw. Μάθαινες πάντα κάτι απ’ αυτόν».[2]

Ο Καβάφης έτρεφε μια έντονη αγάπη για το νησί μας, παρόλο που όπως γνωρίζουμε από τις διαθέσιμες πληροφορίες δεν επισκέφθηκε ποτέ την Κύπρο. Η αγάπη του, ωστόσο, γι’ αυτήν φανερώνεται μέσα από αναφορές του ίδιου του ποιητή, μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν μα και από τις αρχειακές πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας, όπως είναι ο Κατάλογος της ΒιβλιοθήκηςΚαβάφη, το Λεξικό παραθεμάτων και η σημαντική ενότητα του Αρχείου Καβάφη που συγκροτούν οι επιστολές που ο Αλεξανδρινός έλαβε από διάφορους λογοτέχνες καθώς και από άγνωστους φίλους του ποιητικού του έργου.[3] Το πρώιμο, εξάλλου, πεζό κείμενό του «Το Κυπριακόν Ζήτημα» 1893, δημοσιευμένο στον Τηλέγραφο Αλεξανδρείας, δείχνει τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής διαισθανόταν την εθνική ταυτότητα της νήσου. Τα χρόνια εκείνα ο Καβάφης συνηθίζει να επικολλά, σε μεγάλου σχήματος τετρασέλιδα τα αποκόμματα των δημοσιευμάτων του, σημειώνοντας πού και πότε πρωτοδημοσιεύτηκαν, καθώς και τις τυχόν αναδημοσιεύσεις τους.[4] Δίπλα στο απόκομμα του «Τηλεγράφου» της 9/21 Απριλίου 1893 σημειώνει: «Εφημερίδες της Κύπρου ποιήσασαι μνείαν του έναντι άρθρου – ‘‘Φωνή της Κύπρου’’ Λευκωσίας, 3 Μαΐου και ‘‘Σάλπιγξ’’ Λεμησσού, 1 Μαΐου 1893». Τέλος, αρκετά καβαφικά ποιήματα δημοσιεύθηκαν σε κυπριακά έντυπα (επί Αγγλοκρατίας) και πολλοί Κύπριοι αναγνώρισαν την πρωτοτυπία και την ειρωνεία τους.[5]

Η φετινή καβαφική επέτειος έχει συμπέσει με την πανδημία. Έτσι, προτού τελειώσω το σύντομο κείμενό μου, θα σταθώ σε δύο ποιήματα, που βρίσκουν τεράστια απήχηση τις μέρες αυτές. Το πρώτο είναι το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» (1898/1904), για το οποίο σχολιάζει ο ίδιος ο ποιητής: «[…] Η ιδέα μου περί του μέλλοντος είναι πιο αισιόδοξη. Εξ άλλου και εις την αισιόδοξη ιδέα μου το ποίημα δεν αντιβαίνει× μπορεί να παρθή ως ένα επεισόδιον στην σταδιοδρομία προς το Αγαθόν […]».[6] Το δεύτερο είναι η περίφημη Ιθάκη (1910/1911): «[…] να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος,/ γεμάτος περιπέτειες γεμάτος γνώσεις./ Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,/ τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι […]».

Διαχρονικός και οικουμενικός ο Αλεξανδρινός, μα πάνω από όλα ο στρατηλάτης  της αγάπης, του έρωτα και της ηθικής!

*Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας

Πανεπιστήμιο Κύπρου

Πηγές

Αλεξίου, Στέλλα (2018), Πίνακας Λέξεων των Αποκηρυγμένων ποιημάτων και των Κρυμμένων ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη, Γρηγόρης, Αθήνα.

Γκίκα, Αικατερίνη (επιμ.), Ιδανική Βιβλιοθήκη http://www.kavafis.gr/archive/vlibrary/list.asp

Δανόπουλος, Κωνσταντίνος (2001), Το περιοδικό Κυπριακά Γράμματα (Λευκωσία 1934-1937, 1939-1956), Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία.

Δασκαλόπουλος, Δημήτρης (1990-1991), «Οι Κύπριοι λογοτέχνες της Αιγύπτου και ο Κ.Π. Καβάφης», Ακτή (Λευκωσίας), τχ. 5-8, 389-400.

Δασκαλόπουλος, Δημήτρης, Στασινοπούλου, Μαρία (2002), Ο βίος και το έργο του Κ.Π. Καβάφη, Μεταίχμιο, Αθήνα.

Καβάφης, Κ.Π. (1963), Πεζά, επιμ. Γ.Α. Παπουτσάκης, Φέξης, Αθήνα.

- (1991), Ποιήματα Α¢ (1897-1918), επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα.

-  (2015), Το Λεξικό παραθεμάτων, επιμ. Μιχάλης Πιερής, Ίκαρος, Αθήνα.

Καραγιάννης, Βαγγέλης (1978), «Η καταγωγή του Καβάφη», Κριτικά Φύλλα, τχ. 6,4-19.

– (1983), Σημειώσεις από τη γενεαλογία του Καβάφη: και ομοιότυπη αναπαραγωγή του χειρογράφου της «Γενεαλογίας», ΕΛΙΑ, Αθήνα.

Καραμπίνη-Ιατρού, Μιχαήλα (επιμ.) (2003), Η βιβλιοθήκη Κ.Π. Καβάφη, Ερμής, Αθήνα.

Κοκόλης, Ξ.Α. (1976), Πίνακας Λέξεων των 154 ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη, Ερμής, Αθήνα. Παπαλεοντίου, Λευτέρης (1990-1991), «Καβάφης – Κύπρος (ένα συμπλήρωμα)», Ακτή, (Λευκωσίας), τχ. 5-8, 183-186.

-  (2016), Προσθήκες στη βιβλιογραφία Κ.Π. Καβάφη (1907-2000), μικροφιλολογικά τετράδια, τχ. 22, Παράρτημα περιοδικού μικροφιλολογικά (αρ. 40).

Πιερής, Μιχάλης (1986), «Ο Καβάφης και η Κύπρος. (Παρουσίαση δώδεκα ανέκδοτων επιστολών και άλλων στοιχείων από το Αρχείο Καβάφη)», Ο Κύκλος (Λάρνακας), τχ.19-20, 3-71.

Χατζηθωμάς, Ανδρέας (1986), «Καβάφης – Κύπρος. Συμβολή στη βιβλιογραφία», Ο Κύκλος (Λάρνακας), τχ. 19-20, 72-107.