ΤΟΥ ΧΑΡΙΔΗΜΟΥ Κ. ΤΣΟΥΚΑ*
Στις 20 Απριλίου 1968, ο Βρετανός βουλευτής Ηνοκ Πάουελ, εκφώνησε μια ιστορική ομιλία στο Μπέρμινγχαμ. Πολύγλωσσος, καλλιεργημένος κλασικιστής, και καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ και, αργότερα, στο Ντάραμ, ο Πάουελ προφήτευσε, με τη ρητορική δεινότητα που τον διέκρινε, την τραγωδία που θεωρούσε ότι θα συνέβαινε στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), εξαιτίας της «παράλογης» μαζικής εισδοχής μεταναστών από την Ασία και την Αφρική.
«Κοιτάζοντας μπροστά», είπε, παραπέμποντας στην «Αινειάδα», «είμαι γεμάτος μελαγχολία: Όπως ο Ρωμαίος [Βιργίλιος], βλέπω ‘τον Τίβερη να αφρίζει από αίμα’». Ο Πάουελ θεωρούσε ότι η πλειονότητα των μεταναστών όχι μόνο δεν επιθυμεί την ενσωμάτωση, αλλά επιδιώκει την κυριαρχία. Η αγγλικότητα, μια σχεδόν μυστικιστική ιδιότητα, διέτρεχε κίνδυνο, πίστευε.
Η ομιλία του επικρίθηκε ευρύτατα, αν και οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι απηχούσε ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Η μετέπειτα ιστορία του ΗΒ, ωστόσο, διέψευσε τις μακάβριες προφητείες του Πάουελ. Η αφομοιωτική ικανότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας αποδείχθηκε πολύ πιο ισχυρή απ’ ότι προέβλεπε ο ξενοφοβικός συντηρητισμός του. Ναι, υπήρξαν φυλετικές ταραχές, όπως έχουν υπάρξει και αμιγώς πολιτικές ή αθλητικές ταραχές, αλλά, μακροσκοπικά, η ιστορία του ΗΒ είναι μια επιτυχημένη ιστορία ενσωμάτωσης μεταναστών.
Διαπιστώθηκε εμπειρικά ότι ο Άλλος όχι μόνο ενσωματώνεται σε μια προϋπάρχουσα δομή αλλά, τροποποιώντας την, την εμπλουτίζει. Συμβολική κορύφωση αυτής της διαδικασίας ενσωμάτωσης και εμπλουτισμού είναι η εκλογή του Ρίσι Σούνακ στην αρχηγία των Συντηρητικών και την πρωθυπουργία. (Είχε προηγηθεί η εκλογή του πακιστανικής καταγωγής, μουσουλμάνου, στελέχους του Εργατικού Κόμματος, Σαντίκ Καν στη δημαρχία του Λονδίνου το 2017).
Η χθεσινή αυτοκρατορία, η ελίτ της οποίας θεωρούσε ιστορική αποστολή της τον εκπολιτισμό των ιθαγενών υπηκόων, κυβερνάται σήμερα από έναν απόγονό τους. Η εικόνα του Βασιλιά Καρόλου να υποδέχεται τον νεοεκλεγέντα, ινδικής καταγωγής πρωθυπουργό είναι ιστορική, ιδιαίτερα αν αναλογισθεί κανείς ότι, μέχρι και τη δεκαετία του 1960, απαγορευόταν σε «έγχρωμους μετανάστες και αλλοδαπούς» να υπηρετούν σε διοικητικές θέσεις στο Παλάτι. (Το Παλάτι εξαιρούνταν από τη εφαρμογή των νόμων περί φυλετικής ισότητας). Ο συμβολισμός του έγχρωμου πρωθυπουργού επιτρέπει στις μειονότητες να αισθάνονται ότι δεν υπάρχουν πολιτικά-θεσμικά άβατα· ότι το ΗΒ είναι και δική τους χώρα. Αν και θύλακες συστημικού ρατσισμού παραμένουν, πρόκειται για σημαντικό επίτευγμα.
Ο κ. Σούνακ είναι ο πρώτος μη χριστιανός - ινδουιστής - πρωθυπουργός. Το 2017 ορκίστηκε βουλευτής στο ιερό βιβλίο των ινδουιστών. Όταν διορίστηκε υπουργός Οικονομικών, άναψε ένα καντήλι στο κατώφλι της Ντάουνιγκ Στριτ 11 (κατοικία του υπουργού Οικονομικών), την πρώτη μέρα της ινδουιστικής γιορτής Ντιβάλι (η γιορτή των φώτων). Δήλωσε «υπερήφανος» που το έκανε, τονίζοντας ότι η πίστη του είναι μέρος της ταυτότητάς του. «Μου δίνει δύναμη και σκοπό», είπε.
Είναι κατανοητό. Οι άνθρωποι δεν είναι απλώς ένσαρκες και έλλογες οντότητες, αλλά όντα με αίσθηση ταυτότητας – με υπαρξιακή πυξίδα προσανατολισμού. Οι θρησκευτικές αντιλήψεις συνιστούν μέρος της ταυτότητας. Στη φιλελεύθερη δημοκρατία, το άτομο, υποδυόμενο ένα ρόλο, δεν αναμένεται να απεκδυθεί την ταυτότητά του, αλλά να την ενσωματώσει δημιουργικά στο ρόλο του. Όπως η αριστούχα μουσουλμάνα μαθήτρια παρελαύνει με το χιτζάμπ σε εθνική επέτειο, γιατί αυτό συνιστά μέρος της ταυτότητάς της, έτσι και ο κ. Σούνακ τιμά το Ντιβάλι, σε μια χώρα στην οποία η Εκκλησία της Αγγλίας είναι ακόμη η επίσημη εκκλησία. Η «εύτακτη κοινωνία», γράφει ο ηθικός φιλόσοφος Τζον Ρολς, ενθαρρύνει τον «εύλογο πλουραλισμό»: παρέχει χώρο για την έκφραση των ηθικών-θρησκευτικών αντιλήψεων των μελών της.
Η ιδιότητα του έγχρωμου ινδουιστή πρωθυπουργού δεν είναι η μόνη ιδιότητα του κ. Σούνακ. Ο πλούτος του, η ελιτίστικη εκπαίδευσή του, και η σταδιοδρομία του στα hedge funds, δυνητικά περιορίζουν την ικανότητα κατανόησης των προβλημάτων του μέσου ανθρώπου. Αν και πραγματιστής, πολιτικά είναι ρητά νεοφιλελεύθερος, αμετανόητα ευρωσκεπτικιστής, και θέλει εμμονικά να περιορίσει ακόμη και τη νόμιμη μετανάστευση. (Ειρωνεία: είναι κάτοχος της πράσινης κάρτας των ΗΠΑ!). Πολιτικά, τον αποστρέφομαι.
Για να μπορώ, όμως, να εστιάζω την κριτική μου στην πολιτική του, πρέπει να θεωρώ αυτονόητα αποδεκτές την εθνοτική-φυλετική του καταγωγή και τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνειρο του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ ήταν τα τέσσερα παιδιά του «να μην κρίνονται με βάση το χρώμα του δέρματός τους αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους». Η ανοιχτή, πολυπολιτισμική κοινωνία, καθιστώντας αυτονόητη τη φυλετική και πολιτισμική ετερότητα, μας δίνει τη δυνατότητα να εστιάζουμε σε αυτά που μετράνε - στο χαρακτήρα και τις αντιλήψεις των ανθρώπων. Όταν αυτό το πετυχαίνουμε, προοδεύουμε. Όταν αποτυγχάνουμε, οπισθοδρομούμε.
Δεν θα ζήσω να το δω, αλλά ελπίζω προς τα τέλη του αιώνα ή νωρίτερα, η φυλή, η εθνοτική καταγωγή, και η θρησκεία ένας υποψήφιου Έλληνα πρωθυπουργού ή Κύπριου προέδρου να είναι τόσο άνευ σημασίας όσο είναι στο Ηνωμένο Βασίλειο σήμερα. Ονειρεύομαι ο επόμενος Αντετοκούνμπο να μην σταδιοδρομεί μόνο στον αθλητισμό αλλά να μπορεί αυτονόητα να αξιώνει το υψηλότερο πολιτικό αξίωμα της χώρας, όπως αυτονόητα το αξιώνουν οι γηγενείς σήμερα.
*Καθηγητής στην Έδρα ColumbiaShip Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Αντεπιστέλλον μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών (www.htsoukas.com)
