ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΠΑΡΔΗ*
Όπως γνωρίζουμε, το καράτε είναι ένα δημοφιλές άθλημα παγκόσμια και στην Κύπρο και οι καταβολές του καράτε είναι στο νησί Oκινάουα της Ιαπωνίας. Τί είναι λιγότερα γνωστό είναι ότι το καράτε είναι κάτι παραπάνω από ένα άθλημα. Πριν χρόνια, διδάσκοντας το άθλημα στην Αυστραλία πείστηκα ότι επίσης μπορεί να επηρεάσει θετικά ένα άτομο από το εξής παράδειγμα με ένα ισοβίτη εγκληματία στην φυλακή. Πιο συγκεκριμένα, ήταν ένας σοβαρός βίαιος εγκληματίας καριέρας. Του ‘έλαβα συνέντευξη στο πλαίσιο μελέτης μου ενόπλων ληστών στις φυλακές της Αυστραλίας. Όταν αποφυλακίστηκε, ήλθε στο Πανεπιστήμιο ‘όπου εκπαίδευα τον όμιλο καράτε. «Βγάλε τα παπούτσια σου και μπες στην ομάδα» του είπα. Τέσσερα χρόνια μετά κέρδισε μαύρη ζώνη, παντρεύτηκε μία καρατέκα που γνώρισε στον όμιλο και έφτιαξαν μια ωραία οικογένεια.
Για τον καθηγητή που διδάσκει καράτε, τον σένσε-καρατέκα, το λειτούργημα αυτό είναι μία μεγάλη πρόκληση διότι: πρέπει να αποτελεί καλό πρότυπο, να είναι κάλος ψυχολόγος σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, να εμψυχώνει, να ανταμείβει την καλή συμπεριφορά, να είναι κοινωνικός λειτουργός και να χειρίζεται πετυχημένα τα διάφορα προβλήματα και δυσκολίες των μαθητών/τριών του. Για να πετύχει όμως ως τέτοιος ηγέτης πρέπει, επίσης, να είναι ταπεινός, να έχει ξεκάθαρες προτεραιότητες και να εμπνέει.
Είναι λοιπόν εμφανές ότι το καράτε δεν είναι για μαγκιές, κάτι που διαφαίνεται καλύτερα εξετάζοντας εν συντομία την ιστορία και φιλοσοφία του καράτε. Κατ’ αρχάς η ίδια η λέξη σημαίνει άδειο χέρι και η ιστορία του καράτε ξεκινά περίπου πριν 900 χρόνια στην Κίνα. Δημιουργός του καράτε θεωρείται ένας γνωστός Ινδός Βουδιστής μοναχός δάσκαλος ονόματι Bοdidharma (Duruma) από το μοναστήρι Shaolin στην επαρχία Χέναν της Κίνας, ο οποίος τον 13ο αιώνα έφτιαξε ένα σύστημα Κινέζικης πυγμαχίας (Kempo) αξιοποιώντας τις γνώσεις του για ασκήσεις αναπνοής στην Ινδία.
Γνώσεις για την Κινέζικη πυγμαχία και την πρακτική της μεταφέρθηκαν από εμπόρους και μετανάστες από την Νότια Κίνα στο νησί Οκινάουα της Ιαπωνίας όπου εξελίχτηκε το καράτε και τα πρώτα χρόνια διδασκόταν μυστικά από μερικά μέλη της άρχουσας κοινωνικής τάξης σε λίγους μαθητές .
Ο Gichin Funakoshi, ένας από τους γνωστούς δάσκαλους του καράτε στην Οκινάουα, το δίδαξε στην συνέχεια μαζικά στην Ιαπωνία και το εισήγαγε ως μάθημα στα σχολεία. Πολεμώντας στον Ειρηνικό Ωκεανό τους Γιαπωνέζους, οι Αμερικανοί γνώρισαν εκ του συστάδην το καράτε και μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο διδασκόταν στις ΗΠΑ. Είναι βέβαια αξιοσημείωτο ότι υπό την καθοδήγηση του παραδοσιακού καρατέκα σένσε το καράτε ενθαρρύνει την προ-κοινωνική συμπεριφορά. Αυτή η συνεισφορά είναι πολύ σημαντική σήμερα, σε μια εποχή με κρίση αξίων, όταν αρκετοί κοινωνικοί θεσμοί και τρόποι φορείς κοινωνικού ελέγχου έχουν αδυνατίσει (π.χ. γονείς, σχολείο, εκκλησία),υπάρχει έλλειψη κατάλληλων προτύπων για παιδιά και έφηβους, υπερτονίζεται το άτομο και τα υλικά αγαθά, προβληματίζει η αντικοινωνική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων αλλά το κράτος αδυνατεί να τις αντιμετωπίσει.
Όπως έχει ήδη τονιστεί, το καράτε δεν είναι μόνο ένα υπέροχο άθλημα. Είναι ταυτόχρονα και άθλημα αλλά και μια φιλοσοφία για την ζωή και ένα σύστημα αποτελεσματικής αυτοάμυνας. Αλλά πώς το καράτε προάγει την προ-κοινωνική συμπεριφορά; Ο καρατέκα-σένσε βοηθά να δημιουργήσει καλούς χαρακτήρες δίνοντας έμφαση στα εξής: ένα γυμνασμένο σώμα, στα κάτα, στην εφαρμογή των τεχνικών των κάτα, στην πάλη/κουμίτε, στον διαλογισμό, στην κοινωνική προσφορά, πειθαρχία, στον αυτοσεβασμό και στον σεβασμό των άλλων, στην ηρεμία, ταπεινότητα, ευγένεια, ταπεινότητα και καλούς τρόπους συμπεριφοράς, στην επιμονή και την συστηματικότητα, στην σημασία της επανάληψης, στην δεοντολογία στην δουλειά, στόχευση στην τελειότητα, στην ικανότητα ατομικής και ομαδικής εργασίας και στην επίτευξη στόχων.
Εμπειρικές μελέτες στις ΗΠΑ βρήκαν ότι η συστηματική προπόνηση σε αμυντικές τέχνες όπως το καράτε έχει τα εξής οφέλη: μειώνει σημαντικά την επιθετικότητα και βία, είναι επένδυση στην πρόληψη ιατρικών προβλημάτων και ασθενειών, χαμηλώνει την αρτηριακή πίεση, σταματά τους πονοκεφάλους, παρεμποδίζει την ανάπτυξη διαβήτη, βοηθά στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του άγχους και η παραδοσιακή διδασκαλία έχει αποτέλεσμα και την μείωση της εφηβικής εγκληματικότητας ενώ βοηθά φοιτητές να πετύχουν στις σπουδές τους.
Σύμφωνα με τον James Sumarac (μαύρη ζώνη 8th Dan), στο βιβλίο του «Δεν μπορούμε να’ μαστε πάντα μαζί τους» (1994)/“We Can’t Always Be With Them», η σοβαρή ενασχόληση με το καράτε αυξάνει την αυτοπεποίθηση, βοηθώντας έτσι ένα παιδί, έφηβο ή ενήλικα να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες που μας παρουσιάζουν οι διαπροσωπικές σχέσεις και η καθημερινή ζωή γενικά.
Αναπόσπαστο μέρος της προπόνησης στο καράτε είναι παραδοσιακά η έμφαση στον σεβασμό, την πειθαρχία, την αποφυγή διαπροσωπικών συγκρούσεων και, έτσι, της επιθετικότητας και βίας. Βέβαια, το καράτε δεν είναι πανάκεια για όλα τα προβλήματα. Είναι όμως γενικά αποδεκτό ότι η συστηματική προπόνηση στο καράτε με ένα καλό δάσκαλο πετυχαίνει να καθοδηγεί ένα παιδί ή έφηβο ή ενήλικα ώστε να αναπτύξει γερές ηθικές αρχές και ισχυρή δυνατή αυτοπεποίθηση. Έτσι μπορεί να αντιστέκεται με επιτυχία στην πίεση των συνομηλίκων του, αποφεύγοντας στην συνέχεια πολλά προβλήματα. Η εμβάθυνση στο καράτε ανταμείβει τον/την καρατέκα με το «νους υγιής εν σώματι υγιεί» με την ευρεία του έννοια.
*Μαύρη ζώνη 5ο Νταν Goju-Ryu Karate, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητής Frederick University, Επίτιμος Επισκέπτης Καθηγητής Cambridge University.
