TOY ΚΛΗΜΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ*
Στην πρόσφατη τελετή αποφοίτησης του 2025, η Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας τίμησε τον Χαμπή Τσαγγάρη, αναγορεύοντάς τον επίτιμο διδάκτορα. Κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών τον ρώτησα: «Ποιος τίτλος θα ήθελες να συνοδεύει το όνομά σου;» και απάντησε άμεσα: «Χαράκτης»!
Στην ομιλία του μετά την αναγόρευση, αναφέρθηκε με πάθος στις σπουδές και την πολυετή επαγγελματική του διαδρομή στις «γραφικές τέχνες». Μνημόνευσε με αγάπη όσες και όσους τον δίδαξαν, από τα σχολικά μέχρι τα πανεπιστημιακά του χρόνια, και μοιράστηκε την αγωνία του για την εκπαίδευση και τη γλώσσα, αλλά και για τη διατήρηση της μνήμης της χαρακτικής ως σημαντικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Καθώς τον άκουγα να μιλά για την εκπαίδευση στις γραφικές τέχνες, τη χαρακτική, την εικονογράφηση και την τέχνη του βιβλίου, σκεφτόμουν πόσο διαφορετική είναι η αντίληψη των νέων για το περιεχόμενο των παραπάνω στη σύγχρονη εποχή. Πόσο δύσκολο είναι, στη σημερινή ψηφιακή πραγματικότητα, να νιώσει κάποιος το βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς και να αντιληφθεί το εύρος της παράδοσης που συνοδεύει αυτούς τους όρους. Πολύ περισσότερο, να κατανοήσει τη σημασία της γνώσης της ιστορίας και τον ρόλο της στον τρόπο σκέψης ενός ικανού δημιουργού, που στοχεύει στην υψηλή ποιότητα στον σύγχρονο σχεδιασμό.
Σε ορισμένα περιβάλλοντα, η κατανόηση της πολιτιστικής διάστασης του graphic design μπορεί να φαντάζει δύσκολη, ιδιαίτερα όταν η εκπαίδευση εστιάζει σε τεχνοκρατικές προσεγγίσεις. Το «κενό στην εκπαίδευση» υπήρξε ακόμη ένα θέμα σύντομης συζήτησης με τον Χαμπή τις τελευταίες μέρες. Δυστυχώς, συμφωνήσαμε ότι τα μαθήματα design και τέχνης στις προπανεπιστημιακές βαθμίδες συχνά υποχωρούν αντί να ενισχύονται. Παρά τις προσπάθειες, προγράμματα που ανήκουν στον διεθνώς αναπτυσσόμενο χώρο των δημιουργικών βιομηχανιών αντιμετωπίζουν προκλήσεις, κυρίως λόγω έλλειψης ενημέρωσης ή διαφορετικών προτεραιοτήτων στην εκπαιδευτική πολιτική.
Το περιβάλλον, βεβαίως, παίζει καθοριστικό ρόλο – και «περιβάλλον» δεν είναι μόνο η αγορά, αλλά και η καλλιέργεια της αντίληψης του κοινού για το περιεχόμενο, την αξία και τη δυναμική των σπουδών στη γραφιστική. Μια απλή βόλτα σε οποιαδήποτε «ζωντανή» περιοχή (όπου, δηλαδή, ζουν, εργάζονται και κινούνται οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους) αρκεί για να καταλάβει ο καθένας πως οτιδήποτε γύρω του, που προσλαμβάνεται μέσω της όρασης και επικοινωνεί κάποιο μήνυμα, έχει σχεδιαστεί από κάποιον graphic designer. Από το περιοδικό μέχρι τη γιγαντοαφίσα, τη σήμανση των δρόμων και των νοσοκομείων, τις επιγραφές των καταστημάτων και τις συσκευασίες των προϊόντων στις υπεραγορές, τα φυλλάδια οδηγιών χρήσης στα φάρμακα και τις όψεις των χαρτονομισμάτων, το περιβάλλον των κινητών και των υπολογιστών, καθώς και το περιεχόμενο στις οθόνες μας... Οτιδήποτε έχει σχεδιαστεί σε συμβατική ή ψηφιακή μορφή και «μας λέει κάτι» είναι αποτέλεσμα της δουλειάς –δηλαδή της κριτικής έρευνας και της δημιουργικής σκέψης– ενός επαγγελματία της γραφιστικής. Το υψηλό επίπεδο στο πεδίο της αισθητικής θα πρέπει να ανταγωνίζεται τον υψηλό βαθμό της δύναμης επικοινωνίας του μηνύματος. Κι εδώ επανερχόμαστε στην εκπαίδευση.
Το graphic design στοχεύει στην επίλυση των σχεδιαστικών προβλημάτων του παρόντος και του μέλλοντος, μέσα από καινοτόμες, δημιουργικές προσεγγίσεις και ταυτόχρονα εκπαιδεύει τις κοινωνίες και παράγει πολιτισμό. Η μετά–Covid πραγματικότητα και οι δραστικές αλλαγές λόγω των ραγδαίων εξελίξεων στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης (AI) συνιστούν πλέον μία τεράστια πρόκληση στο χώρο της εκπαίδευσης στη γραφιστική, καθώς η καθημερινότητα των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη αλλάζει με γοργούς ρυθμούς. Είναι φανερό πως μόνο βαθιά μορφωμένοι, κριτικά σκεπτόμενοι άνθρωποι μπορούν να φθάσουν ψηλά και να ξεχωρίσουν ως σχεδιαστές. Με λίγα λόγια, σε μια περίοδο που η «πολιτισμική και δημιουργική βιομηχανία» βρίσκεται σε αλματώδη τροχιά, με υψηλούς δείκτες ανάπτυξης, εκείνοι που πραγματικά επενδύουν σε ποιοτικές σπουδές στο graphic design και αφοσιώνονται σ’ αυτές, δεν θα πρέπει να ανησυχούν.
Είμαστε αισιόδοξοι για τους σπουδαστές και τις σπουδάστριές μας, που καταφέρνουν, δουλεύοντας με συνέπεια και αφοσίωση, να κατακτήσουν ένα υψηλό επίπεδο γνώσεων, κριτικής σκέψης, ικανοτήτων αλλά και αυτογνωσίας. Για εκείνους που αντιλαμβάνονται από τα πρώτα στάδια των σπουδών τους ότι η καλή γνώση του παρελθόντος αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε πετυχημένη σχεδιαστική προσπάθεια στο παρόν και το μέλλον. Όσο κι αν ακούγεται οξύμωρο, στην εποχή των δραστικών τεχνολογικών αλλαγών, η παραδοσιακή αρχή «στους φοιτητές μας διδάσκουμε με ποιον τρόπο να σκέφτονται και όχι τι να σκέφτονται» παραμένει σταθερά επίκαιρη και ουσιαστική. Οι τεχνολογίες AI, όπως η αυτόματη δημιουργία εικόνων ή το generative design, μετασχηματίζουν τα όρια της δημιουργικότητας. Ο ρόλος του designer μετατοπίζεται σε κριτικό επιμελητή και οραματιστή περιεχομένου. Οι ικανότεροι ανάμεσά τους θα κατέχουν δεξιότητες και εργαλεία, των οποίων η αποτελεσματικότητα θα αναγνωρίζεται στο ανταγωνιστικό περιβάλλον και θα υπερβαίνει τα στενά γεωγραφικά όρια μιας πόλης ή χώρας.
Επιβεβαιωνόμαστε από το υψηλό ποσοστό ένταξής τους στην αγορά εργασίας, σχεδόν άμεσα μετά την αποφοίτησή τους – και σε αρκετές περιπτώσεις πριν την απόκτηση του πτυχίου τους. Ένα στοιχείο που ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους και την εμπιστοσύνη στην επιλογή του προγράμματος Graphic and Digital Design του Πανεπιστημίου Λευκωσίας αποτελεί το γεγονός ότι φοιτητές από άλλους κλάδους αποφασίζουν να παρακολουθήσουν μαθήματα του προγράμματος, στοχεύοντας στην αμεσότερη εργοδότησή τους. Με λίγα λόγια, η επένδυση στην εκπαίδευση της οπτικής γραφικής επικοινωνίας δεν είναι απλώς πολιτισμική επιλογή· είναι μια επένδυση στο μέλλον της δημιουργικής σκέψης και της κοινωνικής προόδου.
*PhD, FISTD, FIP3
Καθηγητής Τυπογραφίας και Γραφικής Επικοινωνίας
Κοσμήτορας Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών
Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
