Αποτελέσματα μελέτης του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου
Μια πρωτοποριακή μελέτη του Εργαστηρίου Οικολογίας και Βιοποικιλότητας, που παρουσιάστηκε στις 19 Ιουνίου 2025 στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, φωτίζει τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα λατομεία αδρανών υλικών στη διατήρηση της βιοποικιλότητας στο νησί. Η έρευνα καταρρίπτει την παραδοσιακή αντίληψη ότι οι εκτάσεις των λατομείων είναι περιβαλλοντικά νεκρές, καταδεικνύοντας ότι –υπό τις κατάλληλες συνθήκες– μπορούν να προσφέρουν ενδιαιτήματα σε πολλά είδη.
Η μελέτη, η οποία ανατέθηκε από τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Λατομείων (πρώην Π.Σ. Σκυροποιών) και εκπονήθηκε από το Εργαστήριο Οικολογίας και Βιοποικιλότητας του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου υπό την επιστημονική επίβλεψη του Καθηγητή Σπύρου Σφενδουράκη, κατέγραψε τη βιοποικιλότητα σε 10 αντιπροσωπευτικά λατομεία που βρίσκονται σε όλες τις λατομικές ζώνες της Κύπρου κατά τις περιόδους της Άνοιξης και του Φθινοπώρου του 2024. Οι καταγραφές αφορούσαν θέσεις όπου έχουν πραγματοποιηθεί δράσεις αποκατάστασης ή που έχουν αφεθεί στον φυσικό εποικισμό και θέσεις με μη διαταραγμένο βιότοπο περιμετρικά των λατομείων, για λόγους σύγκρισης.
Την εκδήλωση που διοργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας χαιρέτισαν, μεταξύ άλλων, ο Τάσος Αναστασίου, Πρόεδρος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Κύπρου, η Δρ Μαρία Παναγιώτου, Υπουργός Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος και ο Αντώνιος Αντωνίου Λατούρος, πρόεδρος του Παγκύπριου Συνδέσμου Λατόμων και του Aggregates Europe.
Κύρια ευρήματα
Πλούσια χλωρίδα
Καταγράφηκαν 435 είδη φυτών, εκ των οποίων τα 27 ήταν ενδημικά ή σχεδόν ενδημικά, ενώ 5 περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο της κυπριακής χλωρίδας. Παρά το ότι 75 είδη βρέθηκαν μόνο σε θέσεις αποκατάστασης και 99 μόνο σε εξωτερικές, η συνολική διαφορά στην ποικιλότητα φυτών δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Ωστόσο, υπήρχε σημαντική διαφορά στον αριθμό των ενδημικών φυτών υπέρ των εξωτερικών θέσεων και στον αριθμό των εισβλητικών ειδών, με περισσότερα στις θέσεις αποκατάστασης.
Ορνιθοπανίδα με εκπλήξεις
Συνολικά 83 είδη πτηνών καταγράφηκαν, με τα 70 να εντοπίζονται σε αποκατεστημένες και 68 σε εξωτερικές θέσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση σπάνιων και προστατευόμενων ειδών, όπως ο Σπιζαετός (Aquila fasciata), το Διπλογέρακο (Buteo rufinus) και ο Γαλαζοκότσυφος (Monticola solitarius). Οι υδατοσυλλογές εντός των λατομείων προσέλκυσαν παρυδάτια είδη όπως είναι η Βαλτόπαπια (Aythya nyroca) και ο Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus).
Ερπετά & αμφίβια
Καταγράφηκαν 11 είδη, εκ των οποίων τα 5 είναι ενδημικά της Κύπρου. Δεν διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ αποκαταστάσεων και εξωτερικών θέσεων.
Πεταλούδες
Βρέθηκαν 35 είδη, με 6 ενδημικά, χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο τύπων θέσεων.
Κολεόπτερα (σκαθάρια)
Από τις τρεις ομάδες που μελετήθηκαν σημειώνονται τα κυριότερα αποτελέσματα:
· Carabidae: 64 είδη, χωρίς σημαντικές διαφορές τόσο στον αριθμό ειδών όσο και στην αφθονία μεταξύ αποκαταστάσεων και εξωτερικών θέσεων
· Tenebrionidae: 33 είδη, αναγνωρίσιμη διαφορά στον αριθμό ειδών και την αφθονία υπέρ των εξωτερικών θέσεων
· Buprestidae: 42 είδη, 16 ενδημικά, χωρίς διαφορές στον πλούτο ειδών μεταξύ αποκαταστάσεων και εξωτερικών θέσεων.
Χερσόβια ισόποδα
Καταγράφηκαν 23 είδη, 4 εκ των οποίων ενδημικά, χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ τύπων θέσης.
Συμπεράσματα & Συστάσεις
Η μελέτη καταλήγει στο ότι οι θέσεις αποκατάστασης στα λατομεία μπορούν να φιλοξενούν σημαντική βιοποικιλότητα, η οποία μάλιστα δεν διαφέρει σημαντικά από εκείνη σε γειτονικούς φυσικούς βιότοπους. Παράλληλα, υπογραμμίζεται η αξία μοναδικών μικροενδιαιτημάτων, όπως είναι οι παροδικοί υγρότοποι και τα βραχώδη πρανή, που προσφέρουν καταφύγιο σε είδη που δεν εντοπίζονται αλλού στην εκάστοτε περιοχή.
Ωστόσο, εντοπίστηκε και μια τάση επικράτησης εισβλητικών και ανθρωπόφιλων ειδών στις αποκατεστημένες θέσεις, κάτι που απαιτεί ενεργή διαχείριση, όπως η απομάκρυνση ορισμένων ειδών (π.χ. Nicotiana glauca, Acacia spp.).
Μεγάλη σημασία έχει επίσης η προσπάθεια μακροπρόθεσμης διατήρησης των υδατοσυλλογών με την παρόχθια βλάστηση που αναπτύσσεται γύρω τους, ώστε να καταστούν κανονικοί υγρότοποι.
Φυτεύσεις θα πρέπει να γίνονται μόνον όπου κρίνεται αναγκαίο, και τότε με είδη της ιθαγενούς χλωρίδας.
Είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η έρευνα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και σε περισσότερες θέσεις εντός αντιπροσωπευτικών λατομείων ώστε να αποκτηθεί ολοκληρωμένη εικόνα για την κατάσταση της βιοποικιλότητας.
Παράλληλα, είναι αναγκαίο να ξεκινήσει μακροπρόθεσμο πρόγραμμα παρακολούθησης της βιοποικιλότητας σε επιλεγμένα λατομεία ώστε να ελέγχεται η πρόοδος των αποκαταστάσεων και να λαμβάνονται βελτιωτικά μέτρα.
Η έρευνα αυτή αποτελεί την πρώτη εθνική προσπάθεια συστηματικής καταγραφής πολλαπλών συνιστωσών της βιοποικιλότητας σε μεγάλο αριθμό λατομείων, και έρχεται να θέσει τη βάση για αποτελεσματικές και επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές αποκατάστασης, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ επιστήμης και βιομηχανίας.
Ερευνητική ομάδα
Επιστημονικός υπεύθυνος: Σπύρος Σφενδουράκης, Καθηγητής Οικολογίας και Βιοποικιλότητας, Τμήμα Βιολογικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Μέλη ερευνητικής ομάδας:
· Χριστόδουλος Μακρής – Οικότοποι, Φυτά, Πεταλούδες, Κολεόπτερα Buprestidae
· Γιώργος Παπαονησιφόρου – Κολεόπτερα Carabidae & Tenebrionidae, Χερσόβια Ισόποδα
· Παντελής Σαββίδης – Ερπετά, Αμφίβια, Θηλαστικά
· Zoltan Tolgyesi – Πουλιά
Περισσότερες πληροφορίες για τη μελέτη και άλλα έργα του Εργαστηρίου Οικολογίας και Βιοποικιλότητας: https://sfendour.wixsite.com/biodiversitylab
