ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΛΟΙΖΟΥ*
Παγκόσμια Μέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σήμερα. Ευκαιρία για αναστοχασμό με τον άνθρωπο στο επίκεντρο. Οι επιφανειακές αποφάσεις για ιδρυματοποίηση παιδιών, οι αναχρονιστικές πολιτικές, οι επιφανειακές επιτυχίες, τα εφήμερα σχέδια και η ανάλωση χρόνου και χρήματος σε μη αποδοτικές δράσεις είναι λίγα από τα ζητήματα της εκπαίδευσης και της κοινωνίας μας σήμερα.
Σ ’ένα εκπαιδευτικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο συντασσόμαστε να σκεφτούμε/μετρήσουμε/αναγνωρίσουμε το «καλό» των παιδιών είναι φανερό ότι το επίπεδο φωνής των ανθρώπων (βρεφών, νηπίων, μαθητών, εφήβων, φοιτητών/τριών, ενηλίκων, εργαζομένων) σε διάφορα πλαίσια (εκπαίδευση, οικογένεια, έρευνα, πολιτικές αποφάσεις κτλ.) έχει διακυμάνσεις.
Αν και όλοι έχουμε ένα παρελθόν, παρόν και μέλλον και αυτά πρέπει συνδυαστικά να μας καθοδηγούν, δυστυχώς αρκετές φορές η έμφαση σε αυτές τις χρονικότητες γίνεται ξεχωριστά. Είτε σκεφτόμαστε την αξιολόγηση που έγινε σ ’ένα παιδί (παρελθόν) και το στιγματίζουμε, είτε βλέπουμε την “ακατάλληλη» συμπεριφορά του μέσα στην τάξη και το τιμωρούμε (παρόν), είτε εστιάζουμε στη μετάβαση του στο επόμενο εκπαιδευτικό βήμα (μέλλον) και το βομβαρδίζουμε με αναπτυξιακά ακατάλληλες εμπειρίες.
Με αυτά υπόψη και ακολουθώντας ένα αναστοχαστικό πρίσμα των όσων βιώνουμε καθημερινά σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης και της κοινωνίας παρουσιάζω τα επίπεδα φωνής των ανθρώπων στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό μας σύστημα με το συγκεκριμένο σχεδιάγραμμα.
Σχεδιάγραμμα 1: Επίπεδα Φωνής στο Εκπαιδευτικό/Κοινωνικό Σύστημα
Το συγκεκριμένο σχεδιάγραμμα εξηγείται με το πιο κάτω σκεπτικό:
Η βρεφική περίοδος είναι τέτοια που δεν αφήνει περιθώρια στους ενήλικες να πλαισιώσουν και να οριοθετήσουν τη φωνή των βρεφών. Τα βρέφη έχουν συγκεκριμένες ανάγκες και αναπτυσσόμενες ικανότητες, τις οποίες αξιοποιούν για να μάθουν τον κόσμο και τις οποίες εκφράζουν χωρίς περιορισμούς, εκτός αν υπάρχουν σημάδια κακοποίησης! Κατά τη βρεφική περίοδο λοιπόν τα επίπεδα έκφρασης της φωνής των βρεφών είναι πολύ ψηλά τόσο στις οικογένειες, όσο και στα κέντρα εκπαίδευσης και φροντίδας.
Κατά την πρώιμη παιδική περίοδο, την προσχολική περίοδο, λόγω της ευελιξίας στις μαθησιακές εμπειρίες, στις δεξιότητες και γνώσεις που μπορούν να αναπτύξουν τα παιδιά, αλλά και λόγω του αναλυτικού προγράμματος για τα παιδιά του νηπιαγωγείου, υπάρχουν ψηλά επίπεδα ελευθερίας και δυνατότητας έκφρασης της φωνής τους. Στο εκπαιδευτικό τους σύστημα το παιχνίδι και η μέθοδος project προτείνονται και χρησιμοποιούνται για την οργάνωση της μάθησης και της ανάπτυξης δίνοντας τους ευκαιρίες συμμετοχής, αλλά και έκφρασης της φωνής τους. Στο κοινωνικό σύστημα, η πίεση και τα εμπόδια που θέτονται μπορεί να αφορούν τις εξωσχολικές δραστηριότητες που αρχίζουν να έχουν τα παιδιά στη βάση των προσδοκιών που φαινομενικά δημιουργεί η κοινωνία, αλλά και των προγραμμάτων της οικογένειας.
Το δημοτικό, το γυμνάσιο αλλά και το λύκειο, τα οποία εστιάζουν σε στείρες γνώσεις και δεξιότητες επικεντρωμένα σε ογκώδης ύλη και ασαφή (όχι πάντα χρήσιμα) μαθησιακά αποτελέσματα έρχονται να περιορίσουν αρκετά τη φωνή των παιδιών. Επίσης τα παιδιά μαθαίνουν από νωρίς τον τρόπο που πρέπει να ενεργούν σε ένα σύστημα, ώστε να είναι αγαπητά και αποδεχτά, ή απλά για να επιβιώσουν, καταπιέζοντας κάποιες φορές τη φωνή τους. Επιπλέον, όπως ισχύει και στην προσχολική περίοδο οι εξωσχολικές δραστηριότητες, τα ιδιαίτερα μαθήματα για αναπλήρωση των κενών του εκπαιδευτικού συστήματος, οι προσδοκίες και οι πιέσεις για τις διάφορες εξετάσεις/συγκρίσεις/μελλοντικά σχέδια περιορίζουν κατά πολύ τη φωνή των παιδιών.
Στο πανεπιστήμιο επανέρχονται αρκετά οι ευκαιρίες έκφρασης της φωνής των φοιτητών/τριών με τις επιλογές που μπορούν να κάνουν σε κλάδους και μαθήματα. Αλλά και μέσα στα ίδια τα μαθήματα είναι ουσιαστική η εμπλοκή τους, η φωνή τους αλλά και η ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Η «πολιτικοποίηση» αλλά και η συμμετοχή τους σε διάφορα σώματα, επιτροπές, ομίλους, και συνδέσμους τους βοηθά να αποκτήσουν άποψη και να εκφράσουν τη φωνή τους.
Τέλος, το πλαίσιο της εργασίας αποτελεί έναν άλλο χώρο όπου ως ενήλικες πλέον μαθαίνουμε το σύστημα, τις απαιτήσεις του και για να επιβιώσουμε ή για να πετύχουμε, αναγκαζόμαστε ή επιλέγουμε κάποιες φορές να αποσιωπήσουμε και να μην εκφράσουμε την άποψη μας.
Παρόλο που πάντα υπάρχουν οι εξαιρέσεις, είμαστε πρόθυμοι/έτοιμοι να σεβαστούμε ουσιαστικά τη φωνή των ανθρώπων στην εκπαίδευση και στην κοινωνία;
*Καθηγήτρια Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
