Για το καλό μου… ώσπου δεν άντεξε στο τέλος το μυαλό μου!

ΤΩΝ Κ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ, Κ. ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Μ. ΚΩΣΝΤΑΝΤΙΝΟΥ, Α. ΜΑΚΟΥΛΛΑ, Λ. ΜΟΥΣΑ, Μ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Ε.Χ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ, Ε. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ,  Α. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ  ΚΑΙ Ν. ΤΟΥΜΑΖΗ*

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΛΟΪΖΟΥ**

Σε μια εποχή συνεχόμενων αλλαγών (π.χ. επιδημίες, πόλεμοι, μετανάστευση) στις κοινωνίες μας, θα έπρεπε η εκπαίδευση να πρωτοστατεί στην ουσιαστική υποστήριξη των παιδιών. Το κείμενο αυτό πηγάζει από το μεταπτυχιακό μάθημα Σύγχρονες Παιδαγωγικές Αντιλήψεις στο χώρο της Νηπιοσχολικής Αγωγής ,του προγράμματος Επιστήμες της Αγωγής με κατεύθυνση τη Νηπιοσχολική Αγωγή, και αναδεικνύει θεματικές (ο φόβος, η σιωπή, η φωνή και τα δικαιώματα στο πλαίσιο της παιδαγωγικής διαδικασίας) τις οποίες μελετήσαμε και συζητήσαμε κριτικά και αναστοχαστικά.

Ο φόβος: Θα έλεγε κανείς πως ο φόβος “δε χωρά” στο σύγχρονο σχολείο, στο σχολείο του 21ου αιώνα. Και όμως ο φόβος είναι παρών και φαίνεται να πηγάζει από διάφορες δράσεις στη σημερινή εκπαιδευτική σκηνή.

Αναρωτηθήκατε ποτέ, πώς και πού επιδρούν τα εξεταστικά δοκίμια τα οποία παιδιά διαφόρων ηλικιών καλούνται να πραγματοποιήσουν; Από την 1^η δημοτικού - 3^η Λυκείου, τα παιδιά περνούν συχνά από τη διαδικασία εξεταστικών δοκιμίων (π.χ. μικρές αξιολογήσεις, διαγωνίσματα) αλλά και επίσημων διαγνωστικών εργαλείων και εξετάσεων.  Αυτό το γεγονός προκαλεί στα παιδιά συναισθήματα άγχους και φόβου τα οποία επιδρούν αρνητικά στη ψυχοσωματική ανάπτυξη τους. Η αξιολόγηση είναι σημαντική και ο τρόπος που γίνεται είναι εξίσου σημαντικός. Πώς μπορεί να διαφοροποιηθεί ώστε να λαμβάνει υπόψη τις ικανότητες όλων των παιδιών; Πού και πώς ακούγεται η φωνή των παιδιών στο θέμα αυτό;

Σχετικά με το διαγνωστικό εργαλείο για το γνωστικό αντικείμενο της γλωσσικής αγωγής στην προσχολική εκπαίδευση, ο φόβος αφορά τόσο τους γονείς, όσο και τους εκπαιδευτικούς.  Γονείς παιδιών που αντιμετωπίζουν γλωσσικές δυσκολίες τρομάζουν με την ιδέα εφαρμογής ενός τέτοιου εργαλείου, το οποίο δύναται να στιγματίσει το παιδί δια βίου. Οι εκπαιδευτικοί φοβούνται την εφαρμογή ακατάλληλων δοκιμίων στα παιδιά, αλλά και το να αντισταθούν στην υλοποίηση τους σκεπτόμενοι τις όποιες συνέπειες. Συμμέτοχοι όλοι στο «παιχνίδι» του φόβου, δυστυχώς με μόνο ηττημένους.

Η σιωπή: Η σιωπή στην παιδαγωγική διαδικασία αποτελεί βασικό κομμάτι του εκπαιδευτικού συστήματος. Αναρωτηθήκατε ποτέ τον ορισμό της σιωπής πέρα από την απουσία ομιλίας και μη ενεργητικής συμμετοχής;

Στην περίπτωση των παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία, πώς μπορούν να αναγνωριστούν οι διαφορετικές πτυχές της σιωπής και τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να βοηθηθούν τα συγκεκριμένα παιδιά να ενταχθούν στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο; Σκοπός της παιδαγωγικής της σιωπής είναι οι εκπαιδευτικοί να ανακαλέσουν τις αντιλήψεις τους και να αναστοχαστούν σχετικά με τον όρο της σιωπής, έτσι ώστε να βλέπουν την βαθύτερη έννοια της, να δίνουν χρόνο και ευκαιρίες στο κάθε παιδί να ενταχθεί. 

Η φωνή: Πολλές οι βιβλιογραφικές αναφορές που μελετούν και εστιάζουν στη φωνή όλων των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Ένας τελειόφοιτος αναφέρει: «Αν με ρωτήσεις την ύλη του πρώτου τετραμήνου εν θα θυμούμαι τίποτε… αλλά εν τζιαι θωρεί το κανένας τούτο… απλώς μαθαίνουμε για να γράψουμε τζιαι τίποτε άλλο…» Τίτλοι άρθρων και φράσεις όπως «Το γινάτι του Υπουργού Παιδείας για τις εξετάσεις τετραμήνων», «Προβληματισμός καθηγητών – γονέων», «Απάντηση ΑΚΕΛ σε ΥΠΠΑΝ για εξετάσεις τετραμήνων» φανερώνουν πως η φωνή των μαθητών αποσιωπάται και απουσιάζει από οποιεσδήποτε συζητήσεις και αποφάσεις που τους αφορούν άμεσα. Τα μόνα κείμενα που αναφέρονται σε δράσεις των μαθητών αφορούν διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες και πράξεις που τους σκιαγραφούν ως «απολίτιστους». Ακόμα και όταν "φωνάζουν" στις διαδηλώσεις κατά των εξετάσεων εισακούεται η φωνή τους; Κατά πόσο εφαρμόζονται δημοκρατικές πρακτικές που να δίνουν τη δυνατότητα στο μαθητή να εκφέρει άποψη, να συμμετέχει σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων, να νιώσει ότι λαμβάνεται υπόψη; Αυτά είναι μόνο ορισμένα θέματα που θα έπρεπε να μας απασχολήσουν ιδιαίτερα ως κοινωνία για τα σχολεία μας, αν θέλουμε να θεωρούνται όντως δημοκρατικά και ανοιχτά.

Τα δικαιώματα: Συχνά χρησιμοποιείται η ρητορική των διακηρύξεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, των συμβάσεων για τα δικαιώματα του παιδιού, των ατόμων με αναπηρία τόσο σε ερευνητικό, πολιτικό αλλά και εκπαιδευτικό επίπεδο.

«Μόνο η αγάπη μπορεί». Μια «αγάπη» που βασίζεται στη ρητορική του οίκτου και της φιλανθρωπίας και που σκοπό έχει να «γιατρέψει» το «πρόβλημα»: την αναπηρία. Άραγε αυτό είναι η αγάπη; Και πού εντοπίζεται ο σεβασμός απέναντι στα άτομα με αναπηρία σε αυτή τη ρητορική; Το ιατρικό-φιλανθρωπικό μοντέλο που ήδη υφίσταται στα σχολεία της Κύπρου περιθωριοποιεί τα παιδιά με αναπηρία, με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται ουσιαστικά στα δικαιώματά τους για εκπαίδευση. Το ενδιαφέρον για τις ανάγκες και τις ικανότητες των παιδιών με αναπηρία αποτελεί μια ψευδαίσθηση εκ μέρους του σχολείου, το οποίο μέσα από περιστασιακές εκδηλώσεις (π.χ. Ραδιομαραθώνιος, πανηγύρια αγάπης, Τρέχω για τον αυτισμό) προωθεί τη φιλανθρωπία ως τον μοναδικό τρόπο αναγνώρισης των παιδιών με αναπηρία.

Η παιδαγωγική διαδικασία στηρίζεται στις ουσιαστικές σχέσεις, είναι μια ηθική εκπαιδευτική συνύπαρξη ανθρώπων. Δεν μπορούμε έτσι απλά να την ποσοτικοποιούμε αλλά και ούτε και να την πολιτικοποιούμε με το επιχείρημα το καλό του παιδιού! Ας αναστοχαστούμε όλοι, από τη θέση στην οποία βρισκόμαστε, ποιες μπορεί να είναι οι δικές μας δράσεις που θα επαναπροσδιορίσουν την παιδαγωγική διαδικασία με τα παιδιά να συμμετέχουν ενεργά.

Βιβλιογραφία

Davies, B. (2014). Listening to children being and becoming. London: Routledge

Shier, H. (2001). Pathways to participation. Openings, opportunities and obligations. Children and Society, 15, 107-117.

Hargreaves, E. (2015). Pedagogy, fear and learning. In D. Scott, & E. Hargreaves The SAGE Handbook of learning (pp. 310-320). SAGE Publications Ltd

Wild, M. & Street, A. (Eds.) (2013). Themes and Debates in Early Childhood.  Los Angeles: Sage.

*Μεταπτυχιακές Φοιτήτριες, Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου

**Καθηγήτρια, Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου