Στο πλαίσιο του Έργου NEUROAGE, η έρευνα «Μισός Αιώνας Τραύματος: Το Διαχρονικό Ψυχολογικό Αποτύπωμα της Τουρκικής Εισβολής στους Ελληνοκύπριους» εξετάζει τις μακροχρόνιες επιπτώσεις του πολέμου και του εκτοπισμού στη γνωστική λειτουργία και την ψυχική υγεία.
Φέτος συμπληρώνονται 51 χρόνια από την τουρκική εισβολή του 1974, ένα γεγονός που οδήγησε στον βίαιο εκτοπισμό περίπου του ενός τρίτου του κυπριακού πληθυσμού και διαμόρφωσε βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Παρότι οι υλικές και πολιτειακές διαστάσεις του πολέμου έχουν τύχει εκτενούς μελέτης και δημόσιας συζήτησης, η ψυχολογική επίδραση στους ανθρώπους που βίωσαν τον πόλεμο και τον εκτοπισμό δεν έχει μελετηθεί συστηματικά στη χώρα μας.
Αυτή τη διαχρονική επίδραση επιχείρησε να διερευνήσει η πρόσφατη έρευνα του Τμήματος Ψυχολογίας και του Κέντρου Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου Κύπρου. Συγκεκριμένα η έρευνα με τίτλο «Μισός Αιώνας Τραύματος: Tο Διαχρονικό Ψυχολογικό Αποτύπωμα της Τουρκικής Εισβολής στους Ελληνοκύπριους» πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας της φοιτήτριας Αίγλη Ζαβρού υπό την εποπτεία της Kαθηγήτριας Φώφης Κωνσταντινίδου. Η εργασία εντάσσεται στις δράσεις της Παγκύπριας διαχρονικής έρευνας Νευρογνωστική Μελέτη Ενηλίκων (NEUROAGE) που ιδρύθηκε το 2009 και μελετά παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία της γήρανσης σε πάνω από 1000 κύπριους.
Πρόκειται για την πρώτη οργανωμένη επιστημονική προσπάθεια να μελετηθεί συστηματικά η επίδραση του παράγοντα προσφυγιά αλλά και του πολέμου ευρύτερα στις γνωστικές και ψυχοκοινωνικές λειτουργίες σε Ελληνοκύπριους, πενήντα χρόνια μετά την εισβολή. Στην έρευνα συμμετείχαν 100 άτομα άνω των 55 ετών, όλοι επιζώντες ως πρώτη γενεά της τουρκικής εισβολής. Οι μισοί ήταν πρόσφυγες, ενώ οι υπόλοιποι όχι, με στόχο την άμεση σύγκριση των δύο πληθυσμών. Για τη διασφάλιση της συγκρισιμότητας, εφαρμόστηκε διαδικασία αντιστοίχισης (matching), κατά την οποία κάθε πρόσφυγας συμμετέχων αντιστοιχήθηκε με έναν μη πρόσφυγα με βάση τρεις βασικούς δημογραφικούς παράγοντες: την ηλικία, το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο. Έτσι, διασφαλίστηκε ότι τυχόν διαφορές μεταξύ των ομάδων δεν οφείλονται σε αυτούς τους παράγοντες αλλά σχετίζονται με την εμπειρία του εκτοπισμού.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα επίπεδα μετατραυματικού στρες παραμένουν υψηλά στο σύνολο του δείγματος, με τους πρόσφυγες να εμφανίζουν εντονότερες τάσεις συμπτωμάτων, όπως εφιάλτες. Επίσης, διαπιστώθηκε συσχέτιση μεταξύ του προσφυγικού καθεστώτος και νευρογνωστικών ελλειμμάτων, αναδεικνύοντας την προσφυγιά που βιώνεται σε νεαρή ηλικία ως παράγοντα επικινδυνότητας για γνωστική έκπτωση στη μέση και Τρίτη ηλικία.
Επιστημονική και κοινωνική σημασία
Η έρευνα αυτή συμβάλλει ουσιαστικά στην κατανόηση των μακροπρόθεσμων επιδράσεων του πολέμου στην ψυχική υγεία και στην υγεία του εγκεφάλου, μετατοπίζοντας το επίκεντρο από τη γεωπολιτική διάσταση στην ατομική εμπειρία και προσαρμογή. Αξίζει να σημειωθεί πως παρά τα αυξημένα συμπτώματα μετατραυματικού στρες, οι συμμετέχοντες παρουσίασαν μηχανισμούς προσαρμογής και ανθεκτικότητας με αποτέλεσμα να δηλώνουν ικανοποίηση για τη ζωή τους γενικότερα. Το εύρημα αυτό ενισχύει τη σημασία ανάπτυξης υποστηρικτικών πολιτικών και υπηρεσιών, οι οποίες διευκολύνουν την ανθεκτικότητα μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων. Τα ευρήματα για την επίδραση της προσφυγιάς στην γνωστική υγεία δίνουν σημαντικές πληροφορίες για παράγοντες επικινδυνότητας για την ανάπτυξη γνωστικής έκπτωσης και άνοιας σε άτομα που βιώνουν έντονο στρες και προσφυγιά σε πρώιμες και νεαρές ηλικίες αφού όλοι οι συμμετέχοντες ήταν μεταξύ 5 και 37 ετών το 1974, με μέση ηλικία τα 23 έτη.
Η κατανόηση των επιπτώσεων του πολέμου στην ψυχική υγεία της πρώτης γενεάς κυπρίων που βίωσαν τον πόλεμο αποτελεί σημαντικό άξονα της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής μέριμνας. Η τεκμηριωμένη ανάδειξή της μπορεί να συμβάλει στην δημιουργία στοχευμένων δράσεων πρόληψης και παρέμβασης που συνάδουν και με τη Στρατηγική για την Γήρανση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα, τα ευρήματα της παρούσας μελέτης συνάδουν με τους στόχους που περιγράφονται στην Εθνική Στρατηγική για την Ενεργό Γήρανση 2025–2030, η οποία καταρτίστηκε από το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας της Κυπριακής Δημοκρατίας και υλοποιείται σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας. Η στρατηγική αυτή αναγνωρίζει την ψυχική και γνωστική υγεία ως βασικό πυλώνα ενεργού και αξιοπρεπούς γήρανσης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη, την κοινωνική ένταξη και την υποστήριξη ευάλωτων ομάδων. Η εστίαση σε ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και στη διασύνδεση της υγείας με την ποιότητα ζωής καθιστά επιτακτική την αξιοποίηση ερευνητικών δεδομένων, όπως αυτά της παρούσας μελέτης και του προγράμματος NEUROAGE, στον σχεδιασμό και την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών. Το πρόγραμμα λειτουργεί ως κρίσιμος μηχανισμός πρόληψης, έγκαιρης ανίχνευσης, παρέμβασης και υποστήριξης, ευθυγραμμισμένος πλήρως με τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό της Εθνικής Στρατηγικής.
Η κοινωνική συνεισφορά της Νευρογνωστικής Μελέτης Ενηλίκων προς τους Κύπριους Πολίτες. Η Νευρογνωστική Μελέτη Ενηλίκων (NEUROAGE) από την έναρξη της μέχρι και σήμερα έχει προσφέρει δωρεάν αξιολογήσεις σε άνω από 1000 συμπολίτες μας οι οποίοι επαναξιολογούνται κάθε δύο χρόνια. Το Έργο NEUROAGE ξεκίνησε το 2009, με βασικό στόχο τη μελέτη μεταβαλλόμενων παραγόντων ( π.χ. δείκτες φυσικής υγείας και εκπαίδευση) και μη μεταβαλλόμενων παραγόντων (όπως το φύλο, κληρονομικότητα,), που συνεισφέρουν στην γνωστική υγεία και πιθανόν συμβάλλουν στη διατήρηση γνωστικών λειτουργιών, για προστασία από την άνοια. Πέρα από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις και συνεισφορά στη διεθνή βιβλιογραφία, το έργο “NEUROAGE”, στοχεύει στην κοινωνική συνεισφορά, μέσω των ακόλουθων δράσεων:
• Παροχή δωρεάν γνωστικών και εργαστηριακών αξιολογήσεων σε εκατοντάδες Κύπριους και εξατομικευμένη έκθεση αποτελεσμάτων
• Πρόληψη γνωστικής έκπτωσης μέσω τακτικών αξιολογήσεων
• Συμβολή στη διερεύνηση και ορθή διαχείριση της άνοιας και άλλων συναφών διαταραχών
• Δημιουργία ατομικών και ομαδικών παρεμβατικών προγραμμάτων για την αντιμετώπιση δυσκολιών μνήμης και άλλων γνωστικών δυσκολιών και ψυχοκοινωνικών διαταραχών
• Ενημέρωση και ενδυνάμωση του κοινού με τη διεξαγωγή ημερίδων και διαλέξεων
• Διάχυση γνώσης μέσω συμβουλευτικών υπηρεσιών σε κυβερνητικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις ή άλλους ενδιαφερόμενους φορείς
Η έρευνα μέχρι στιγμής υλοποιείται χωρίς επιβάρυνση κρατικών πόρων αλλά μέσα από την εξασφάλιση ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από διάφορους φορείς όπως το Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Διακρατικής Συνεργασίας και τα προγράμματα Ορίζοντας 20-20 και Ορίζοντας Ευρώπη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ευχαριστούμε τους συμμετέχοντες και τις οικογένειες, τους συνεργαζόμενους Δήμους και οργανώσεις, καθώς και τους ερευνητές του Νευρογνωστικού Εργαστηρίου και του Κέντρου Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου Κύπρου για τη σημαντική συνεισφορά τους.
Για περαιτέρω πληροφορίες για τη μελέτη και για τα παρεμβατικά μας προγράμματα, μπορείτε να αποτεθείτε στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης στο 22 89 5190, can@ucy.ac.cy ή με την υπεύθυνη του προγράμματος Καθηγήτρια Φώφη Κωνσταντινίδου στο 22892078.
