Ο Ήλιος που επιβάλλεται να γυρίσει!
ΤΩΝ ΝΑΣΙΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ* ΚΑΙ ΑΡΕΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ**
Τα παιδιά αποτελούν το σημαντικότερο κεφάλαιο της εξέλιξης της κοινωνίας του κάθε τόπου. Ως οι μελλοντικοί πολίτες του κράτους και ο πιο πολύτιμος πόρος του έθνους χρειάζεται κατά τη διάρκεια της βρεφικής αλλά και της προσχολικής ηλικίας να λαμβάνουν την ποιότητα της εκπαίδευσης που τους αξίζει με βάση τη νομοθεσία προστασίας των δικαιωμάτων τους, τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και τις αποφάσεις όλων των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων οργανισμών που λαμβάνονται για την εκπαίδευση και την παιδεία των λαών. Η επένδυση της κοινωνίας στην Προσχολική Εκπαίδευση αποτελεί το κλειδί της ενδυνάμωσης και της ενίσχυσης της παιδείας του κάθε τόπου.
Η σημαντικότητα της βρεφικής και της προσχολικής ηλικίας
Η βρεφική και η προσχολική ηλικία αποτελούν τις σημαντικότερες περιόδους ανάπτυξης και εξέλιξης του κάθε παιδιού. Με τη γέννησή του ένα μωρό έρχεται προικισμένο με περίπου 100 εκατομμύρια νευρώνες και τουλάχιστον τον ίδιο αριθμό νευρογλοιακών κυττάρων τα οποία προστατεύουν, τρέφουν και υποστηρίζουν τους νευρώνες αυτούς στο σημαντικό τους έργο: να μεταφέρουν πληροφορίες. Στον άνθρωπο, το νευρικό σύστημα και πιο συγκεκριμένα ο εγκέφαλος αναπτύσσεται κατά τα πρώτα έτη της ζωής. Στην πραγματικότητα, με τη γέννηση οι περισσότεροι νευρώνες δεν είναι ακόμη συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Οι νευρώνες θα συνδεθούν κατόπιν ερεθισμάτων που θα λάβουν από το περιβάλλον. Ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα το οποίο θα προσφέρεται από το οικογενειακό αλλά και το σχολικό πλαίσιο δίνει την ευκαιρία στον παιδικό εγκέφαλο να δημιουργεί συνδέσεις, να εξελίσσεται και να ενδυναμώνεται σε όλα τα επίπεδα. Οι συνδέσεις του εγκεφάλου σταθεροποιούνται στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Μέχρι τα δύο έτη, έχει φτάσει στα τρία τέταρτα του ανήλικου εγκεφάλου και στα πέντε έτη έχει σχεδόν ολοκληρωθεί.
Η επένδυση του κράτους στην Προσχολική Εκπαίδευση
Με βάση όλα τα πιο πάνω μπορεί να αντιληφθεί κανείς την τεράστια σημασία της βρεφικής αλλά και της προσχολικής εκπαίδευσης αλλά ταυτόχρονα και την επιτακτική ανάγκη του κράτους να επενδύσει σε αυτές. Πληθώρα ερευνών έχουν αποδείξει ότι αυτά τα πρώτα χρόνια ζωής είναι εξαιρετικά σημαντικά για την ανάπτυξη των παιδιών και πως η συμμετοχή τους σε δομές εκπαιδευτικού χαρακτήρα έχει πολλαπλά και θεαματικά οφέλη για την ανάπτυξή τους, αλλά ταυτόχρονα πολύ σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή, την οικογενειακή πολιτική, την οικονομική ανάπτυξη και την καταπολέμηση των ανισοτήτων σε μια κοινωνία.
Αναβάθμιση ποιότητας της Προδημοτικής Εκπαίδευσης. Ενδεικτικοί τομείς
Πληθώρα έρευνών παρουσιάζουν την επίδραση της αναλογίας εκπαιδευτικού- παιδιών στη γλωσσική και νοητική ανάπτυξη των παιδιών (Huntsman, 2008, Sylva et al., 2004). Η μικρή αναλογία των ενηλίκων προς τα παιδιά και ο συνολικός αριθμός των παιδιών στην ομάδα αποτελούν δύο βασικούς δείκτες της ποιότητας της ημερήσιας φροντίδας και αγωγής και είναι χαρακτηριστικά τα οποία ασκούν, συνήθως, άμεση επίδραση στην επικοινωνία παιδαγωγού – παιδιού (Allhusen & Clarke – Stewart, 2001). Τόσο το μέγεθος της ομάδας όσο και οι αναλογίες παιδιών - παιδαγωγών φαίνεται πως είναι ισχυρότεροι δείκτες και προλέγοντες της ποιότητας για τα βρέφη και θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες ποιότητας για τη φροντίδα που παρέχεται στα βρέφη και στα νήπια (Azer et al, 2002). Στο πλαίσιο της κυπριακής σχολικής πραγματικότητας, η ύπαρξη τμημάτων µε 25 νήπια χωρίς την παρουσία βοηθητικού προσωπικού ή δεύτερου νηπιαγωγού, δυσχεραίνει σημαντικά το εκπαιδευτικό έργο των εκπαιδευτικών, που αδυνατούν πολλές φορές να παρακολουθήσουν τις επιδόσεις των παιδιών να εντοπίσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες και να παρέμβουν εξατομικευμένα.
Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να φοιτούν σε ένα πλούσιο σε ερεθίσματα μαθησιακό περιβάλλον το οποίο θα ικανοποιεί τις φυσικές, γνωστικές, νοητικές, κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες τους. Στην κυπριακή εκπαιδευτική πραγματικότητα, δυστυχώς, λανθάνει της προσοχής το κορυφαίο ζήτημα των σχολικών κτιρίων, των υλικοτεχνικών υποδομών και των εξοπλιστικών μέσων, που συμβάλλουν υποστηρικτικά στη μετουσίωση της παιδαγωγικής θεωρίας σε πράξη (Σταμάτης, 2006), καθώς επηρεάζουν ταυτόχρονα μαθητές και εκπαιδευτικούς και προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού έργου. Ο χώρος του σχολείου όπου συμβιούν καθημερινά μαθητές διαφόρων ηλικιών με διαφορετικά ενδιαφέροντα, εκπαιδευτικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες αποτελεί χώρο παροχής γνώσης και αγωγής, χώρο απόκτησης και καλλιέργειας δεξιοτήτων, χώρο κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας χώρο διεξαγωγής παιχνιδιού και υλοποίησης εκδηλώσεων, ένα εργαστήριο προετοιμασίας για τη ζωή (Σταμάτης, 2006). Θεωρητικά, λοιπόν, το περιβάλλον του σχολείου δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτό ως ένα άψυχο οικοδόμημα, αλλά ως ένας χώρος που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο συγκεκριμένων εκπαιδευτικών αντιλήψεων με σκοπό να περιβάλει και να υποστηρίξει τις διαδικασίες αγωγής των μαθητών και συνεπώς το πολύπλοκο και πολυεπίπεδο έργο των διδασκόντων. Άλλωστε, αυτό που περιμένουν τα παιδιά από το σχολείο είναι ένα υποκατάστατο του σπιτιού και της οικογένειας, ένα περιβάλλον που διεγείρει συνεχώς τη σκέψη και το λόγο τους (Lipman, 2006). Η διαμόρφωση ενός σχολικού περιβάλλοντος οφείλει να είναι βασισμένη στις μεθόδους και τις προσεγγίσεις που υιοθετούνται για την ικανοποίηση και προαγωγή των αναγκών των παιδιών. Τα βασικά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των παιδιών είναι πολύ ιδιαίτερα και βασίζονται στην φυσική κίνηση αλλά και την πρακτική περιέργεια. Απαιτείται λοιπόν να διακατέχεται από παιδοκεντρικό χαρακτήρα η όποια διαμόρφωση, να προσφέρει ευελιξία ο χώρος στον οποίο βρίσκονται τα παιδιά, αλλά και να ερεθίζει την φαντασία τους.
Βασικό μέσο μάθησης για τα παιδιά αποτελεί το παιχνίδι και βάσει αυτού οφείλουν να σχεδιάζονται οι σχολικές αίθουσες νηπιαγωγείου ξεφεύγοντας από τις στερεοτυπικές σχολικές αίθουσες των μετέπειτα βαθμίδων.
Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αποτελεί στοιχείο απαραίτητο για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων. Μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των γνώσεων των εκπαιδευτικών, στο μετασχηματισμό του ρόλου τους, στη βελτίωση των διδακτικών τους πρακτικών και κατ’ επέκταση στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Σύμφωνα δε με το στρατηγικό σχεδιασμό του Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, η συστηματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αποτελεί βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση κάθε καινοτομίας που προωθείται με στόχο την ποιοτική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος. Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που αποσκοπούν στη διατήρηση ή στη βελτίωση των διδακτικών δεξιοτήτων, των αντιλήψεων, των στάσεων και γενικότερα της επίδοσης του εκπαιδευτικού προσωπικού στους υφιστάμενους ή στους μελλοντικούς ρόλους που θα κληθεί να αναλάβει. Παρέχει σήμερα το εκπαιδευτικό μας σύστημα την υποστήριξη και την καθοδήγηση που χρειάζονται οι εκπαιδευτικοί έτσι ώστε να λαμβάνουν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα επαγγελματικής ανάπτυξης και επιμόρφωσης τους;
Σοβαροί προβληματισμοί σχετικά με την επιστημονικότητα και την ακαδημαϊκή αριστεία στην Προσχολική Εκπαίδευση
Χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν συζητάμε για επιστημοσύνη και ακαδημαϊκή αριστεία στην Προσχολική Εκπαίδευση μιας και οι πράξεις είναι αυτές που έχουν σημασία και όχι τα λόγια, πόσο μάλλον όταν αυτά είναι και ολίγον παρωχημένα.
Αντιπαιδαγωγικές γιορτές χωρίς νόημα για τα παιδιά με ηχογραφημένα λόγια και τραγούδια, παρελάσεις όπου τα παιδιά μασκαρεύονται και περπατάνε σε δρόμους μπροστά από αγνώστους χωρίς να είναι οι πρωταγωνιστές και χωρίς να λαμβάνουν ουσιαστικά μέρος σε κάποια παιδαγωγική δράση, παιχνίδι ή δραστηριότητα, τυποποιημένες κατασκευές και δραστηριότητες τις οποίες ετοιμάζουν οι εκπαιδευτικοί χωρίς την εμπλοκή των παιδιών, διδάσκουν βρέφη και νήπια άτομα τα οποία δεν είναι πτυχιούχοι νηπιαγωγοί, νηπιαγωγεία τα οποία δεν αποδέχονται παιδιά με αναπηρίες ή μαθησιακές δυσκολίες, νομοθεσίες οι οποίες επιτρέπουν σε άτομα τα οποία δεν είναι εκπαιδευτικοί να ιδρύουν και να διοικούν σχολεία, απουσία ολοκληρωμένου συστήματος αξιολόγησης, εκπαιδευτικές δράσεις μη παιδαγωγικού χαρακτήρα (για παράδειγμα παιδιά προδημοτικής τάξης να ψάχνουν λούτρινα αρκουδάκια τα οποία «έβγαλαν πόδια» και περπάτησαν έξω από την τάξη τους την ίδια στιγμή που τα ίδια τα παιδιά γνωρίζουν ότι αυτά τα ζωάκια είναι λούτρινα και δεν περπατάνε), επιλογή θεμάτων Project τα οποία δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία και τα ενδιαφέροντα των παιδιών, συμμετοχή των παιδιών σε δράσεις και γιορτές που αφορούν ενήλικες (π.χ γιορτή αγίου Βαλεντίνου κ.ά.).
Η Προσχολική Εκπαίδευση είναι η βάση της Παιδείας του τόπου. Οφείλουμε να σεβαστούμε τις αρχές, την φιλοσοφία και το όραμά της. Επιπρόσθετα ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε καθημερινά να αγωνιζόμαστε με γνώμονα την διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών αλλά και την ενίσχυση τους σε όλους τους τομείς ανάπτυξης. Τα Νηπιαγωγεία δεν είναι χώρος στάθμευσης παιδιών! Το Νηπιαγωγείο είναι το πρώτο ΣΧΟΛΕΙΟ που θα φοιτήσει το κάθε παιδί. Είναι ο πρώτος και σημαντικότερος σταθμός στην εξελικτική, εκπαιδευτική και ψυχοκινητική πορεία του κάθε ατόμου!
Ο ήλιος δεν μπορεί να επιστρέψει στο σκοτάδι!
Πλησιάζει ο καιρός που πρέπει να ξημερώσει πια και ο ήλιος να λάμψει ξανά παντού προβάλλοντας τις αρχές και το όραμα της Προσχολικής Εκπαίδευσης στην ΠΡΑΞΗ!
* Λειτουργός Πανεπιστημίου Κύπρου, Εκπαιδευτικός και Εκπαιδεύτρια Εκπαιδευτικών
**Νηπιαγωγός Ολοήμερου Δημόσιου Νηπιαγωγείου
Ανδρέου Στάλω:
May 11, 2024 at 12:27 PM
Συγχαρητήρια κυρία Χαραλάμπους. Πραγματικά κάθε φορά που σας ακούω η που διαβάζω όσα γράφετε σκέφτομαι ότι ακόμη αυτός ο τόπος έχει μέλλον! Συγχαρητήρια!