ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΛΟΪΖΙΔΟΥ*
«Πού είναι η Σοφία που χάσαμε μέσα στη Γνώση; Πού είναι η Γνώση που χάσαμε μέσα στην Πληροφορία;»
(T.S. Elliot, Χορικά από τον «Βράχο», Selected Poems)
Από το Σωκρατικό «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» μέχρι και την πιο πάνω ποιητική κραυγή αφύπνισης της ανθρωπότητας από τον σύγχρονο αμερικανό Νομπελίστα ποιητή Thomas Elliot (1888-1965), μια πληθώρα στοχαστών, φιλοσόφων και επιστημόνων έχουν ενδιατρίψει στο αντικείμενο της γνώσης ως έννοια , αλλά και στους τρόπους που ο ανθρώπινος νους την αποκτά και την αξιοποιεί.
Οι έννοιες της πληροφορίας, της γνώσης και της σοφίας είναι μεν διαφορετικές αλλά αλληλένδετες. Πολύ σύντομα και απλά, πληροφορία είναι η μεμονωμένη γνώση, γνώση η λογική σύνθεση μιας ομάδας πληροφοριών, και σοφία η ικανότητα εφαρμογής της γνώσης μέσα από μια κριτική αξιολόγηση με επιστημονικά αλλά και δεοντολογικά, ηθικά και κοινωνικά κριτήρια. Η γνώση προϋποθέτει συνθετική ικανότητα, άρα χρόνο και προσπάθεια. Πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια προϋποθέτει η άσκηση της σοφίας, η οποία εμπεριέχει αξίες όπως η κρίση, η διάκριση, η σύνεση, η δεοντολογία και το ήθος.
Ο τρόπος, με τον οποίο πολλοί από εμάς έχουν αντιμετωπίσει την τρέχουσα πανδημία COVID 19 με την αμφισβήτηση, κυρίως, της συμβολής της επιστημονικής γνώσης στην αποτελεσματική διαχείρισή της, αφορά σε μεγάλο βαθμό και τη σχέση μας με τη γνώση αυτή καθ’ εαυτή και τον τρόπο απόκτησής της. Στην εποχή μας, με μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο, ο καθένας μας, σχεδόν, μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση σε αναρίθμητες πηγές πληροφορίας για οποιοδήποτε αντικείμενο. Η εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία μέσα από το διαδίκτυο έκανε ξαφνικά κάποιους από εμάς να πιστεύουμε ότι γίναμε «ειδικοί» επί παντός θέματος, συμπεριλαμβανομένου και της τρέχουσας πανδημίας COVID 19. Ζούμε στην εποχή της ταχύτητας, της ευκολίας, της εικόνας και του εντυπωσιασμού, σε βάρος της ανάλυσης, της προσωπικής ή συλλογικής προσπάθειας και της ουσίας. Ως αποτέλεσμα, επιζητούμε την εύκολη, γρήγορη, επιφανειακή και εντυπωσιακή πληροφορία στο διαδίκτυο, που πολλές φορές όμως είναι μονοδιάστατη ή/και παραπλανητική.
Η εμπειρία της πανδημίας COVID 19 απέδειξε, κατά την άποψή μου, ότι ζητήματα που αφορούν την γνώση ως επιστημονικό αντικείμενο, όπως ο διαχωρισμός της γνώσης από τις αξίες, η συσχέτισή της με τη σοφία, η ανάδειξη της πληροφορίας σε βάρος της γνώσης και δη της επιστημονικής, η σχέση της επιστημονικής γνώσης με την θρησκεία, η ολοένα μεγαλύτερη έμφαση στην εξειδικευμένη γνώση σε βάρος της γενικής παιδείας και κριτικής σκέψης, η χρηστική/βιοποριστική αξιολόγηση της γνώσης και η πτωτική ενασχόληση με επιστήμες “μειωμένης ζήτησης” από την αγορά εργασίας, όπως η λογοτεχνία και η φιλοσοφία, καθώς επίσης οι συνέπειες των πιο πάνω για τον σύγχρονο άνθρωπο, τον τρόπο του σκέπτεσθαι και τη ζωή του ευρύτερα, τη φύση και την κοινωνία, χρήζουν περισσότερο τώρα παρά ποτέ ανάλυσης, προβληματισμού και δράσης από εκπαιδευτικούς και ακαδημαϊκούς.
Ως κοινωνία, φαίνεται ότι «χάσαμε την γνώση μέσα στην πληροφορία, και την σοφία μέσα στη γνώση», και περιπέσαμε στην παγίδα διαχωρισμού της επιστημονικής γνώσης και πρακτικής από αξίες όπως η κρίση, η διάκριση, η σύνεση, η δεοντολογία και το ήθος.
*ΜΒΑ, ΒΑ, Πανεπιστήμιο Κύπρου
