Πώς η χρήση των λέξεων ενισχύει ή αποδυναμώνει τον κοινωνικό στιγματισμό
ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΓΙΩΡΓΟΥ Π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
«Οι λέξεις έχουν μία μαγική δύναμη: μπορούν να φέρουν τη μεγαλύτερη ευτυχία ή την πιο βαθιά απόγνωση». Το συγκεκριμένο παράθεμα αποδίδεται στον Σίγκμουντ Φρόυντ και φανερώνει το πώς η χρήση των λέξεων μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά τη ζωή των ανθρώπων.
Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά των λέξεων είναι η δυνατότητά τους να φέρουν δηλωτικές και συνυποδηλωτικές σημασίες. H δηλωτική σημασία μιας λέξης είναι συνυφασμένη με το βασικό κυριολεκτικό νόημά της όπως αυτό εμφανίζεται στα λεξικά. Από την άλλη, η συνυποδηλωτική σημασία μιας λέξης μπορεί να έχει θετικό, ουδέτερο ή αρνητικό σημασιολογικό φορτίο και σχετίζεται με το κοινωνικό, πολιτισμικό ή συναισθηματικό υπόβαθρο των ομιλητών. Για παράδειγμα, οι λέξεις «οικονομικό» και «φτηνό» δηλώνουν ότι ένα αγαθό έχει χαμηλή τιμή (δεν είναι ακριβό). Ωστόσο, οι συνυποδηλώσεις των δύο αυτών λέξεων είναι διαφορετικές: το «οικονομικό» ενέχει μία θετική συνυποδήλωση για ένα αγαθό με χαμηλή τιμή ενώ το «φτηνό» ενδέχεται να ενέχει μία αρνητική συνυποδήλωση υποδεικνύοντας ένα αγαθό με χαμηλή ποιότητα.
Τις τελευταίες μέρες ακούμε συχνά μέσω των ΜΜΕ τη λέξη «κρούσμα». Η ετοιμολογία της λέξης προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «κρούω» που σημαίνει χτυπώ, βλ. «κρούω τον κώδωνα του κινδύνου». Είναι ξεκάθαρο ότι η λέξη «κρούσμα» φέρει αρνητικό σημασιολογικό φορτίο και χρησιμοποιείται για να υποδείξει κυρίως ότι κάποιο άτομο έχει «χτυπηθεί» από μία ιογενή λοίμωξη, π.χ. «κρούσμα κορωνοϊού», ή έχει επιδείξει κάποια αντισυμβατική συμπεριφορά, π.χ. «κρούσμα παραβατικότητας». Λαμβάνοντας υπόψη τα σημερινά δεδομένα με την εξάπλωση της νόσου του κορωνοϊού, το άκουσμα και μόνο της λέξης «κρούσμα» προκαλεί ένα αίσθημα γενικότερου φόβου ίσως και απέχθειας προς το άτομο που έτυχε να έχει προσβληθεί από την ασθένεια.
Αντίθετα, οι λέξεις «περίπτωση» ή «περιστατικό» φέρουν ένα ουδέτερο σημασιολογικό φορτίο και δηλώνουν ό,τι και η λέξη «κρούσμα» στην περίπτωση που κάποιος έχει προσβληθεί από κάποια ασθένεια. Εισήγησή μου είναι η προτίμηση της χρήσης της λέξης «περιστατικό» (αντίστοιχο του αγγλικού «case») αντί της λέξης «κρούσμα» από τα ΜΜΕ, όταν γίνεται αναφορά σε άτομα που έχουν προσληφθεί από κορωνοϊό.
Στόχος δεν είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις. Στόχος είναι η χρήση της γλώσσας με τρόπο που να μην οδηγεί στον κοινωνικό στιγματισμό ή την διαιώνιση του πανικού, ειδικότερα σε μία εποχή αβεβαιότητας και επισφαλούς μέλλοντος. Υπενθυμίζω τα λόγια του Φρόυντ: «Οι λέξεις έχουν μία μαγική δύναμη: μπορούν να φέρουν τη μεγαλύτερη ευτυχία ή την πιο βαθιά απόγνωση».
*Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Γλωσσολογίας
Τμήμα Γενικής και Ρωσικής Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο RUDN, Μόσχα
Βοηθός Λέκτορας Γλωσσολογίας
Τμήμα Γλωσσών και Λογοτεχνίας, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
