ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Σ. ΦΩΤΙΟΥ*
Η ύπαρξη ευνομούμενης πολιτείας προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Οι θεσμοί ενός κράτους φανερώνουν την πολιτική του στοχοθεσία, τη δημοκρατική του ευαισθησία. Η πολιτική θέσμιση δείχνει τη βούληση ή όχι της πλειοψηφίας των πολιτών μιας χώρας να οριοθετήσει επιτυχώς κανόνες που το ολιγότερον να επιτρέπουν κοινή συμβίωση. Με την ευκαιρία των επικείμενων βουλευτικών εκλογών, μπορούν να επανέλθουν στην επικαιρότητα για συζήτηση τα εξής:
1. Η θητεία στην προεδρία της Δημοκρατίας περιορίζεται σε μια μόνο πενταετία. Για το μέγεθος της Κύπρου είναι αρκετός χρόνος για σύλληψη, προγραμματισμό και έναρξη οποιουδήποτε έργου. Συνάμα, το διάστημα αυτό είναι αρκετό για να προσφέρει κάποιος ό,τι καλύτερο μπορεί, μακράν οποιασδήποτε σκοπιμότητας για επανεκλογή. Αρκετές φορές η επιθυμία δεύτερης θητείας αποτρέπει τη λήψη αναγκαίων αποφάσεων κατά την πρώτη, εν όψει συμμαχιών για επανεκλογή. Στη δεύτερη θητεία, αν κάποιος θελήσει να προβεί σε ουσιαστικές τομές, τούτο καθίσταται σχεδόν αδύνατο γιατί ήδη ο βραχίονάς του έχει φθαρεί. Αναγκαία είναι, επίσης, η σαφής περιπτωσιολογία για το πότε εκπίπτει από το αξίωμά του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
2. Η θητεία σε υπουργικό αξίωμα περιορίζεται σε μια θητεία και σε βουλευτικό σε δύο. Το φαινόμενο των επαγγελματιών πολιτευτών πρέπει να εκλείψει. Αφενός ενέχει τον κίνδυνο της διαπλοκής και της διαφθοράς, αφετέρου δεν επιτρέπει την ανανέωση προσώπων και ιδεών.
3. Τα κόμματα χρηματοδοτούνται από το κράτος ανάλογα με την εκλογική τους δύναμη στη βουλή και δημοσιοποιούν κάθε χρόνο το πώς δαπάνησαν τη χορηγία τους. Απαγορεύεται λήψη χρηματικού ποσού από οποιονδήποτε άλλο για οποιοδήποτε λόγο.
4. Ανεξάρτητοι κρατικοί αξιωματούχοι διορίζονται πρόσωπα επιτυχημένα στα σχετικά αντικείμενα και τα οποία δεν διετέλεσαν κομματικοί αξιωματούχοι. Το φαινόμενο που κομματικοί αξιωματούχοι διορίζονται στις θέσεις αυτές αντιφάσκει με την ιδιότητα του ανεξάρτητου.
5. Τα Διοικητικά Συμβούλια των Ημικρατικών Οργανισμών διορίζονται δυόμισυ χρόνια μετά την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας. Η θητεία τους είναι πενταετής. Έτσι κάθε πρόεδρος θα γνωρίζει ότι αυτοί που θα διορίσει θα παραμένουν στις θέσεις τους για δυόμισυ χρόνια μετά την εκπνοή της θητείας του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η άποψη ότι πρέπει να διορίζονται και να φεύγουν με τη λήξη της προεδρικής θητείας, γιατί οφείλουν να υιοθετούν απόλυτα την κυβερνητική πολιτική, συγκρούεται με την ιδιότητα του ημικρατικού και δημιουργεί δυνατότητα ασφυκτικού ελέγχου του ευρύτερου κράτους. Τουλάχιστον τρεις τεχνοκράτες στο συναφές γνωστικό αντικείμενο, εγνωσμένου κύρους, διορίζονται σε κάθε Διοικητικό Συμβούλιο. Είναι λάθος να παίρνονται αποφάσεις καίριες για τον τόπο από ανθρώπους χωρίς επαρκή προσωπική πραγματογνωμοσύνη. Τα ίδια ισχύουν για τον πρόεδρο και τα μέλη των Επιτροπών Δημόσιας Υπηρεσίας και Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, των οποίων η θητεία μετατρέπεται σε πενταετή.
6. Τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν να υπηρετήσουν τους πιο πάνω θεσμούς, με την αποδοχή του διορισμού τους υποβάλλουν δημοσίως αναλυτική δήλωση πόθεν έσχες για τους ίδιους και τον/τη σύζυγό τους. Η δήλωση, η οποία καθορίζεται με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές, επαναλαμβάνεται και δημοσιεύεται κάθε χρόνο. Η μη υποβολή της δήλωσης αυτής επιφέρει έκπτωση από το αξίωμα. Το ίδιο ισχύει και για τη φορολογική δήλωση. Η επίκληση των προσωπικών δεδομένων για τα πιο πάνω δεν μπορεί να ισχύει για όσους θέλουν να είναι και να ονομάζονται δημόσια πρόσωπα.
Η χρηστή διοίκηση προϋποθέτει, ανάμεσα σε άλλα, τη διαφάνεια και τον νενομισμένο έλεγχο. Οι θεσμοί οφείλουν να υπηρετούν την πολιτεία και τους πολίτες, άλλως εκπίπτουν του σκοπού τους. Τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν να εκφράσουν το πνεύμα των θεσμών οφείλουν να υπηρετούν την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Είναι αληθές ότι κανένας θεσμός δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την προσωπική αξιοσύνη του υπηρετούντος αυτόν. Εξίσου αληθές είναι ότι κανένας λειτουργός δεν μπορεί να αποδόσει τα μέγιστα χωρίς θεσμική υποστήριξη.
*Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Ιδρυτικό Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας.
