ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ* ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ**
Οι προκλήσεις του νεοεισερχόμενου εκπαιδευτικού
Ο εκπαιδευτικός από τα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής του πορείας καλείται άμεσα να προσαρμοστεί και ν΄ ανταπεξέλθει στα επαγγελματικά του καθήκοντα, περνώντας απευθείας από τα πανεπιστημιακά έδρανα στα θρανία και στις απαιτήσεις της σχολικής τάξης (Γκότοβος & Μαυρογιώργος, 2010). Ουσιαστικά, ο νεοεισερχόμενος εκπαιδευτικός δεν έχει την ευκαιρία να διανύσει κάποια περίοδο προσαρμογής για να εγκλιματιστεί στο σχολικό περιβάλλον, αντιθέτως απαιτείται από εκείνον να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του όπως ανταποκρίνεται ένας εκπαιδευτικός με χρόνια διδακτικής προϋπηρεσίας και επαγγελματικής εμπειρίας, αναλαμβάνοντας πλήρως την παιδαγωγική ευθύνη(Lindgren, 2005, Tynlala & Heikkinen, 2011).
Η επαγγελματική διαδρομή του εκπαιδευτικού αρχίζει με δυσκολίες ήδη από την ημέρα του διορισμού του, αφού στη πλειοψηφία οι περισσότεροι διορίζονται σε περιοχές εκτός του τόπου μόνιμης κατοικίας τους. Συνεπώς, τα προβλήματα που ανακύπτουν είναι ποικίλα: εύρεση νέας κατοικίας, κοινωνική ένταξη, παράμετροι οι οποίες φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά την απόδοσή τους και την προσαρμογή τους. Σε όλη αυτή την ήδη επιβαρυμένη κατάσταση, οι νεοεισερχόμενοι επιφορτίζονται και με πολλά-ίσως και περισσότερα- από τους πιο έμπειρους εξωδιδακτικά καθήκοντα, ενώ παράλληλα φαίνεται να τους ανατίθενται συχνά και δύσκολες τάξεις ή ηλικιακές ομάδες (Μυλωνάς, 2009, Κατσουλάκης, 2014). Συνεπώς ο ρόλος του Μέντορα είναι υψίστης σημασίας για την προσαρμογή, την αποτελεσματικότητα αλλά και την επαγγελματική ανάπτυξη των νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών.
Οι Μέντορες και οι Τιτάνες…
Ως μαθήτριες, φοιτήτριες, εκπαιδευτικοί αλλά και εκπαιδεύτριες εκπαιδευτικών γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τη σημαντικότητα αλλά και τη σημασία στη ζωή των οποιονδήποτε «μαθητών», του πραγματικού Μέντορα. Του Μεγάλου Δασκάλου ο οποίος θα σε πάρει από το χέρι και θα προσπαθήσει με όλες του τις δυνάμεις να σε βοηθήσει να ξεχωρίσεις, να διαπρέψεις, να λάμψεις, να ξεπεράσεις τον εαυτό σου και να πετύχεις τους στόχους και τα όνειρα σου.
Αυτό τον Μέντορα που δεν ζηλεύει, που δεν υπονομεύει, που δεν μηδενίζει, που δεν υποσκάπτει, που δεν λασπολογεί, που δεν ψεύδεται, που δεν προσπαθεί με κάθε μέσο και κατάχρηση εξουσίας να σε αφανίσει με σκοπό ο ίδιος να ξεχωρίσει, ο ίδιος να πετύχει επαγγελματικά, φοβούμενος την πιθανή δική του ανατροπή ή την σύγκριση του με τα επαγγελματικά προσόντα και τις δεξιότητες του «μαθητή» του.
Ποιος είναι ο στόχος του γνήσιου και αυθεντικού «Δασκάλου» άραγε; Δεν είναι οι «μαθητές» του να τον ξεπεράσουν; Να γίνουν καλύτεροι; Ο πραγματικός Δάσκαλος δίνει όλο του το είναι έτσι ώστε τα πνευματικά του παιδιά να τον ξεπεράσουν, να διαπρέψουν, να τα καμαρώνει περήφανος και όχι σαν σύγχρονος Τιτάνας Κρόνος φοβούμενος ότι τα «παιδιά» του θα τον ανατρέψουν παίρνοντας αυτά την «εξουσία» να τα τρώει αμέσως μόλις «σηκώσουν κεφάλι».
Ο ορισμός της έννοιας Μέντορας
Η πρώτη αναφορά στον γενικό ορισμό της έννοιας του μέντορα βρίσκεται στην “Οδύσσεια” του Ομήρου, όπου ο Μέντωρ ήταν ο πιστός, πατρικός φίλος του Οδυσσέα, ο οποίος ανέλαβε το ρόλο του εμψυχωτή, καθοδηγητή και συμβούλου του νεαρού και αδύναμου γιου του Οδυσσέα, Τηλέμαχου. Η ποικιλία των ορισμών, με διαφορετική έμφαση στις παραμέτρους του μεντορικού έργου, καθιστά σαφές ότι ο μέντορας μπορεί να είναι αποτελεσματικός εφόσον μπορεί να αναλαμβάνει πολλαπλούς ρόλους στη σχέση του με το νεοεισερχόμενο.
Σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μας, έχουμε όλοι συναντήσει έναν Μέντορα με τον οποίο η σχέση μας δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τη σχέση του Τηλέμαχου με το δάσκαλο του, που συνέχεται από υψηλά επίπεδα σεβασμού, εμπιστοσύνης και αγάπης, μεγιστοποιώντας την αμοιβαία δέσμευση. Συνάμα, έχουμε επίσης συναντήσει έναν Τιτάνα, ο οποίος άδραττε κάθε ευκαιρίας και πολλές φορές πατούσε επί πτωμάτων, μη αντέχοντας στην ιδέα της συνύπαρξης με έναν γιατί όχι και καλύτερο του. Οι νεοεισερχόμενοι εκπαιδευτικοί, έχουμε συναντήσει τέτοια άτομα στα έδρανα και κυρίως στα πρώτα μας επαγγελματικά βήματα. Ευτυχώς ή δυστυχώς, τα άτομα με ικανότητες είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους συμπεριφορές όχι γιατί το έχουν διδαχτεί, αλλά γιατί με τέτοιο υλικό είναι φτιαγμένα.
Χαρακτηριστικά της μεντορικής σχέσης
Η μεντορική σχέση πρέπει να χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και εμπιστευτικότητα. Ο μέντορας δεν επιλύει προβλήματα αλλά είναι μάλλον ένας καλός ακροατής ο οποίος ενθαρρύνει και προκαλεί τις σκέψεις των νεοδιόριστων εκπαιδευτικών. Η μεντορική σχέση ασκεί θετική επίδραση στην παραμονή των εκπαιδευτικών στο επάγγελμα (Andrews et al, 2007; Ingersoll and Kralik, 2004; Marable and Raimondi, 2007) και συμβάλλει στην επιτυχία των νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών (Andrews et al, 2007), αφού όπως έχει ήδη αναφερθεί βοηθά στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξή τους με την παροχή στήριξης, καθοδήγησης και ευκαιριών κοινωνικοποίησης. Ο μέντορας είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην εκπαίδευση των μελλοντικών/νέων εκπαιδευτικών, αφού προσφέρει και συναισθηματική και επαγγελματική υποστήριξη μέσω της σχέσης που αναπτύσσεται και εξελίσσεται από εκπαιδευτική σε συναδελφική. Από αυτόν ο νέος εκπαιδευτικός αναμένει να λάβει γνώση, συμβουλή, γνώμη, υποστήριξη και νέες ευκαιρίες (Johnson & Ridley, 2004).
Ο ρόλος του Μέντορα
Ο μέντορας από την πλευρά του αναλαμβάνει να γίνει πρότυπο έμπνευσης και καλό παράδειγμα δασκάλου, καθοδηγητής και βοηθός στη σχολική κουλτούρα, παρατηρητής του μαθήματος και των στάσεων του νεοδιόριστου εκπαιδευτικού καθώς και ένας κριτικός φίλος ο οποίος προσφέρει εποικοδομητική κριτική.
Δεν παρέχει πρακτική υποστήριξη, αλλά δημιουργεί το κατάλληλο πλαίσιο ώστε ό ίδιος ο μελλοντικός/νέος εκπαιδευτικός με τις δικές του ενέργειες να κρίνει την καθημερινή διδακτική πρακτική, να σκεφτεί και να δοκιμάσει εναλλακτικές πρακτικές και να αναστοχαστεί τη θεωρία και την πράξη του όσον αφορά τη διδασκαλία (Wang, 2001).
Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται απλώς να είναι κάποιος έμπειρος εκπαιδευτικός/ακαδημαϊκός για να είναι καλός μέντορας ούτε να έχει μόνο σημαντικό αριθμό πτυχίων και προσόντων. Χρειάζεται απαραίτητα να θέλει ο ίδιος να αναστοχαστεί και να επαναπροσδιορίσει τις διδακτικές τους πρακτικές σε συνεργασία με τον εκπαιδευόμενο και να αναγνωρίζει ότι η δική του προσέγγιση της διδασκαλίας δεν είναι η μοναδική. Έχουμε συναντήσει το σύνδρομο του πολύξερου κυρίως σε έμπειρους εκπαιδευτικούς με πολλά χρόνια προϋπηρεσίας, οι οποίοι δυστυχώς αμβλύνουν κάθε νέα μέθοδο προσέγγισης, κάθε νέα τεχνική και δεν επιδεικνύουν κανένα ενδιαφέρον προς επιμόρφωση και μαστίζονται από λήθαργο. Επιπρόσθετα είναι απαραίτητο να αφήνει περιθώρια διασύνδεσης με τον μελλοντικό/νεοδιόριστο εκπαιδευτικό-να έχει δηλαδή συμπαθητική, υποστηρικτική και θετική στάση και να είναι καλός ακροατής. Να δέχεται την κριτική και να θέτει ρεαλιστικούς στόχους και προσδοκίες.
Κριτήρια επιλογής και εκπαίδευση/κατάρτιση μεντόρων
Η σημαντικότητα του θεσμού της μεντορικής σχέσης υπογραμμίζει την αναγκαιότητα για εκπαίδευση και προετοιμασία των μεντόρων (Cameron, 2007; Coleman, 1997; Earley, 1993; Huling-Austin, 1992; MSDS4, 1996; PonticellandZepeda, 1997; RipponandMartin, 2003; Totterdelletal, 2002) καθώς και για την παροχή επαρκούς χρόνου για την εκτέλεση του ρόλου τους (CommonwealthDepartmentofEducation, ScienceandTraining, 2002). Οι Brock και Grady υποστηρίζουν ότι “δεν μπορούν όλοι οι εκπαιδευτικοί να έχουν τις ικανότητες ή δεξιότητες για να γίνουν αποτελεσματικοί μέντορες”.
Η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης εξαρτάται από την ποιότητα του εκπαιδευτικού (Guskey, 2002,Παπαναούμ, 2003). Ως εκ τούτου, οφείλει να επιμορφώνεται και να βελτιώνεται, συνεχώς, προκειμένου να ανταποκρίνεται επιτυχώς στις συνεχείς αλλαγές και εξελίξεις της κοινωνίας της γνώσης. Δεδομένου ότι ο εκπαιδευτικός μαθαίνει μέσα από κοινότητες μάθησης μέσω της συνεργασίας και της ανταλλαγής ιδεών και πρακτικών με έμπειρους εκπαιδευτικούς (Αθανασούλα-Ρέππα, 2017,Bezzina, 2006, Βοζαΐτης & Χαδιάρη, 2018,Wong, 2004) καθίσταται αναγκαία η εφαρμογή του θεσμού του μέντορα ως ένα είδος αναστοχαστικής μάθησης και συνεργατικής εκπαιδευτικής πολιτικής, απαραίτητος για όλους τους εκπαιδευτικούς, νεοεισερχόμενους και πεπειραμένους. Μπορεί να είσαι μία ισχυρή προσωπικότητα, να έχεις τους τρόπους να βελτιώνεις τον εαυτό σου σε κάθε είδους δεξιότητες, όμως είναι σημαντικό να έχεις σε κάθε στιγμή της ζωής σου τους σωστούς καθοδηγητές στο κομμάτι της εργασίας, των προσωπικών σου σχέσεων – και όχι μόνο βέβαια. Ή αλλιώς τους δικούς σου μέντορες, που θα σε βοηθήσουν να αναδείξεις στοιχεία της προσωπικότητάς σου και κρυμμένες δυνατότητες του εαυτού σου.
Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα ενδυνάμωσης και επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών στην Κύπρο
Αν και όλες οι ευρωπαϊκές χώρες παρέχουν καθοδηγητική υποστήριξη εδώ και χρόνια στους εκπαιδευτικούς αναγνωρίζοντας τη σημασία της (Ευρωπαϊκή Επιτροπή/EACEA/ Ευρυδίκη, 2021), στην Κύπρο δυστυχώς ο θεσμός δεν εφαρμόζεται ή εφαρμόζεται σε εθελοντική βάση. Το Υπουργείο Παιδείας χρειάζεται άμεσα να καταρτίσει συγκεκριμένα και κατάλληλα σχεδιασμένα προγράμματα τα οποία θα έχουν στόχο να στηρίξουν όχι μόνο τους νεοεισερχόμενους εκπαιδευτικούς αλλά κάθε εκπαιδευτικό ο οποίος αντιμετωπίζει οποιοδήποτε πρόβλημα ή δυσκολία στη σχολική μονάδα.
«Ο ιδανικός δάσκαλος είναι εκείνος που γίνεται γέφυρα για να περάσει αντίπερα ο μαθητής του κι όταν πια του έχει διευκολύνει το πέρασμα, αφήνεται χαρούμενα να γκρεμιστεί, ενθαρρύνοντας το μαθητή του να φτιάξει δικές του γέφυρες»
Νίκος Καζαντζάκης
*Νηπιαγωγός Προδημοτικής Τάξης Ιδιωτικού Νηπιαγωγείου και Νηπιαγωγός Ολοήμερου Δημοσίου Νηπιαγωγείου
**Νηπιαγωγός, Λειτουργός Πανεπιστημίου Κύπρου και Εκπαιδεύτρια Εκπαιδευτικών
