Φρικτά βασανιστήρια, απομόνωση, αδιάκοπες ανακρίσεις, ξυλοδαρμοί, ηλεκτροσόκ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προσέλκυσε η διάλεξη της υποψήφιας Διδάκτορος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Δόξας Κωμοδρόμου, καθώς ανέδειξε σημαντικές πτυχές του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ μέσα από μια σύγχρονη ιστορική προσέγγιση. Η παρουσία του κοινού ήταν εντυπωσιακή, επιβεβαιώνοντας το αμείωτο ενδιαφέρον για τη μελέτη και την κατανόηση αυτής της καθοριστικής περιόδου της κυπριακής ιστορίας.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 18 Μαρτίου 2025 στο πλαίσιο των διαλέξεων του Ελεύθερου Ταμάσιου Πανεπιστημίου που συμπεριλαμβάνουν τα 70 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959. Αναλύθηκε η αθέατη πλευρά του Αγώνα, βασισμένη σε νέα ιστορικά τεκμήρια και έρευνες, ενώ προκάλεσε γόνιμο διάλογο μεταξύ των παρευρισκομένων.
Ανάμεσα σε άλλα, η κα Κωμοδρόμου ανέφερε ότι «τιμούμε τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, επώνυμους και ανώνυμους, που με αυταπάρνηση έγραψαν ένα από τα πιο ηρωικά κεφάλαια της κυπριακής ιστορίας. Χιλιάδες Ελληνοκύπριοι φυλακίστηκαν και υπέστησαν βασανιστήρια, βιώνοντας απάνθρωπες συνθήκες εγκλεισμού στα κρατητήρια και τις φυλακές της αποικιοκρατικής διοίκησης. Πέραν των 3.300 πολιτικών κρατουμένων βρέθηκαν σε χώρους, όπως Κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς, Κάστρο της Κερύνειας, Αστυνομικός Σταθμός Ομορφίτας, Πύλα, Πολέμι, Λίμνη, Πέργαμο, Μάμμαρι, Πυρόι και Αγύρτα, χωρίς δίκη, αλλά μόνο με την υποψία ότι ήταν μέλη της Οργάνωσης. Υπέφεραν σωματικά και ψυχολογικά από τα βασανιστήρια των ανακριτών με στόχο να τους αποσπάσουν πληροφορίες. Οι συνθήκες κράτησής τους ήταν εφιαλτικές: ανεπαρκής τροφή, άθλιες συνθήκες υγιεινής, βασανισμοί, απομόνωση και αδιάκοπες ανακρίσεις».
Συγκλονιστική ήταν η μαρτυρία Ιταλού δημοσιογράφου, ο οποίος, όπως περιέγραψε η κα Κωμοδρόμου, αντιπαραβάλλει το στρατόπεδο συγκεντρώσεως με διάφορα στρατόπεδα που είδε στη Γερμανία, την Κορέα και σε άλλες χώρες της Άπω Ανατολής, παρουσιάζοντας το στρατόπεδο Κοκκινοτριμιθιάς ως το σκληρότερο. «Αν μη τι άλλο, διότι οι έγκλειστοι στα γερμανικά στρατόπεδα ήταν αιχμάλωτοι του πολέμου και γνώριζαν όχι μόνο γιατί ήταν περιορισμένοι, αλλά και μέχρι πότε θα διαρκούσε ο περιορισμός τους. Απεναντίας, στο στρατόπεδο της Κοκκινοτριμιθιάς, οι έγκλειστοι δεν γνώριζαν γιατί βρίσκονταν εκεί σε πλήρη παράβαση του νόμου Habeas Corpus. Όταν οι ελεύθεροι πολίτες υπόκεινται στην απόλυτη διάκριση της πολιτικής αστυνομίας, όπως συνέβαινε στην χιτλερική Γερμανία κατά την περίοδο του πολέμου και όπως συμβαίνει σήμερα στην Σοβιετική Ρωσία». Για τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων, ο δημοσιογράφος δεν παρέλειψε να τονίσει ότι οι κρατούμενοι τρέφονταν κακώς, δεν είχαν επαρκή υγειονομική περίθαλψη και κοιμόντουσαν επάνω σε κλίνες από τσιμέντο χωρίς στρώματα.
Δημοσίευμα της «Καθημερινής» των Αθηνών, ημερ. 29 Νοεμβρίου 1957, με τίτλο «Υπό άθλιας συνθήκας διαβιούν οι πολιτικοί κρατούμενοι εις Λευκωσίαν», και υπότιτλο «Ανθυγιειναί συνθήκαι, ανεπαρκής τροφή, ξυλοδαρμοί, βάρβαροι δεσμοφύλακες και αυστηραί τιμωρίαι. Ανεπαρκής η περίθαλψις των ασθενών. Ιδιαιτέρως άθλιαι αι συνθήκαι των κρατουμένων γυναικών», προκάλεσε συγκλονισμό. Το άρθρο περιγράφει ότι πέραν των διακοσίων πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές της Λευκωσίας διαβιούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Παρουσιάζει άθλια την τροφή, όπως άθλιες παρουσιάζει και τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων, οι οποίοι υφίστανται με την παραμικρή αφορμή ή ακόμα και άνευ αφορμής, διάφορες ποινές, όπως γδύσιμο και διαπόμπευση στο προαύλιο, ξυλοδαρμούς και «ψωμί - νερό», δηλ. ο τιμωρούμενος λαμβάνει κατά τις μέρες της τιμωρίας του, που έφθαναν κάποτε τις δεκαπέντε, μόνον λίγον άρτον και ύδωρ. Η συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων, προσθέτει το άρθρο, έναντι των πολιτικών κρατουμένων ήταν γενικώς βάρβαρη.
Οι Έλληνες Κύπριοι κρατούμενοι ή κατάδικοι όλων των φυλακών και στρατοπέδων προσβάλλονταν από διάφορες ασθένειες καθημερινώς και κατά δεκάδες. Η κα Κωμοδρόμου μετέφερε και αυτή την πτυχή μέσα από δημοσιεύματα. «Διαπιστουμένας από ιατρούς και αι αρχαί αναγκάζονται να τους μεταφέρουν εις τα νοσοκομεία. Ο κλονισμός της υγείας των κρατουμένων οφείλεται εις την κακήν μεταχείρισιν, τας κακουχίας και τας ανθυγιεινάς συνθήκας διαβιώσεως. Ιδιαιτέρως άθλιαι είναι αι συνθήκαι διαβιώσεως των κρατουμένων γυναικών. Κατά τας βροχεράς ημέρας τα ύδατα εισέρχονται εντός του παραπήγματός των και αι ατυχείς αναγκάζονται να κάθονται επί των κλινών των διά να μη βραχούν. Ωσαύτως, ο θάλαμός των είναι υγρός και η υγεία των εκτίθεται εις άμεσον κίνδυνον. Κατόπιν κυβερνητικής εντολής, όλοι οι ισοβίται Κύπριοι κατάδικοι απεμονώθησαν εις ιδιαίτερα κελλία έκαστος».
Η υποψήφια διδάκτωρ μετέφερε και τις συγκλονιστικές μαρτυρίες αγωνιστών ή συγκρατουμένων τους που βίωσαν τα φρικτότερα των βασανιστηρίων, αλλά και το ήθος που επέδειξαν κατά τη διάρκεια των αφόρητων δοκιμασιών, μία από αυτές του ήρωα Κυριάκου Μάτση. Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό, την οποία συντόνισε ο γλωσσολόγος Γιώργος Γεωργίου. Αναφέρθηκαν ανάμεσα σε άλλα στις συνθηματικές επιστολές μεταξύ των κρατουμένων, στις συλλήψεις δασκάλων και μαθητών, στο κλείσιμο σχολείων λόγω αναρτήσεων συνθημάτων σε τοίχους, στη μόρφωση και τα μαθήματα διδασκαλίας σε μαθητές που συλλαμβάνονταν και κρατούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα στα κρατητήρια, στη δημιουργία καλλιτεχνικών αντικειμένων, αλλά και σε γάμους που έχουν τελεσθεί πίσω από τα συρματοπλέγματα.
Η διάλεξη μεταδόθηκε μέσω του καναλιού του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου στο YouTube, https://bit.ly/3eaAvf2, δίνοντας τη δυνατότητα παρακολούθησης σε πολλούς ενδιαφερόμενους.