ΤΗΣ ΔΟΞΑΣ ΚΩΜΟΔΡΟΜΟΥ*
ΜΕΡΟΣ Β’
Η μελέτη ορισμένων και μόνο χειρόγραφων ημερολογιακών καταχωρίσεων του Κυριάκου Μάτση, όπου παράλληλα με τις δικές του σκέψεις παρατίθενται ως σωρεία αποφθεγματικών αναφορών στα έργα ή τα κείμενα Ελλήνων και ξένων διανοούμενων, παραπέμπει στις ερμηνευτικές, αναλυτικές, οργανωτικές, διοικητικές και σαφώς τις ηγετικές ικανότητες που αναμφίβολα διέθετε και τις οποίες φρόντισε να καλλιεργήσει με αδέκαστο γνώμονα το γενικό καλό.
Επιπλέον, μέσα από τις σημειώσεις του, συνειδησιακά καταδεικνύεται το ολοκληρωμένο πρόσωπο με πνευματική ωριμότητα που άφησε ως υποδειγματικό πρότυπο ήθους για τις μεταγενέστερες γενιές και ειδικότερα τους νέους ανθρώπους, λες και προγνώριζε ή συναισθανόταν πως με τη λήξη του Αγώνα της ΕΟΚΑ το 1959, η Κύπρος αντί να λυτρωθεί, εντέλει θα οδηγείτο σε άλλες γεωπολιτικές περιπέτειες, όπου μόλις 96 χρόνια μετά την παραίτηση από τα κυριαρχικά της δικαιώματα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία φορώντας ένα δήθεν εκσυγχρονισμένο προσωπείο, έβρισκε τις κατάλληλες προφάσεις για να ανακαταλάβει, έστω μέρος του νησιού.
Φωτογραφία πάνω: Ο Κυριάκος Μάτσης στο Εργαστήριο της Γεωργικής Χημείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Βασική έννοια της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου ήταν ο πόλεμος, που είναι η γενεσιουργός και κυρίαρχη δύναμη όλων των πραγμάτων. Εκφράζει την αέναη κίνηση και μεταβολή όλων των πραγμάτων του κόσμου. Τίποτα στο σύμπαν δε μένει αμετάβλητο («Τα πάντα ρει», «δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι», «κάθε μέρα είναι ένας καινούριος ήλιος»). Ο κόσμος προέρχεται από το αρχέγονο πυρ και τείνει να καταλήξει πάλι σ’ αυτό, ακολουθώντας μια κυκλική πορεία που υπαγορεύεται από τον λόγο, την ειμαρμένη ή τη δίκη.
Στα επόμενα φύλλα, ο Κύπριος φοιτητής της Γεωπονίας, αναφέρεται στον Δημόκριτο, τον τελευταίο μεγάλο κοσμολόγο στη μακρά σειρά των προσωκρατικών φυσικών φιλοσόφων ή φυσιολόγων, όπως τους αποκαλούσε ο Αριστοτέλης. Στο έργο του συμπυκνώνει όλη την προσπάθεια των προδρόμων του να ορίσουν το «Είναι του κόσμου και το νόημα του όντος». Δεν τον απασχόλησε μόνο το κοσμολογικό πρόβλημα, αλλά τον ενδιέφερε όλη η κατακτημένη ως τότε ανθρώπινη γνώση, στο σύνολό της. Δηλαδή το ερώτημα ως προς το τι είναι ο κόσμος, το ον και η ουσία. Δεν υπάρχει γένεση και φθορά, αλλά μόνο «η ανάμειξη και εναλλαγή των αναμειχθέντων στοιχείων» της φύσης που οι αρχαίοι Έλληνες τα καλούσαν ως πυρ, ύδωρ, αήρ και γη.
Παρακάτω, επιχειρεί να συγκεράσει τη θεωρία του Ηράκλειτου ότι ο κόσμος βρίσκεται κάτω από τη διαδικασία μιας ακατάπαυστης αλλαγής και τη θεωρία του Παρμενίδη ότι πέρα από τον μεταβαλλόμενο κόσμο, υπάρχει μια σταθερότητα που την εξασφαλίζει η νόησή μας.
Γράφει ο Κυριάκος Μάτσης:
«… Από του 7ου και 8ου αιώνος π.Χ. ήρχισαν να αναπτύσσονται θεωρίαι περί των διαφόρων ζητημάτων και έχομεν τον Θαλήν όστις εθεώρησε το Η₂Ο ως το πρωταρχικόν στοιχείον του σχηματισμού του φλοιού της γης. Ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος έκαμαν επί της ύλης μελέτας και διέγνωσαν την κίνησην αυτής. Επίσης υποψιάσθησαν ότι η ύλη έκαστου σώματος δεν δύνανται να είναι τι το αυτοτελές και ιδιαίτερον και υπέθεσαν ότι θα υπάρχει συνέχεια της μεταξύ αυτής· διατύπωσαν ούτω τη θεωρίαν των ριζωμάτων, δηλ. των στοιχείων τρόπον τινά. Ο Δημόκριτος πρώτος υπέθεσε ότι η ύλη δεν δύναται να τέμνεται επ’ άπειρον, αλλά σταματά εις έν σημείον· πάσα περαιτέρω τμήσις είναι αδύνατος. (Ατομική Θεωρία).
Ο ίδιος δε πρώτος διέγνωσε την αφθαρσίαν της ύλης και χιλιάδας έτη προ του Lavoisier διατύπωσεν το περίφημον «μηδέν ή εκ του μη όντος γίγνεσθαι· μηδέν εις το μη όν φθείρεσθαι». Προηγουμένως δε ο Παρμενίδης διετύπωσε το αυτό· επίσης εις τον Δημόκριτον οφείλεται η εύρεση του φαινομένου της ισομετρίας. Εις τα αξιοθαύμαστα δε αυτά πειράματα κατέληξαν οι Αρχαίοι μόνον δια του πνεύματος και άνευ μηδενός πειράματος».
Ο Κυριάκος Μάτσης ήταν άνθρωπος γειωμένος. Στη Σχολή της Γεωπονίας αντιμετώπιζε τη φοίτηση εμβαθύνοντας στη μελέτη. Στη ζωή του συναισθηματικά ρύθμιζε τις σχέσεις σε σχέση με τους γύρω του. Την ίδια στιγμή ήταν άτομο μοναχικό, με έντονες υπαρξιακές ανησυχίες, αλλά ποτέ μόνος. Κατάφερε να φέρει σε πλήρη ταύτιση την επιστημονική γνώση με τη φιλοσοφία. Οι υπαρξιακοί και άλλοι μελετημένοι αναστοχασμοί του, τον κατεύθυναν σε μια οικουμενική συνείδηση ως άνθρωπο, αλλά μακριά από την «πολλή συνάφεια του κόσμου». Ένιωθε την ένωση με το πνεύμα, μέσα του κυριαρχούσε το «φως». Σ’ αυτό ακριβώς το τετράδιο είχε δώσει μια εντελώς ιδιόμορφη δομή, δείχνοντας ότι δεν είχε την ανάγκη να εξαναγκάσει αυτό το «φως» να εμφανιστεί. Ακόμα και στο μάθημα της Χημείας έβρισκε τρόπο να φιλοσοφεί.
Η Χημεία μια από τις πιο σύγχρονες επιστήμες δημιουργεί τα νέα δεδομένα. Ενδέχεται από τότε να καταλάβαινε, όντας στην τέχνη της γεωπονίας, ότι το μάθημα της χημείας θα τον οδηγούσε σε πιο φιλοσοφημένο χαρακτήρα. Περαιτέρω, μέσω της Χημείας με βαθιά επίγνωση επιφυλασσόταν ακόμη και για την εφαρμογή της Γεωπονίας στους αγρούς, μεταφέροντας εκείνη τη φιλοσοφημένη πρακτική, πως οι καρποί τους οποίους θα καλλιεργούσε δεν θα ήταν παρά αποτέλεσμα γνησιότητας και αλήθειας, χωρίς καθόλου "πρόσθετα".
Συνεπώς, ο τρόπος που «γυμνάζει πνευματικά» παράλληλα με το μάθημα της Χημείας τον εαυτό του, η βύθιση στην «διανοουμενίστικη» περισυλλογή και σκέψεις, τον βοηθούσαν να στοχάζεται νοερά πιο καθαρά, να ενατενίζει μακριά σε άλλους ορίζοντες, πέραν από το χρόνο και τον χώρο όπου φυσικά βρισκόταν. Μέσα στο εσώτερο του «είναι», βλέπεις μια θαυμάσια ομορφιά που σε πείθει για τη συνειδητή απόφαση, το αναπόφευκτο και ηρωικό «πεπρωμένο» που τον ανέμενε σχεδόν μια δεκαετία αργότερα.
Γράφει άλλωστε ο φοιτητής Μάτσης:
«Πάνω στα φτωχικά των εργαστήρια οι Αλχημισταί φαντασιώδεις ονειροπόλοι, εχάλκευαν μια ουτοπία. Μέσα όμως απ’ αυτή ξεπήγασε η πιο μεγάλη επιστήμη. Η Χημεία. Μέσα από την προσκαιρότητα η αιωνιότης, μέσα από την ουτοπία η αλήθεια. Γιατί η Χημεία είναι η μεγαλύτερη αλήθεια προς την οποίαν ο κόσμος αντικρύζει με πεποίθηση δια το μέλλον».
Η πρόοδος την οποία επιζητούσε ο Κυριάκος Μάτσης δεν ήταν ατομική, αλλά αφορούσε την ιδιαίτερη και ευρύτερη πατρίδα του, τις πολιτισμικές καταβολές του ελληνισμού, ενώ εκτείνονταν εξίσου και για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Γι’ αυτό ακόμα και πριν κλείσει το τελευταίο φύλλο του συνταρακτικού αυτού ντοκουμέντου, γράφει:
Slowly but steadily, humanity goes to progress. Δηλαδή,«Αργά αλλά σταθερά, η ανθρωπότητα οδηγείται προς την πρόοδο».
Αυτό που έκαμε τον Κυριάκο Μάτση να διαφέρει δεν ήταν μόνο η μεθοδικότητα στον τρόπο μελέτης των μαθημάτων του, αλλά ξεχώριζε από το ήθος και τον χαρακτήρα του. Για παράδειγμα, μπορεί να έζησε στην Ελλάδα την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, αλλά δεν τυφλώθηκε από τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό της εποχής. Πέθανε μαρτυρικά, αλλά τα διδάγματα της ζωής του παραμένουν ακόμα ζωντανά. Απέδειξε πως ο καθένας πρέπει να έχει ιδανικά στη ζωή του, να παλεύει γι’ αυτά και να μην υποτάσσεται σε ό,τι και αν του προσφέρουν ως αντάλλαγμα, αλλά να παραμένει πιστός και αμετακίνητος σε αρχές και αξίες, ει δυνατόν και ηρωικά. Μας δίδαξε το μεγαλείο της ψυχής και του ορθολογισμού του, καθώς ποτέ δεν κατάφερε το μίσος να κερδίσει τη λογική.
Αγαπούσε την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά κυρίως αγαπούσε τους ανθρώπους. Αγαπούσε τον καθένα που πότιζε με τον ιδρώτα του τη γη που πατούσε, κι ως γνήσιος πατριώτης θυσιάστηκε γι’ αυτή. Ταυτίστηκε μαζί της αναδεικνύοντας την παντοτινή και βέβαιη υπόστασή της, παραπέμποντας στον στίχο του Βασίλη Μιχαηλίδη πως: «Το νύν, ανταν να τρώ΄την γην, τρώει την γην θαρκέται, μα πάντα τζιείνον τρώεται τζιαι τζιείνον καταλιέται».
Σαν σήμερα, στις 19 Νοεμβρίου του 1958, πολεμώντας την βρετανική αποικιοκρατία και αρνούμενος να παραδοθεί, ο Κυριάκος Μάτσης θυσιάστηκε στο κρησφύγετό του στο Δίκωμο για την Ελευθερία, βροντοφωνάζοντας «Αν θα βγω θα βγω πυροβολώντας». Επέλεξε να γίνει ολοκαύτωμα για να αναπνέουμε εμείς σήμερα ελεύθερο αέρα. Πόσο όμως εκτιμήσαμε αυτή τη θυσία; Σε αυτούς τους παράξενους καιρούς, γεννιέται αβίαστα το -ρητορικό ίσως- ερώτημα, πόσο μας αξίζει αλήθεια συλλογικά ή ατομικά το μέγεθος της ηρωικής θυσίας, ενός τέτοιου ανθρώπου;
Δίκωμο, 19 Νοεμβρίου 1958.
Το κρησφύγετο του Κυριάκου Μάτση, όπου βρισκόταν στο σπίτι του Κ. Διάκου, εντοπίζεται μετά από προδοσία. Λίγη ώρα μετά την ηρωική του θυσία, κυματίζει μεσίστια η ελληνική σημαία.
*Υποψήφια Διδάκτωρ
Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Πανεπιστήμιο Κύπρου
