ΤΟΥ ΧΑΡΙΔΗΜΟΥ Κ. ΤΣΟΥΚΑ*
Ακόμα θυμάμαι το δέος που νοιώσαμε όταν ακούσαμε, στο υπερηχογράφημα, τον πρώτο καρδιακό παλμό των κορών μας. Η ζωή δήλωνε την παρουσία της - από το πουθενά. Το μη ον μετατρέπονταν βαθμιαία σε ον. Μόνο η ποιητική ή μεταφυσική γλώσσα μπορεί να ψηλαφήσει την εμπειρία.
Κάθε συζήτηση μερί αμβλώσεων δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό το δεδομένο: η άμβλωση τερματίζει τη ζωή. Τα ηθικοπολιτικά ερωτήματα είναι προφανή: πρέπει να επιτρέπεται σε μια κοινωνία που εκτιμά την ιερότητα της ζωής; Ποιος αποφασίζει;
Είναι δύσκολο να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα καθότι εμπλέκουν κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις για τη ζωή και τη σχέση ατόμου-πολιτείας. Μόνον οι φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν την πολυτέλεια να τα συζητούν συντεταγμένα, με στοχαστικότητα και ελευθερία. Η πρόσφατη απόφαση του εμβληματικού Ανώτατου Δικαστηρίου (ΑΔ) των ΗΠΑ για την κατάργηση της συνταγματικής προστασίας του δικαιώματος στην άμβλωση, επανάφερε τον συναφή προβληματισμό.
Ο πυρήνας της διαμάχης είναι, αδρομερώς, γνωστός. Οι υποστηρικτές της άμβλωσης τονίζουν τη σωματική αυτονομία της γυναίκας και, συνακόλουθα, το δικαίωμά της να αποφασίζει. Το έθεσε σαφώς η πρόεδρος του Αμερικανικού Κολλεγίου Μαιευτήρων και Γυναικολόγων, σχολιάζοντας την απόφαση του ΑΔ: οι μόνοι αρμόδιοι να αποφασίζουν είναι η έγκυος και ο γιατρός της – η μεν με βάση τα βιώματά της, ο δε με βάση την επιστημονική γνώση. Σε αυτή τη σχέση «δεν έχει θέση ο νομοθέτης για να επιβάλλει τις θρησκευτικές ή ιδεολογικές του απόψεις».
Για τους αρνητές της άμβλωσης, προέχει η προστασία της κυοφορούμενης ζωής: το δικαίωμα στη σωματική αυτονομία περιορίζεται από τις ανάγκες των άλλων, έστω και αν αυτοί δεν διαθέτουν ακόμη τη δική τους σωματική αυτονομία. Γράφει η ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας Τρις Χάρισον Γουόρεν: «Υπάρχει μια αναπόφευκτη ασυμμετρία μεταξύ του ανδρικού και γυναικείου σώματος αναφορικά με τη δημιουργία και την κυοφορία της ζωής. […] Το [έμβρυο] εξαρτάται από τη μητέρα για τη ζωή του, με τρόπο που θέτει ένα μοναδικό βάρος στη γυναίκα. […] Η σωματική αυτονομία δεν σημαίνει ότι μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε με το σώμα μας χωρίς φυσικές συνέπειες ή υποχρεώσεις στους άλλους».
Όπως παρατηρεί ο αείμνηστος Αμερικανός φιλόσοφος Ρόναλντ Ντουόρκιν, και οι δύο πλευρές αφορμώνται από την κοινή δέσμευση στην ενδογενή αξία της ανθρώπινης ζωής. Η ζωή κάθε ανθρώπινου οργανισμού θεωρείται μοναδική – ιερή - εξαιτίας της «σύνθετης δημιουργικής επένδυσης που αντιπροσωπεύει και εξαιτίας του θαυμασμού μας για τις θεϊκές ή εξελικτικές διαδικασίες που παράγουν νέα ζωή […]». Οι διαφορές των δύο αντιλήψεων, επισημαίνει ο Ντουόρκιν, έχουν να κάνουν με εναλλακτικές κοσμοθεωρήσεις αναφορικά με την πηγή ιερότητας της ανθρώπινης ζωής.
Για τους αρνητές της άμβλωσης, η ιερότητα της ζωής απορρέει κυρίως από τη φυσική ή, συνηθέστερα, θεϊκή επένδυσή της. Η ζωή δεν μας ανήκει για να την τερματίσουμε – είναι ένα δώρο που μας χαρίζεται. Για τους υποστηρικτές, αντιθέτως, η μοναδικότητα της ζωής απορρέει από την αυτόνομη ανθρώπινη επένδυση που απαιτείται, πρωτίστως της εγκύου. Η απώλεια της εμβρυακής ζωής δεν συνιστά απαραίτητα προσβολή της ενδογενούς αξίας της αν η απολεσθείσα ζωή δεν πρόκειται να γίνει μια πλήρης ζωή (π.χ. περίπτωση σοβαρών γενετικών ανωμαλιών), αν είναι προϊόν βίαιης επιβολής στη γυναίκα (π.χ. βιασμός, αιμομιξία), αν κινδυνεύει η ζωή της εγκύου, ή αν η ανθρώπινη επένδυση στην κυοφορούμενη ζωή είναι μικρή (πρώιμο στάδιο εγκυμοσύνης).
Αυτές οι ασύμβατες κοσμοθεωρήσεις δεν οδηγούν απαραίτητα σε μετωπική σύγκρουση, εφόσον ακόμα και οι μη ακραίοι αρνητές των αμβλώσεων δέχονται ότι υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες είναι ορθό να διακόπτεται η κύηση. Το κρίσιμο ερώτημα είναι: ποιος αποφασίζει;
Η ελεύθερη κοινωνία σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια – και προς τον εαυτό και προς τους άλλους. Σε αυτού του είδους την κοινωνία, αξιακές δεσμεύεις αναπόφευκτα συγκρούονται - ελεύθερη ατομική επιλογή έναντι προστασία του αδύναμου άλλου. Ποιος πρέπει να διαχειρίζεται την προκύπτουσα ηθική πολυπλοκότητα;
Στην ελεύθερη κοινωνία, η ερμηνεία για την προέλευση της ιερότητας της ανθρώπινης ζωής εναποτίθεται στα έλλογα άτομα, όχι την πολιτεία. Η κοινωνία που σέβεται την ηθική ανεξαρτησία των μελών της, παρατηρεί ο Ντουόρκιν, απέχει από την επιβολή συλλογικών ηθικών κρίσεων στα άτομα. Αντιθέτως, αναγνωρίζει τις διαφορετικές κοσμοθεωρήσεις των πολιτών (τι νοηματοδοτεί τη ζωή τους) και εναποθέτει στην προσωπική συνείδηση των ατόμων τις συναφείς ηθικές κρίσεις. Όπως παρατηρεί ο μεγάλος φιλόσοφος, μια γυναίκα μπορεί να προσβάλλει την αξιοπρέπειά της προβαίνοντας σε άμβλωση για επιπόλαιους λόγους (π.χ. να μην ακυρώσει τις διακοπές της), ενώ μια έγκυος, φτωχή έφηβη κινδυνεύει να καταστρέψει τη ζωή της αν γίνει πρόωρα μητέρα. Σε κάθε περίπτωση, η ηθική απόφανση είναι της γυναίκας, «όπως ορίζει η αξιοπρέπειά της και η ανάληψη της ευθύνης για τις ηθικές πεποιθήσεις της».
Αυτή τη βαθιά φιλελεύθερη αντίληψη αναίρεσε, δυστυχώς, το τραμπικής συνθέσεως ΑΔ στις ΗΠΑ. Η Αμερική που αγαπήσαμε φυλλοροεί.
*Καθηγητής στην Έδρα Columbia Ship Management και Κοσμήτορας της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο (www.htsoukas.com)
