ΤΟΥ ΧΑΡΙΔΗΜΟΥ Κ. ΤΣΟΥΚΑ*
«Η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει
τη δική σου μελαγχολία
κι έρχεται η στιγμή για ν’ αποφασίσεις
με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις».
Διονύσης Σαββόπουλος, Οι παλιοί μας φίλοι
Οι ιδιοτελείς είτε σιωπούν είτε, συνηθέστερα, καταδικάζουν κενολογικά τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σαν να μην υπάρχουν θύτες και θύματα – η ψευδοανθρωπιστική ουδετερότητα ταιριάζει στους υπολογισμούς τους. Οι αφελείς ανακουφίζονται τραγουδώντας Τζον Λένον: «Φαντάσου να μην υπάρχουν χώρες / Τίποτα για να σκοτώσεις ή για να πεθάνεις / Φαντάσου όλους τους ανθρώπους να ζουν με ειρήνη». Οι ιδεοληπτικοί διαμαρτύρονται με ακροβατικούς ισορροπισμούς: «Όχι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Καμία εμπλοκή στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ-Ρωσίας». (Προσέξετε τη σειρά – η Ρωσία τελευταία! Προηγούνται πάντα οι συνήθεις ύποπτοι – οι καταραμένοι δυτικοί). Θεωρούν ότι η ειρήνη είναι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου· ότι αρκεί να εύχεσαι την ειρήνη για να την έχεις.
Ο ειρηνιστής Αλμπερτ Αϊνστάιν γνώριζε καλύτερα. Στα νιάτα του αντιτάχθηκε ενεργά στον γερμανικό μιλιταρισμό, μέχρι την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Τότε συνειδητοποίησε το αυτονόητο - η ειρήνη δεν προστατεύεται με αγαθές προθέσεις αλλά με τη στρατιωτική ισχύ. Εγκατέλειψε τον ειρηνισμό και, αργότερα, όταν διέφυγε στην Αμερική, ζήτησε, με δύο επιστολές του, από τον πρόεδρο Ρούσβελτ να αναπτύξει την ατομική βόμβα. «Είμαι ειρηνιστής κατ’ αρχήν, αλλά όχι απόλυτος ειρηνιστής», είπε. Ο Αϊνστάιν δεν ήταν μόνο το λαμπρότερο επιστημονικό πνεύμα της εποχής του· διέθετε, επίσης, ηθικό έρμα και πολιτικό νου.
Απέχει πολύ από το να πει κανείς το ίδιο για τους αφελείς ή ιδεοληπτικούς ειρηνιστές σήμερα. Η απλοϊκή απολυτότητα αμβλύνει την κρίση τους. Αγνοούν τη γεωπολιτική ισχύ. Συγχέουν την εξήγηση του πολέμου με την ηθική καταδίκη του επιτιθέμενου. Αναζητούν, χονδροειδώς, την αλήθεια με γεωμετρικούς όρους - στη μέση. Θολωμένοι από επιθυμίες ή ιδεοληψίες δεν διαθέτουν αναλυτική διεισδυτικότητα, ούτε ηθική διαύγεια. Αν τα διέθεταν θα τους συγκινούσε η θαρραλέα πράξη της Μαρίνας Οβσιανίκοβα να διακόψει παράτυπα το δελτίο ειδήσεων καναλιού της κρατικής ρωσικής τηλεόρασης, διαμαρτυρόμενη για τον πόλεμο που ξεκίνησε η χώρα της. Η Μποφίλιου τραγουδά στην Αθήνα – ως τι θάρρος! - «για τον άνθρωπο» γενικώς, ενώ οι Ρώσοι καλλιτέχνες που αντιτίθενται στον κατακτητικό πόλεμο της Ρωσίας διακινδυνεύουν την ελευθερία τους. Οι ηθικά κολοβωμένοι επιλέγουν με ασφάλεια την ηθική διάμεσο· είναι αλληλέγγυοι με τον Άνθρωπο για να αποφύγουν την αλληλεγγύη με πραγματικούς ανθρώπους.
Όχι, οι πραγματικοί ειρηνιστές δεν είναι οι αμερόληπτοι ισορροπιστές αλλά οι μεροληπτικοί τολμητίες - άνθρωποι που κατανοούν την ιστορική συγκυρία και διαθέτουν ηθική διαύγεια. Δεν αναμένω οι σταλινικοί, οι εξ επαγγέλματος «προοδευτικοί», οι αφελείς «ανθρωπιστές» και οι κυνικοί «ρεαλιστές» να αντιληφθούν αυτή την αλήθεια. Τους ξεπερνά.
Το 1981, ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε διεισδυτικά αναλύσει, στο βιβλίο του «Μπροστά στον Πόλεμο», τη στρατοκρατική φύση του σοβιετικού ολοκληρωτισμού, αναζητώντας τις πολιτισμικές διασυνδέσεις του με το Ρωσικό μεγαλοϊδεατισμό. «Η μόνη ιδεολογία που παραμένει ή μπορεί να παραμείνει ζωντανή στη Ρωσία είναι ο σοβινισμός της Μεγάλης Ρωσίας», έγραφε προφητικά. «Το μόνο φαντασιακό που παραμένει ιστορικά αποτελεσματικό είναι το εθνικιστικό – ή αυτοκρατορικό. Αυτό το φαντασιακό δεν χρειάζεται το [κομμουνιστικό] Κόμμα – παρά μόνο ως μάσκα και, πάνω απ’ όλα, ως όχημα προπαγάνδας και δράσης, για διεθνή διείσδυση». Αντικαταστήστε το «Κόμμα» με την κλεπτοκρατική απολυταρχία του Πούτιν και η ανάλυση παραμένει επίκαιρη.
Στον κατακτητικό πόλεμο της Ρωσίας, η γενναία αντίσταση των Ουκρανών μας θυμίζει τα θεμελιώδη – όσα η δυτική ευζωία και η χαζοχαρούμενη ειρηνιστική ρητορική τείνει να προσπερνά. Η ειρήνη δεν είναι αυτονόητη – απαιτεί κόπο και θυσίες. Τη χώρα την υπερασπίζονται οι πολίτες της. Ο πατριωτισμός είναι αρετή που καλούμαστε να αποδείξουμε όταν η πατρίδα απειλείται. Ο εθνικός ύμνος εκφράζει την υπαρξιακή αυτο-επιβεβαίωση του έθνους – «ψυχή και σώμα, ναι, τα πάντα προσφέρουμε στο κάλεσμα της ελευθερίας». Η ηγεσία δίνει το παράδειγμα της αυτοθυσίας.
Στην Κύπρο γνωρίζουμε εκ πείρας τι σημαίνει εισβολή, βομβαρδισμοί νοσοκομείων, θάνατος, ανατροπή ζωής, απώλεια εθνικού εδάφους, ξερίζωμα, προσφυγιά. Θα ανέμενε κανείς μεγαλύτερη ευαισθησία και ταχύτερα ανακλαστικά. Η ξεδιάντροπη σιωπή του πολιτικο-επιχειρηματικού-εκκλησιαστικού φιλορωσικού λόμπι είναι εύγλωττη: η συνείδηση κάμπτεται όταν κυριαρχούν οι σκοπιμότητες· η Δύση ταυτίζεται με καταναλωτικά αγαθά, όχι με πολιτισμικές αξίες που χρήζουν υπεράσπισης· γλυκερές ανοησίες του τύπου «η θέση μου είναι ολιστική κατά του πολέμου» (Μποφίλιου) είναι το διανοητικό φύλλο συκής της ηθικά χρεοκοπημένης συνείδησης που, ενώ είναι μάρτυρας βιασμού, αποφαίνεται υψιπετώς: «είμαι καθολικά κατά της βίας».
Στην Ελλάδα, πάλι, αν οι «αντιεξουσιαστές» ήταν αυθεντικοί, θα προσέφεραν προθύμως στην κατεχόμενη Ουκρανία την τεχνογνωσία τους στην πολύχρονη κατασκευή βομβών μολότοφ, με κόπο κτηθείσα στα φιλόξενα ελληνικά πανεπιστήμια, αντί να τις εκσφενδονίζουν, εκ του ασφαλούς, βεβαίως, στους αστυνομικούς ενός κράτος δικαίου. Αν οι «αναρχικοί» του «Ρουβίκωνα» δεν ήταν τα θρασύδειλα τέκνα του ελλαδικού μικροαστισμού, θα καταλάμβαναν κτήρια ιδιοκτησίας Ρώσων ολιγαρχών, όπως έκαναν πρόσφατα αναρχικοί στο κεντρικό Λονδίνο με το σύνθημα: «Καταλάβατε την Ουκρανία, θα καταλάβουμε εσάς». Φυσικά, όπως σε όλες τις πράξεις αυθεντικής διαμαρτυρίας, οι διαμαρτυρόμενοι, για να είναι πειστικοί, διακινδυνεύουν κάτι πολύτιμο. Κερδίζουν την ηθική αναγνώριση του σκοπού τους, υποβάλλοντας τον εαυτό τους στην τιμωρία του κράτους δικαίου. «Είμαι έτοιμος να υποστώ τις συνέπειες για κάτι που πιστεύω», είπε ένας από τους Βρετανούς καταληψίες.
Το 2020 παρακολούθησα μια διάλεξη του Φράνσις Φουκουγιάμα στη Λευκωσία. Τον ρώτησα αν εξακολουθούσε να πιστεύει στο «τέλος της Ιστορίας», όπως είχε γράψει το 1989. Απάντησε καταφατικά. Τέτοιες απλοϊκές διανοητικές κατασκευές πληρώνουμε σήμερα. Νομίσαμε ότι ο θρίαμβος της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς σήμανε το τέλος της Ιστορίας. Ο Πούτιν μας απαλλάσσει βιαίως από εσχατολογικές αυταπάτες. Η εισβολή στην Ουκρανία υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, τη στρατηγική σημασία του εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Κύπρος και Ελλάδα έχουν τύχη αγαθή να ανήκουν γεωπολιτικά στη Δύση και την ευθύνη οι πολίτες τους να προασπίζουν τις δυτικές αξίες – τις αξίες του «ελληνο-δυτικού ανθρώπου», όπως ασυμβίβαστα τόνιζε ο Καστοριάδης - ακόμα κι όταν η Δύση συμφεροντολογικά τις αγνοεί. Η Ουκρανία μας αφυπνίζει.
*Καθηγητής στην Έδρα ColumbiaShipManagement και Κοσμήτορας της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (www.htsoukas.com)
