Αριθμός ετεροαναφορών και κατάταξη πανεπιστημίων

ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ*

Μαίνεται η δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα για το θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Έχω προσέξει ότι φίλοι που θέλουν να επιχειρηματολογήσουν υπέρ των δημόσιων πανεπιστημίων (και κατά των ιδιωτικών), ανασύρουν μια «παγκόσμια κατάταξη» πανεπιστημίων που δείχνει το ΕΚΠΑ αρκετά ψηλά, και την μεταχειρίζονται ως απόλυτη κατάταξη.[1] Είναι λάθος όμως να βασίσουν το επιχείρημά τους αποκλειστικά σε εκείνη την κατάταξη. Η εν λόγω κατάταξη χρήζει ερμηνείας, στάθμισης, και αναστοχασμού.

Εξ όσων αντιλαμβάνομαι, η συγκεκριμένη κατάταξη γίνεται με βάση ένα δείκτη μόνο, ο οποίος απλά καταμετρά τον απόλυτο αριθμό ετεροαναφορών των ερευνητών/τριών έκαστου ιδρύματος (με κάποιες αφαιρέσεις των πρώτων 20 για κάθε ίδρυμα, έτσι ώστε να αφαιρεθούν οι ακραίες τιμές). Αυτός ο δείκτης, όμως, αφήνει πολλούς παράγοντες έξω. Ενδεικτικά:

(1) Μέγεθος ιδρύματος: Αν ένα πανεπιστήμιο έχει 100 ερευνητές και παράγει 100 ετεροαναφορές τον χρόνο, είναι το ίδιο με ένα παν. που έχει 50 ερευνητές που παράγει 100 ετεροαναφορές τον χρόνο;

(2) Αυτοαναφορές (self-citations): Ένα πανεπιστήμιο που παράγει 100 «καθαρές» ετεροαναφορές τον χρόνο, είναι το ίδιο με ένα πανεπιστήμιο που παράγει 100 ετεροαναφορές, εκ των οποίων οι 50 είναι αυτοαναφορές;

(3) Λόγος ανθρωπιστικών επιστημόνων προς φυσικών επιστημόνων. Οι δεύτεροι παράγουν πολύ περισσότερες ετεροαναφορές, αφού η έρευνα είναι συλλογική και μπαίνει όλη η ομάδα στους συγγραφείς. Κάθε άρθρο που κερδίζει citation, πάει σε όλες τις συγγραφείς. Παράγουν επίσης πολύ περισσότερα «κομμάτια» (άρθρα), αφού μια επιστημόνισσα είναι συν-συγγραφέας σε δεκάδες (ίσως) άρθρα μέσα σε ένα χρόνο. Το ίδιο δεν ισχύει για τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες. Π.χ. δεν είναι όλες οι ετεροαναφορές θετικές (αρκετές είναι κριτικές-αρνητικές). Υπάρχει επίσης και το φαινόμενο της μεροληψίας (citation bias). Π.χ., οι γυναίκες αναφέρονται λιγότερο συχνά από άντρες για λόγους άσχετους με το περιεχόμενο της έρευνας. Ή: έχει παρατηρηθεί μεροληψία που ευνοεί ερευνητές συγκεκριμένων ιδρυμάτων (π.χ. Harvard, Oxbridge, κ.λπ.). Ή: έχει παρατηρηθεί ότι δημιουργούνται κλίκες ερευνητών που ανταλλάζουν αναφορές μεταξύ τους, για λόγους που δεν εξηγούνται μόνο με γνώμονα την ποιότητα και το περιεχόμενο της έρευνας. Και πολλά άλλα. (Υπάρχει βιβλιογραφία για όσα αναφέρω).

Εν κατακλείδι: ο απόλυτος αριθμός ετεροαναφορών δεν είναι και απόλυτο κριτήριο. Ίσως είναι όντως το πιο σημαντικό κριτήριο. Αλλά δεν είναι απόλυτο. Ας είμαστε προσεκτικοί πώς τον χρησιμοποιούμε, διότι αύριο θα τον ξαναβρούμε μπροστά μας.

*Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Σόφιας