ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΛΕΥΚΗΣ ΚΟΥΡΕΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΑΡΓΥΡΩΣ ΦΕΛΛΑ*
Η πανδημία του νέου κορωνοϊού, COVID-19, έχει επηρεάσει μέχρι τώρα τουλάχιστον 200 χώρες του πλανήτη μας. Ο περιορισμός στο σπίτι είναι η ΜΟΝΑΔΙΚΗ λύση στην παρούσα φάση για να προστατεύσουμε συνανθρώπους μας, νέους και ηλικιωμένους, με σοβαρά προβλήματα υγείας (#ΜένουμεΣπίτι).
Κατά τον περιορισμό μας στο σπίτι, καλούμαστε ως γονείς να οργανωθούμε στη νέα κατάσταση και να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να απασχοληθούν με υγιή και ποιοτικό τρόπο. Πολλές ιδέες παρουσιάζονται σε ποικίλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε τηλεοπτικά κανάλια για δημιουργική απασχόληση των παιδιών μας. Ιδέες για φυσική άσκηση, για δημιουργικές κατασκευές, για χρήση τεχνολογίας, για σχολικές εργασίες, κλπ. Σημειώνουμε πως, ο γονιός δεν πρέπει να αναλάβει να διδάξει στο παιδί του νέα διδακτέα ύλη -εξάλλου δεν είναι και ο ρόλος του- αλλά σε αυτή τη φάση θεωρούμε πως μπορεί να βοηθήσει το παιδί του να εμπεδώσει υφιστάμενες μαθησιακές δεξιότητες και γνώσεις. Είναι ευκαιρία λοιπόν να επιστρέψουμε στα βασικά και να στοχεύσουμε δεξιότητες που είναι θεμελιώδεις για την εκπαιδευτική πορεία των παιδιών μας.
Πιο κάτω, επικεντρωνόμαστε σε μια λίστα προτάσεων που αφορούν στο μάθημα της γλώσσας για την ενδυνάμωση της αναγνωστικής ευχέρειας, της κατανόησης και της ορθογραφίας σε παιδιά δημοτικού. Έχουμε, ήδη, μοιραστεί μαζί σας σε προηγούμενη ανάρτηση κάποιες ιδέες για παιδιά μικρότερης ηλικίας με έμφαση στην φωνολογική επίγνωση και την προφορική κατανόηση (https://paideia-news.com/panepistimio-leykosias/2020/03/13/goneis-kai-paidia-menoyme-spiti!-eykairia-gia-paixnidi-kai-mathisi!-13-3-20/).
1. Ρέουσα ανάγνωση…άνετο διάβασμα
Λέγοντας «ρέουσα ανάγνωση» αναφερόμαστε στη δεξιότητα της αναγνωστικής ευχέρειας, δηλαδή την ικανότητα του ατόμου να διαβάζει ένα κείμενο με ορθότητα, ταχύτητα και προσωδία. Δεκαετίες ερευνών στον χώρο της ανάγνωσης έχουν αναδείξει την κρισιμότητα της αναγνωστικής ευχέρειας στη σχολική πορεία του παιδιού (π.χ., Fuchs et al., 2001). Καθώς τα παιδιά προχωρούν από τη μια τάξη στην άλλη, καλούνται να διαβάζουν με άνεση κείμενα μεγάλης έκτασης και με σύνθετο λεξιλόγιο. Όταν τα παιδιά διαβάζουν σωστά αλλά αργά, αυτό τους βάζει σε δυσμενή θέση σε σχέση με συνομήλικούς τους (Papadopoulos, Georgiou, & Kendeou, 2009). Οι αργοί αναγνώστες ενδέχεται να κάνουν λιγότερη εξάσκηση στην ανάγνωση και να επιλέγουν εναλλακτικούς τρόπους να αξιοποιούν τον χρόνο τους (π.χ., τηλεόραση, ηλεκτρονικά παιχνίδια, πλοήγηση στο διαδίκτυο). Η απουσία εξάσκησης στην αναγνωστική ευχέρεια επηρεάζει την κατανόηση κειμένου, την απόκτηση νέου λεξιλογίου και το περιεχόμενο ιδεών για γραπτή έκφραση (Bursuck & Damer, 2007).
Για αναγνώστες που διαβάζουν αργά, χωρίς ύφος και κάνουν πολλά λάθη, εισηγούμαστε να γίνεται εξάσκηση ρέουσας ανάγνωσης σε επίπεδο λέξεων και σε επίπεδο κειμένου.
Για αναγνώστες που διαβάζουν αργά, χωρίς ύφος και κάνουν λίγα λάθη, τότε μπορούν να επικεντρωθούν σε εξάσκηση κειμένου.
Για εξάσκηση στην ανάγνωση λέξεων, παραθέτουμε πιο κάτω ενδεικτικά παιχνίδια που παρέχουν ευκαιρίες αναγνώρισης και γρήγορης αποκωδικοποίησης.
Ρίχνω το ζάρι και διαβάζω: Φτιάχνουμε με τα παιδιά μας λίστες λέξεων. Μπορούμε για παράδειγμα σε μία λίστα να συμπεριλάβουμε τα ονόματα των αγαπημένων τους παιχνιδιών, σε μία δεύτερη τα ονόματα των συμμαθητών τους, σε μία τρίτη διάφορα επαγγέλματα και σε μία τέταρτη αστείες λέξεις. Ακολούθως, αριθμούμε την κάθε λίστα. Τα παιδιά ρίχνουν το ζάρι και διαβάζουν τη λίστα που τους έτυχε.
Σκορ 4: Σχηματίζουμε σε μία άδεια σελίδα επτά στήλες με έξι κύκλους στην καθεμιά και ακολούθως να γράψουμε μία λέξη εντός κάθε κύκλου. Οι δύο παίκτες επιλέγουν από ένα χρώμα (π.χ., κόκκινο και μπλε). Ο κάθε παίκτης ζωγραφίζει τον κύκλο με τη λέξη που διάβασε. Ποιος θα διαβάσει πρώτος τέσσερις λέξεις στη σειρά;
Το φιδάκι των λέξεων:
Φτιάχνουμε ένα φιδάκι, το οποίο αντί για αριθμούς παρουσιάζει λέξεις. Ρίχνουμε το ζάρι και διαβάζουμε τη λέξη που μας έτυχε! Κατά την διαδρομή θα συναντήσετε εμπόδια ή βοήθειες: τα φίδια (ή οι τσουλήθρες) θα σας εμποδίσουν, ενώ οι σκάλες θα σας βοηθήσουν. Ποιος θα φτάσει πρώτος στο τέρμα;
Για εξάσκηση στην ανάγνωση κειμένου, τα παιδιά του δημοτικού μπορούν να προχωρήσουν σε «προπόνηση» της αναγνωστικής τους δεξιότητας αξιοποιώντας κείμενα, τα οποία τούς είναι σχετικά εύκολα. Συγκεκριμένα, ψάχνουμε κείμενα που ο βαθμός αναγνωσιμότητας είναι περίπου 95%, δηλαδή τα παιδιά κάνουν 5 περίπου λάθη στις 100 λέξεις που διαβάζουν. Αυτό το ψηλό επίπεδο αναγνωσιμότητας βοηθά τα παιδιά να επικεντρωθούν στην ταχύτητα και στην προσωδία του κειμένου. Κείμενα, τα οποία μπορείτε να αξιοποιήσετε για αυτό τον σκοπό, υπάρχουν στην ιστοσελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου (http://keea-pirls.pi.ac.cy/pirls/index.php?id=released-material).
Πιο κάτω, παραθέτουμε κάποιες ιδέες για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αυξήσουν την αναγνωστική τους ευχέρεια:
Επαναλαμβανόμενη ανάγνωση: Αυτή η μέθοδος στοχεύει στην ανάπτυξη της ταχύτητας και της προσωδίας όταν το παιδί διαβάζει ένα κείμενο πολλαπλές φορές. Τα βήματα για την εφαρμογή της στρατηγικής είναι τα εξής:
Χορωδιακή ανάγνωση: Ο γονέας ή ένας άλλος ικανός αναγνώστης στο σπίτι διαβάζει μαζί με το παιδί ταυτόχρονα ένα κείμενο. Ο ικανός αναγνώστης υπαγορεύει τον ρυθμό της ανάγνωσης, ο οποίος χρειάζεται να είναι σταθερός, βοηθώντας έτσι το παιδί να διαβάζει με ταχύτητα και ύφος. Μετά από μερικές φορές εξάσκηση, το παιδί μπορεί να διαβάσει το κείμενο μόνο του μπροστά στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας ή ακόμη και σε βιντεοκλήση σε παππούδες και γιαγιάδες.
Αγώνας δρόμου: Το παιδί δουλεύει με έναν ικανό αναγνώστη στο σπίτι (είτε γονέας είτε αδελφός/ή) σε μια ιστορία σε βαθμό αναγνωσιμότητας και πάλι στο 95%. Ο ικανός αναγνώστης χρησιμοποιεί ένα χρονόμετρο και σημειώνει την έναρξη και τη λήξη της ανάγνωσης του κειμένου από το παιδί. Δίνονται τρεις ευκαιρίες στο παιδί για ανάγνωση. Στόχος είναι κάθε φορά που διαβάζει το παιδί να νικήσει τον χρόνο. Ο ικανός αναγνώστης διορθώνει το παιδί όταν κάνει λάθος και του ζητά να επαναλάβει τη σωστή λέξη. Έπειτα, καταγράφει τις χρονικές επιδόσεις του παιδιού σε έναν πίνακα (δες επισυναπτόμενο παράδειγμα 2). Στο τέλος της τρίτης ανάγνωσης, το παιδί μπορεί να διαβάσει το κείμενο μόνο του μπροστά στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας ή σε βιντεοκλήση σε άλλα αγαπημένα πρόσωπα ή ακόμη και στον/ην δασκαλο/α του.
Ηχογραφημένη ανάγνωση: το παιδί διαβάζει ένα κείμενο σιωπηρά και μετά το ηχογραφεί με τη βοήθεια ενός ενήλικα. Στη συνέχεια, ακούει την ηχογράφηση και κοιτάζει στο κείμενο ποιες λέξεις έκανε λάθος. Διαβάζει ξανά το κείμενο για να βελτιώσει την ανάγνωση. Το παιδί μπορεί να ηχογραφεί την ανάγνωσή του όσες φορές επιθυμεί και κάθε φορά συγκρίνει την πρόοδό του με τις προηγούμενες φορές. Ενθαρρύνουμε το παιδί για τη βελτίωση που κάνει από μια αναγνωστική δοκιμή σε άλλη.
Ιστορίες που ακούγονται ή αλλιώς audio stories: Ο γονέας ή ένας άλλος ικανός αναγνώστης στο σπίτι διαβάζει με ύφος κείμενα που είναι γνώριμα για το παιδί και τα ηχογραφεί. Το παιδί ακούει το ηχογραφημένο κείμενο ακολουθώντας με το δάκτυλό του τις προτάσεις και προσπαθώντας να διαβάσει φωναχτά το κείμενο. Επίσης, υπάρχουν στο εμπόριο διάφορα βιβλία που συνοδεύονται με ηχογραφημένες ιστορίες είτε σε ηλεκτρονική μορφή είτε σε ψηφιακό δίσκο. Αυτή η επιλογή δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να ακούν με προσοχή το πρότυπο αναγνωστικής ευχέρειας. Για ιστορίες στην αγγλική γλώσσα, οι γονείς μπορούν να επισκεφθούν αυτή την ιστοσελίδα της Amazon (https://stories.audible.com/start-listen), όπου προσφέρονται αυτή την περίοδο δωρεάν πολλές ηχογραφημένες ιστορίες. Για παραμύθια στην ελληνική γλώσσα, οι γονείς μπορούν να επισκεφθούν αυτήν την ιστοσελίδα: https://www.ebooks4greeks.gr/tag/%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%83-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BC%CE%B9%CE%BF
2. Ναι…Κατανοούμε αυτά που διαβάζουμε
Η προσπάθεια των παιδιών για ευχερή ανάγνωση χρειάζεται να συνοδεύεται με ασκήσεις κατανόησης του κειμένου. Έτσι, τα παιδιά οδηγούνται σιγά-σιγά στην απόλαυση της μάθησης. Η αναγνωστική κατανόηση είναι η ενεργός διαδικασία που ακολουθούμε για να εντοπίσουμε το νόημα του κειμένου. Η έρευνα εντοπίζει διάφορους παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία άντλησης νοήματος, όπως το είδος κειμένου (π.χ., δομή, περιεχόμενο, βαθμός αναγνωσιμότητας), τα χαρακτηριστικά του αναγνώστη (π.χ., προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες, επίπεδο λεξιλογίου), καθώς και το πλαίσιο στο οποίο διεξάγεται αυτή η διαδικασία (π.χ., περιβάλλον που προωθεί την επαφή με το βιβλίο και την ανάγνωση). Για να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουμε το κείμενο που διαβάζουν, μπορούμε να προβούμε στις εξής ενδεικτικές ενέργειες:
Ρωτώντας το παιδί. Πριν ξεκινήσει να διαβάσει το παιδί, του ζητάμε να διαβάσει τον τίτλο και να μαντέψει το θέμα της ιστορίας. Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, ρωτάμε το παιδί να μαντέψει τι θα γίνει στην ιστορία. Το ενθαρρύνουμε να εστιάσει σε ενέργειες και συναισθήματα των προσώπων της ιστορίας για να κάνει τις δικές του υποθέσεις (π.χ., Πώς αισθάνεται ο πρωταγωνιστής; Τι νομίζεις θα γίνει σε λίγο στην ιστορία;). Μετά που έχει διαβάσει, ρωτάμε να μας αναφέρει βασικά στοιχεία της ιστορίας (π.χ., Ποια τα πρόσωπα; Πού εξελίσσεται η ιστορία; Σε ποια εποχή;) καθώς και να δώσει τη δική του εξήγηση για τον τίτλο της ιστορίας (π.χ., Γιατί ο συγγραφέας έδωσε αυτό τον τίτλο στην ιστορία;) ή ακόμη και να μας εντοπίσει τα σημαντικά στοιχεία στην ιστορία (π.χ., Ποιο πρόβλημα προσπαθούν να λύσουν τα πρόσωπα της ιστορίας; Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που σου έκανε εντύπωση στην ιστορία;).
Ζητώντας του να σχεδιάσει. Το παιδί εντοπίζει μια σκηνή από το κείμενο και τη σχεδιάζει ή μπορεί να ζωγραφίσει το δικό του εξώφυλλο για την ιστορία.
Ζητώντας του να ελέγξει την κατανόησή του. Ενθαρρύνουμε το παιδί να σταματά εκεί που δυσκολεύεται στο κείμενο ρωτώντας τι δεν κατάλαβε, τι το μπερδεύει, ποιες λέξεις το δυσκολεύουν, αν έχει νόημα αυτό που διάβασε, κ.λπ.
Συμπληρώνοντας γραφικούς οργανωτές. Κάποιες φορές βοηθά τα παιδιά μας να οργανώνουν τις ιδέες του κειμένου σε ένα οργανωμένο σχέδιο. Αυτό ονομάζεται γραφικός οργανωτής. Παραδείγματα μπορείτε να βρείτε εδώ (https://www.edrawsoft.com/share-graphic-organizer.php).
Γεμίζοντας το γνωσιολογικό υπόβαθρο. Οι συνδέσεις που κάνουμε μεταξύ των ιδεών μιας ιστορίας με αυτές που υπάρχουν στην καθημερινότητα είναι σημαντικές. Ενθαρρύνουμε τους γονείς να γεμίζουν το γνωσιολογικό υπόβαθρο των παιδιών τους με εμπειρίες όπως επισκέψεις σε πάρκα, σε μουσεία, σε περιηγήσεις σε διάφορα μέρη της χώρας μας, παρακολουθώντας επιλεγμένες ταινίες με σημαντικά μηνύματα, κ.λπ. Στις επισκέψεις και εμπειρίες δεν ξεχνάμε να περιγράφουμε στα παιδιά αυτά που παρατηρούμε και να τους ενθαρρύνουμε να ρωτάνε.
3. Αχ αυτή η ορθογραφία!
Πόσες φορές δεν έχουμε απορήσει με τα ορθογραφικά λάθη των παιδιών μας; Στην ελληνική γλώσσα τα γράμματα είναι πολύ περισσότερα από τους φθόγγους, γεγονός που δημιουργεί δυσκολίες στην ορθογραφημένη γραφή διότι απαιτείται επιλογή του σωστού γράμματος. Για παράδειγμα, παρόλο που υπάρχει μία γραφή για το φώνημα /a/ (δηλαδή το γράμμα «α»), υπάρχουν δύο διαφορετικές γραφές για το φώνημα /o/ (δηλαδή το «ο» και το «ω») και έξι διαφορετικές γραφές για το φώνημα /i/ (δηλαδή τα «υ», «η», «ει», «οι», «υι»). Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε για να μην παίρνουν άριστα τα παιδιά μας στη λαθογραφία; Πιο κάτω παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες ιδέες για βελτίωση της προσπάθειας των παιδιών στην ορθογραφία
Ζωγραφίζω τις λέξεις: Επιλέγουμε λέξεις που συστηματικά έχουμε παρατηρήσει ότι αποδίδονται ανορθόγραφα από τα παιδιά μας (π.χ., καταιγίδα). Στις λέξεις αυτές εντοπίζουμε τα «δύσκολα» γράμματα (π.χ., «αι» στο καταιγίδα). Μετατρέπουμε λοιπόν τα δύσκολα αυτά γράμματα σε σχέδιο (π.χ., το «α» αποτελεί το κεφάλι ενός κοριτσιού και το «ι» το χερούλι της ομπρέλας) και ακολούθως φτιάχνουμε τη δική μας ιστορία για να θυμούνται το «αι» (π.χ., «Το κορίτσι βρισκόταν στο πάρκο και έπαιζε. Ξαφνικά έπιασε βροχή. Ευτυχώς είχε μαζί της την ομπρέλα της»).
Λεξο-πυραμίδα: Το παιδί επιλέγει την κεντρική λέξη και τη γράφει στην κορυφή της πυραμίδας (π.χ., παίζω). Ενθαρρύνουμε το παιδί να σκεφτεί λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια (π.χ., παιδικός, παιχνιδότοπος, παιχνιδοκονσόλα). Το παιδί τοποθετεί τις λέξεις στην πυραμίδα αρχίζοντας από τη μικρότερη.
Η κυρία Σιντορέ και η μουσική ορθογραφία: Η κυρία Σιντορέ είναι μια δασκάλα αλλιώτικη από τις άλλες. Έχοντας όπλο μια κιθάρα επιδιώκει να καταπολεμήσει την ανορθογραφία αλλά και τη μαθητική ανία! Μπορείτε να προμηθευτείτε το βιβλίο της, να διαβάστε τις ιστορίες και να ακούσετε τα τραγούδια της για να μάθετε απλούς κανόνες ορθογραφίας. Αρκετά τραγούδια της μπορείτε να τα βρείτε και στο διαδίκτυο. Μία γεύση μπορείτε να πάρετε στον σύνδεσμο που ακολουθεί: https://www.youtube.com/watch?v=zsiOkcEHXNg
Scrabble-Κρεμάλα-κρυπτόλεξα: Τα συγκεκριμένα παιχνίδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βοήθημα εξάσκησης στην ορθογραφία, αλλά και επέκτασης του λεξιλογίου των παιδιών (π.χ., Δωρεάν σταυρόλεξα και κρυπτόλεξα: https://www.livebooks.gr/).
Ποιος θα βρει τα περισσότερα; Σε χαρτάκια/ή κάρτες γράφετε ορισμένες καταλήξεις (π.χ., -η, -ι, -ει, -οι). Παίρνει ο καθένας ένα χαρτάκι και γράφει για ένα λεπτό όσες περισσότερες λέξεις μπορεί αυτής της κατηγορίας. Ποιος θα είναι ο νικητής;
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Bursuck, W. D., & Damer, M. (2007). Reading instruction for students who are at risk or have disabilities. Columbia, OH: Pearson.
Fuchs, L. S., Fuchs, D., Hosp, M. K., & Jenkins, J. R. (2001). Oral reading fluency as an indicator of reading competence: A theoretical, empirical, and historical analysis. Scientific Studies of Reading, 5(3), pp. 239–256.
Papadopoulos, T. C., Georgiou, G. K., & Kendeou, P. (2009). Investigating the Double-Deficit Hypothesis in Greek: Findings from a longitudinal study. Journal of Learning Disabilities, 42, 528-547.
*Τμήμα Παιδαγωγικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
