ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΕΤΤΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*
Ακούγοντας την ομιλία του Διευθυντή μας, και νυν Επιθεωρητή Φιλολόγων, Δρα Αντρέα Αντζουλή, στην τελετή αποφοίτησης του σχολείου μας τον Ιούνιο, στάθηκα σε μια φράση του που αποτύπωσε με ενάργεια το νόημα της σύγχρονης αγωγής: «[…] άλλο επαναστατημένος και άλλο επαναστάτης […]». Εμπνεόμενη από τη ρήση αυτή, την παραφράζω ως: να είσαι επαναστάτης, όχι επαναστατημένος - ένα κάλεσμα που αντηχεί ως απόηχος της ομιλίας του και καλεί τους/τις νέους/ες να μη μένουν παγιδευμένοι/ες στην οργή ή την άρνηση, αλλά να γίνουν φορείς δημιουργικής αλλαγής. Αυτό το πνεύμα θα θέλαμε να ενσαρκώνει και το φετινό μας σύνθημα στην Επιτροπή Αγωγής Υγείας και Πρόληψης Βίας, Εκφοβισμού και Παραβατικότητας του σχολείου μας:
«Γίνε η αιτία του καλού. Να είσαι επαναστάτης, όχι επαναστατημένος».
Η φράση αυτή, πέρα από εμπνευσμένη, είναι και παιδαγωγικά θεμελιωμένη. Στη σύγχρονη εκπαιδευτική προσέγγιση, η καλλιέργεια της προσωπικής ευθύνης, της ενσυναίσθησης και της κοινωνικής δράσης αποτελεί βασική παράμετρο της πρόληψης φαινομένων βίας και παραβατικότητας στο σχολικό περιβάλλον (WHO, 2022).
Η πρόληψη της βίας και του εκφοβισμού δεν είναι απλώς υπόθεση καταστολής ή πειθαρχίας. Αντίθετα, η διεθνής βιβλιογραφία αναδεικνύει ότι οι πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις είναι εκείνες που βασίζονται στη διαμόρφωση θετικού σχολικού κλίματος, στην ενίσχυση της ψυχοκοινωνικής επάρκειας των μαθητών και στην καλλιέργεια της ηθικής σκέψης και της ενεργούς πολιτότητας (UNESCO, 2020 Espelage et al., 2019).
Η γνώση των δικαιωμάτων, των ορίων και των συναισθημάτων αποτελεί τη βάση κάθε εκπαιδευτικού εγχειρήματος πρόληψης. Οι μαθητές/μαθήτριες δεν ωφελούνται από το φόβο της τιμωρίας, αλλά από τη γνώση του εαυτού και την καλλιέργεια ικανότητας να απαντούν δημιουργικά και με σεβασμό σε συγκρούσεις και προκλήσεις (Lantieri & Nambiar, 2017). Όπως σημειώνει ο Daniel Goleman (2018), η συναισθηματική νοημοσύνη είναι θεμέλιο τόσο για την προσωπική ευτυχία όσο και για τη συλλογική αρμονία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ορθή εφαρμογή των Εσωτερικών Κανονισμών Λειτουργίας της σχολικής μονάδας αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Οι κανόνες και τα πλαίσια συμπεριφοράς είναι απαραίτητα για την ασφάλεια και την εύρυθμη λειτουργία της σχολικής κοινότητας, όμως, οφείλουν να γίνονται αντιληπτοί από τους/τις μαθητές/μαθήτριες ως μέσο προστασίας, συνοχής και αμοιβαίου σεβασμού, όχι ως απειλή ή τιμωρητική πρακτική. Μόνον όταν οι κανονισμοί συνδέονται με τις έννοιες της φροντίδας και της δικαιοσύνης, μπορούν να λειτουργήσουν παιδαγωγικά, προλαμβάνοντας συγκρούσεις και ενισχύοντας τη θετική κοινωνική συμπεριφορά.
Η παιδαγωγική αυτή προσέγγιση συνδέεται άρρηκτα με το πλαίσιο του Κοινωνικού και Συναισθηματικού Εκπαιδευτικού Γραμματισμού (Social and Emotional Learning - SEL), ο οποίος ενισχύει την αυτογνωσία, τη διαχείριση συναισθημάτων, την υπεύθυνη λήψη αποφάσεων και την ενσυναίσθηση - παράγοντες που αναγνωρίζονται ως καθοριστικοί για την πρόληψη και την ψυχική ανθεκτικότητα (CASEL, 2020).
Ένας «επαναστάτης» στο σχολείο δεν είναι απαραίτητα αυτός που απορρίπτει αυθεντίες, αλλά εκείνος που προτείνει εναλλακτικές, οικοδομεί σχέσεις σεβασμού και δρα με γνώση και επίγνωση. Οι μαθητές/μαθήτριες που συμμετέχουν ενεργά σε προγράμματα ενδυνάμωσης και αγωγής υγείας εμφανίζουν μειωμένα ποσοστά εμπλοκής σε περιστατικά βίας και υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής ευαισθητοποίησης (Nation et al., 2003).
Σύμφωνα με το μοντέλο Whole School Approach (Weare & Nind, 2011), η πρόληψη πρέπει να ενσωματώνεται σε όλο το σχολικό οικοδόμημα - από τις καθημερινές πρακτικές στην τάξη έως τις εξωσχολικές δράσεις και τις σχέσεις εμπιστοσύνης με την κοινότητα. Δεν μιλάμε απλώς για μια προσέγγιση πρόληψης, αλλά για μια κουλτούρα ολόκληρης σχολικής ζωής.
Στη βάση κάθε προσπάθειας πρόληψης βρίσκεται η πίστη στον μαθητή ως φορέα αλλαγής. Η εκπαίδευση δεν αποσκοπεί μόνο στη μετάδοση γνώσεων, αλλά στη διαμόρφωση ανθρώπων που μπορούν να στέκονται με ακεραιότητα και εσωτερική δύναμη απέναντι στις προκλήσεις. Η ενίσχυση της αυτογνωσίας, της ανθεκτικότητας και της κοινωνικής ευθύνης είναι πράξεις παιδαγωγικής επανάστασης.
Όταν ενισχύουμε τον μαθητή να πει όχι στη βία, να σταθεί δίπλα στον αδύναμο, να διεκδικήσει χωρίς να εκφοβίζει, τότε πραγματώνουμε την ουσία του συνθήματός μας:
Να είσαι επαναστάτης - δηλαδή, οραματιστής, δημιουργικός, υπεύθυνος. Όχι επαναστατημένος - δηλαδή, παγιδευμένος στην αγανάκτηση χωρίς διέξοδο.
Η νέα σχολική χρονιά βρίσκεται μπροστά μας - δεν είναι απλώς μια συνέχεια, αλλά μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε πώς θέλουμε να ζούμε μαζί στο σχολείο. Όχι με φόβο ή αδράνεια, αλλά με εμπιστοσύνη, φροντίδα και κοινή δράση. Στο πρόσωπο κάθε μαθητή/μαθήτριας υπάρχει μια δυνατότητα ανανέωσης. Και στο πρόσωπο κάθε εκπαιδευτικού, η ευθύνη να εμπνεύσει, να καθοδηγήσει και να πιστέψει.
«Γίνε η αιτία του καλού. Επανάσταση δεν είναι η άρνηση - είναι η απόφαση να αλλάξεις τον κόσμο ξεκινώντας από μέσα σου».
Βιβλιογραφία
CASEL (2020). What is SEL? Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning. https://casel.org
Goleman, D. (2018). Emotional Intelligence. Bantam.
UNESCO (2020). Behind the numbers: Ending school violence and bullying.
Espelage, D. L., et al. (2019). Bullying prevention: Creating a positive school climate. Springer.
Nation, M. et al. (2003). What works in prevention: Principles of effective prevention programs. American Psychologist, 58(6 - 7), 449 - 456.
Lantieri, L., & Nambiar, M. (2017). Building Emotional Intelligence. Sounds True.
Weare, K., & Nind, M. (2011). Mental health promotion and problem prevention in schools: What does the evidence say? Health Promotion International, 26(S1), i29 - i69.
WHO (2022). Global status report on violence prevention.
Β.Δ., Καθηγήτρια Αγωγής Υγείας (Οικιακής Οικονομίας)
PhD (c) Nutrition and Dietetics - UNIC
