ΤΗΣ ΣΤΕΛΛΑΣ ΑΛΕΞΙΟΥ*
Στις 25 Δεκεμβρίου 1887 ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έγραψε στην εφημερίδα Εφημερίδα:«Ἐὰν τὸ Πάσχα εἶναι ἡ λαμπροτάτη τοῦ Χριστιανισμοῦ ἑορτή, τὰ Χριστούγεννα βεβαίως εἶναι ἡ συγκινητικωτάτη». Τα Χριστούγεννα αποτελούν το κεντρικό θέμα πολλών παπαδιαμαντικών διηγημάτων, για τα οποία ο Κωστής Παλαμάς σημείωσε: «Μου δίνουν κάτι σπουδαιότερο και πιο βαθύ: την ‘‘άυλη χαρά’’ καθώς έλεγεν ο Σέλλεϋ της Τέχνης». Το ίδιο ωστόσο, ισχύει και στην ποίηση. Ο Παλαμάς με τα ποιήματα «Αστέρι θεϊκό», «Να ’μουν του σταύλου έν’ άχυρο», «Ένας Θεός» απεικονίζει τη λαμπρή εορτή της χριστιανοσύνης και ο Οδυσσέας Ελύτης στη συλλογή «Ο ήλιος ο ηλιάτορας» τονίζει το μεγαλείο των δύο υψίστων εορτών της ορθοδοξίας: «Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος / να ’ν’ ήμερος να ’ναι άκακος / λίγο φαΐ λίγο κρασί / Χριστούγεννα κι’ Ανάσταση». Υπάρχουν βεβαίως ποιήματα που συγκινούν επειδή γράφτηκαν μέσα σε αντίξοες συνθήκες, όπως είναι το ποίημα «Παραμονή Χριστουγέννων» του Τάσου Λειβαδίτη, που μας μεταφέρει στη Μακρόνησο το 1950:
…Σηκώνεις το γιακά της χλαίνης σου. Χιονίζει.
Μια πλάκα φωνογράφου στο Διοικητήριο. Πιο μακριά
η σιωπή. Καλή νύχτα, καλά Χριστούγεννα.
Συλλογιέσαι τ’ άστρα πίσω απ’ την καταχνιά
σκέφτεσαι πως αύριο μπορεί να σε σκοτώσουν.
Μα απόψε αυτή η φωνή είναι μια τσέπη μάλλινη
χώσε τα χέρια σου.
- Καληνύχτα, Θωμά. Καλά Χριστούγεννα.
Κ’ η καρδιά σου φωτίζεται σαν χριστουγεννιάτικο τζάμι.
Σε μια άλλη ποιητική του σύνθεση ο Λειβαδίτης σκιαγραφεί το νόημα των Χριστουγέννων, που περικλείει την έννοια της «ευσπλαχνίας», και καταδεικνύει την πνευματικότητα των ηρώων καθώς και τον πλούσιο συναισθηματικό τους κόσμο:
Έν’ άλλο βράδυ τον άκουσα να κλαίει δίπλα. Χτύπησα την
πόρτα και μπήκα. Μου ’δειξε πάνω στο κομοδίνο ένα μικρό ξύλινο
σταυρό. «Είδες, μου λέει – γεννήθηκε η ευσπλαχνία». Έσκυψα
τότε το κεφάλι κι έκλαψα κι εγώ,
γιατί θα περνούσαν αιώνες και αιώνες και δε θα ’χαμε να
πούμε τίποτα ωραιότερο απ’ αυτό.
Το Πάσχα είχαμε την πρώτη γεύση του πανδημικού εγκλεισμού και δεν χωράει αμφιβολία πως τα περιοριστικά μέτρα που τέθηκαν και πάλι σε εφαρμογή τις τελευταίες ημέρες επέφεραν μια δόση πικρής απογοήτευσης μέσα στην καρδιά της πιο ζεστής και ατμοσφαιρικότερης περιόδου, που είθισται να εορτάζεται λαμπρά και μεγαλοπρεπώς σ’ όλη την υφήλιο. Αδιαμφισβήτητα, το χριστουγεννιάτικο πανδημικό κλίμα είναι μελαγχολικό και όλα υποτάσσονται σε μια νέα τάξη πραγμάτων, από την οποία θέλουμε να αποδράσουμε. Παραμένουμε θεατές μπροστά στην πρωτόγνωρη κατάσταση που ζούμε και επιθυμούμε έστω για λίγο να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, όπως αυτή ορίζεται από τον καθένα. Σε μια κανονικότητα βέβαια στην οποία η ενίσχυση της δημόσιας υγείας με κλίνες, προσωπικό και απαιτούμενο εξοπλισμό θα διασφαλίζει την αξιοπρεπή περίθαλψη των πολιτών. Και προφανώς αυτό παραμένει το ζητούμενο.
Σε αυτή την περίοδο του εγκλεισμού που βιώνουμε όλοι μας, οι χριστουγεννιάτικες κάρτες καθρεφτίζουν πιο έντονα το νόημα των ευχών, τα ζεστά, ζωηρά λαμπιόνια κάνουν τα σπίτια πιο θερμά και προσδίδουν μια νότα αισιοδοξίας, ενώ το οικογενειακό τραπέζι με λιγότερους συμμετέχοντες θα μας υπενθυμίσει την αξία της υγείας. Ξαναμαθαίνουμε να ζούμε τον περιορισμό με την ευχή πως οι ακτίνες των Χριστουγέννων θα λάμψουν μέσα στην ψυχή μας.
Καλά Χριστούγεννα!
*Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας
Πηγές
Οδυσσέας Ελύτης, Ο ήλιος ο ηλιάτορας, Αθήνα, Ίκαρος, 1971, σ. 23.
Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τόμ. 1, Αθήνα, Κέδρος, 1987, σ. 115.
Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τόμ. 3, Αθήνα, Κέδρος, 1987, σ. 164.
Κωστής Παλαμάς, «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης» στο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Είκοσι κείμενα για τη ζωή και το έργο του, πρόλογος-επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1979, σ. 28.
