ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. ΞΕΝΗ*
Πλήθος σοβαρών λόγων κινεί τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη μας προς τους αγωνιστές του Εικοσιένα. Ένας από τους λόγους αυτούς είναι το γεγονός ότι έχουν κληροδοτήσει σε εμάς ως "πάντιμον γέρας" το όνομα και τον αυτοπροσδιορισμό του "ΕΛΛΗΝΑ".
Πολιτισμική επιλογή λοιπόν κορυφαίας σημασίας έκαναν, όταν, καθοδηγούμενοι από καινοτόμους και ευθύφρονες φιλελεύθερους στοχαστές, ονόμασαν τον εαυτό τους «Έλληνα». Στο πρώτο ΕΠΙΣΗΜΟ πολιτικό κείμενο που συνέταξαν, το συγκλονιστικό προσωρινό σύνταγμα του Ιανουαρίου 1822 (Α΄ Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου), αναφέρουν τα εξής: «Ὅσοι αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστόν εἰσιν ΕΛΛΗΝΕΣ …»
Ο αυτοπροσδιορισμός αυτός ηχεί σήμερα αυτονόητος και ουδόλως εκπλήσσει τον οιονδήποτε. Ωστόσο για τα δεδομένα της εποχής εκείνης ήταν ριζοσπαστικός, αφού μέχρι τότε, ως υπήκοοι του οθωμανικού κράτους, ονόμαζαν τον εαυτό τους «Ρωμιό» ή «Γραικό». Το «Ἕλλην», από την άλλη, σήμαινε την εποχή εκείνη «αρχαίος Έλληνας» ή «οπαδός της αρχαίας ελληνικής θρησκείας».
Με την υιοθέτηση του ονόματος «Ἕλληνες», οι αγωνιζόμενοι υποδήλωναν την πρόθεσή τους να στηρίξουν το νέο τους κράτος και την εθνική τους συνείδηση και την ταυτότητά τους πάνω στον πολιτισμό και τα μεγάλα όντως και περιφανή επιτεύγματα της αρχαίας Ελλάδας. Ήταν ορθότατη η ιδεολογική αυτή επιλογή και οπωσδήποτε διπλωματικά τελεσφόρος. Μπόρεσαν και μέσω αυτής να προσεγγίσουν τον ανεπτυγμένο κόσμο, ο οποίος τότε αντιμετώπιζε τις «Ελληνίδες Μούσες» με άκρατο ενθουσιασμό, και έτσι να διεθνοποιήσουν ακόμη πιο αποτελεσματικά την εξέγερσή τους στους πνευματικούς κύκλους της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής και να εξασφαλίσουν πολύτιμη βοήθεια από τα φιλελληνικά κομιτάτα και τις Μεγάλες Δυνάμεις. Αντίθετα, άλλες συγκρίσιμες επαναστάσεις, λ.χ. στη Σερβία το 1804 και 1815, περιορίστηκαν σε τοπικό μόνο επίπεδο, με αποτέλεσμα να καταπνιγούν από τους Οθωμανούς, διότι ακριβώς απουσίαζε από αυτές το στοιχείο εκείνο που θα διήγειρε τη διεθνή κοινή γνώμη και θα επέφερε την εξωτερική βοήθεια.
Τούτων λεχθέντων, αντιλαμβανόμαστε πόσα χρωστούμε εμείς οι Νεοέλληνες στην αρχαία Ελλάδα και πόσο οφείλουμε να στηρίξουμε τα αρχαία ελληνικά γράμματα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Τα αρχαία ελληνικά γράμματα δεν είναι απλώς μια ακόμη γλώσσα και απλώς ένας ακόμη πολιτισμός, αλλά έχουν για μας καταστατική αξία: πρόκειται για τον πολιτισμικό κώδικα με τον οποίο συνδέσαμε εξ υπαρχής την εθνική μας ταυτότητα και συστηθήκαμε στον νεότερο κόσμο!
*Καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
