ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΠΗΛΙΩΤΑΚΗ*
Η νόσος του καρκίνου θεωρείται από πολλούς η μάστιγα της εποχής μας. Ο λόγος είναι το μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας που εμφανίζει η ασθένεια, μια και κατατάσσεται ως η δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου παγκοσμίως. Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας αναφέρει ότι το 2020, περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από καρκίνο. Ωστόσο είναι γνωστό ότι τουλάχιστον οι μισοί θάνατοι από καρκίνο προκαλούνται από παράγοντες που θα μπορούσαν να προληφθούν, όπως το κάπνισμα, η υπεριώδης ακτινοβολία και η κατανάλωση οινοπνεύματος. Ας ληφθεί επίσης υπόψη ότι, οι επιπτώσεις στον άνθρωπο και στην κοινωνία δεν είναι μόνο σωματικές αλλά ψυχικές και οικονομικές.
Με τον όρο «καρκίνο» αναφερόμαστε στον ανεξέλεγκτο χωρίς προγραμματισμό, πολλαπλασιασμό των κυττάρων του οργανισμού. Τα καρκινικά κύτταρα φέρουν μεταλλάξεις δηλαδή παθογόνες παραλλαγές στο γενετικό υλικό που οδηγούν σε υπερβολική ή ανεξέλεγκτη ανάπτυξη αλλά και στην αλλαγή των χαρακτηριστικών και της λειτουργία τους. Στον καρκίνο, εκτός από τους γενετικούς παράγοντες, εμπλέκονται ακόμη κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, αυξάνοντας την πολυπλοκότητα της νόσου.
Κάθε τύπος καρκίνου, για παράδειγμα ο καρκίνος του πνεύμονα ή του μαστού παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά και αποτελεί διαφορετική νόσο. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει θεραπεία που να είναι «πανάκεια», δηλαδή η ίδια για όλους τους τύπους καρκίνου. Σε αντίθεση, η θεραπεία που θα εφαρμοσθεί στον κάθε ασθενή εξαρτάται από το μοριακό προφίλ του όγκου, δηλαδή τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά και τις γονιδιακές μεταλλάξεις που παρουσιάζουν τα καρκινικά του κύτταρα.
Σήμερα είναι γνωστό ότι η βιοψία από ένα και μόνο σημείο του όγκου, δεν είναι αρκετή για να αποδώσει το μοριακό προφίλ των καρκινικών κυττάρων που έχουν μεταναστεύσει και σε άλλα μέρη του σώματος, ενώ τα χαρακτηριστικά του όγκου δεν παραμένουν ίδια κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Τα τελευταία χρόνια, έχει αναπτυχθεί η υγρή βιοψία, όπου χρησιμοποιείται αίμα από ασθενείς, στο οποίο ανιχνεύονται καρκινικά κύτταρα και καρκινικό DNA που κυκλοφορούν ελεύθερα, παρέχοντας πολύτιμες πληροφορίες για τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά και τις μεταλλάξεις του όγκου.
Διερευνώντας λοιπόν τα μοριακά και φαινοτυπικά χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων καθώς και τους μηχανισμούς μεταβίβασης μηνυμάτων και επικοινωνίας μεταξύ τους, κατανοούμε τους μηχανισμούς ανταπόκρισης ή αντίστασης των καρκινικών κυττάρων στη θεραπεία και επιπλέον βρίσκουμε νέους στόχους θεραπείας που θα οδηγήσουν στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων ή συνδυασμούς θεραπειών.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μεγάλη ανάπτυξη στη θεραπεία του καρκίνου. Η βασική επιστημονική έρευνα έχει πραγματοποιήσει μεγάλη πρόοδο, με την ανακάλυψη «βιοδεικτών» που μπορούν να προβλέψουν εάν ο ασθενής θα ανταποκριθεί σε μια δεδομένη θεραπεία και να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση της νόσου. Σε συνδυασμό με την εφαρμογή μοριακών μεθόδων και της νέας τεχνολογίας, όπως είναι η αλληλούχηση επόμενης γενιάς του DNA για την ανίχνευση μεταλλάξεων του DNA στον ιστό και στο πλάσμα του αίματος, προσφέρονται στους ασθενείς νέες αποτελεσματικές ή πιο εξατομικευμένες θεραπείες όπως η ανοσοθεραπεία και η στοχευμένη θεραπεία.
Ειδικότερα, ο γονιδιακός έλεγχος μέσω της μεθόδου αλληλούχησης επόμενης γενιάς του DNA, φαίνεται να διαδραματίζει ρόλο-κλειδί στη σύγχρονη αντιμετώπιση του καρκίνου, διότι αποτελεί προϋπόθεση για τη χορήγηση φαρμάκων με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στους ασθενείς σε σύγκριση με την παραδοσιακή χημειοθεραπεία. Είναι λοιπόν αναγκαίο, όλοι οι ασθενείς με καρκίνο να έχουν πρόσβαση σε εξειδικευμένες εξετάσεις ανάλυσης του DNA, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μέσω του δημόσιου συστήματος υγείας.
Ακόμη, πολύ σημαντικό ρόλο, για την αντιμετώπιση του καρκίνου έχουν οι «κλινικές μελέτες», που αποτελούν τη μόνη επιστημονικά αποδεδειγμένη στρατηγική για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Οι κλινικές μελέτες μπορούν να δώσουν άμεση πρόσβαση στους ασθενείς σε καινοτόμες θεραπείες με στόχο να τους θεραπεύσουν ή να αυξήσουν το χρόνο ζωής τους. Ωστόσο μόνο 5% των ασθενών με καρκίνο παγκοσμίως, συμμετέχουν σε τέτοιες μελέτες, διότι δεν υπάρχει η ανάλογη ενημέρωση. Συνεπώς, η ενημέρωση των ασθενών για τη σημαντικότητα των «βιοδεικτών, των κλινικών μελετών και των καινοτόμων θεραπειών», μπορεί να αποτελέσει σημαντικό όπλο στη μάχη ενάντια στον καρκίνο.
Στην ευρύτερη ενημέρωση για τον καρκίνο, στοχεύει και η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Φεβρουαρίου. Η παγκόσμια αυτή πρωτοβουλία έχει σκοπό να ενώσει ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο και να τους ευαισθητοποιήσει, προσφέροντας γνώση για τους κινδύνους του καρκίνου, την πρόληψη, την ανίχνευση και τη θεραπεία.
Ωστόσο, μία μέρα δεν είναι αρκετή! Μπορούμε και πρέπει να εργαστούμε όλοι μαζί, η επιστημονική και η εκπαιδευτική κοινότητα καθώς και οι κρατικές δομές για να εκπαιδεύσουμε την κοινωνία μας να συνειδητοποιήσει την αξία της πρόληψης και να την κάνουμε τρόπο ζωής! Γιατί ο καρκίνος είναι πιο πιθανό να θεραπευτεί, εάν διαγνωστεί σε αρχικό στάδιο και ο ασθενής ξεκινήσει άμεσα θεραπεία! Κάθε προσπάθεια, μεγάλη ή μικρή, μπορεί να βοηθήσει στην μείωση του κινδύνου από τον καρκίνο, ώστε σε μερικά χρόνια οι άνθρωποι να ζουν με τον καρκίνο και να μην πεθαίνουν από αυτόν!
*Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια στο biobank.cy, Κέντρο Αριστείας για Βιοτράπεζα και Βιοϊατρική Έρευνα, Πανεπιστήμιο Κύπρου
