TOY ΔΡΟΣ ΝΕΑΡΧΟΥ ΠΑΣΠΑΛΛΗ*
Η έρευνα είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη και τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων ανά το παγκόσμιο. Για παράδειγμα, η έρευνα βοηθάει στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων που σώζουν ζωές, στον σχεδιασμό πιο έξυπνων αυτοκινήτων που είναι πιο ασφαλή, και στην ανάπτυξη βιοδιασπώμενων εναλλακτικών στο πλαστικό που είναι πιο φιλικά στο περιβάλλον.
Αναγνωρίζοντας τη σημασία της έρευνας, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επενδύει σε αυτήν χρηματοδοτώντας έργα που αποσκοπούν σε καινοτόμες ανακαλύψεις. Tο τρέχον πρόγραμμα χρηματοδότησης έρευνας Horizon Europe, διαθέτει προϋπολογισμό ρεκόρ της τάξης των €95.5 δις, και έχει θέσει φιλόδοξους στόχους: να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή, να συμβάλει στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη της EE.
Η Κύπρος, έχει επενδύσει σημαντικά στο χώρο της έρευνας. Στηριζόμενη στο εξαιρετικό επίπεδο του ανθρώπινού της δυναμικού, έχει επιτύχει να κατατάσσεται πρώτη όσον αφορά το προηγούμενο πρόγραμμα χρηματοδότησης έρευνας Horizon 2020 (2014-2020). Συγκεκριμένα, πέτυχε την υψηλότερη συνεισφορά της ΕΕ ανά κάτοικο, με σύνολο €291.5 εκ. για 663 έργα.
Η έρευνα πρέπει εξορισμού να είναι τολμηρή και να δοκιμάζει τα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Ταυτόχρονα, οι ερευνητές πρέπει πάντοτε να ενεργούν στα πλαίσια του νόμου και να ακολουθούν τους εθνικούς και Ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Εξίσου σημαντικό είναι πως πρέπει να ενσωματώνουν ηθικές αρχές. Σε όλες σχεδόν τις χώρες υπάρχουν σώματα που αξιολογούν την επιστημονική έρευνα. Η Κύπρος έχει ιδρύσει δια νόμου την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, για να παρακολουθεί και να αξιολογεί τα ρίσκα της επιστημονικής έρευνας. Παρόμοια σώματα υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις χώρες, με ανάλογους στόχους.
Οι χώρες υψηλού εισοδήματος έχουν συνήθως αυστηρότερους μηχανισμούς προκειμένου να διασφαλίζουν την συμμόρφωση των ερευνητών με τις νομικές και ηθικές απαιτήσεις. Προκειμένου να υπερκεράσουν τον έλεγχο, κάποιοι ερευνητές μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους σε χώρες ή περιβάλλοντα με περιορισμένους πόρους και χαλαρότερους μηχανισμούς ελέγχου. Αυτή η εφαρμογή δύο μέτρων και δύο σταθμών ισοδυναμεί με εκούσια εξαγωγή ανήθικων ερευνητικών πρακτικών (ethics dumping).
Μια από τις πιο διακεκριμένες ακαδημαϊκούς του χώρου της ηθικής στην έρευνα, η Δρ. Doris Schroeder, καθηγήτρια στα πανεπιστήμια UCLan Ηνωμένου Βασιλείου και UCLan Cyprus, σχολίασε σε ένα Masterclass του NATURE:
“Η εξαγωγή ανήθικων ερευνητικών πρακτικών (ethics dumping) αποτελεί ένα πρόσφατο φαινόμενο, του 21ου αιώνα, επειδή εξαρτάται από την κινητικότητα των ερευνητών. Αυτή μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες. Για παράδειγμα, σε κλινικές δοκιμές που έγιναν στην Ινδία, μερικές γυναίκες απεβίωσαν ενώ αυτό θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν η μελέτη υιοθετούσε αυστηρότερα πρότυπα. Παρόλο που η μελέτη είχε χρηματοδότηση από οργανισμούς με έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτή δεν θα επιτρεπόταν να λάμβανε χώρα σε αυτή την μορφή εντός των ΗΠΑ”.
Η ηθική στην έρευνα δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρη, και συχνά είναι δύσκολο να κατανοηθεί στο διεθνές πλαίσιο. Οι ερευνητές μπορεί να παραβούν τις αρχές ηθικής ακόμη και αν δεν έχουν τέτοια πρόθεση. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, μια διεθνής ομάδα ερευνητών ανέπτυξε ένα συνοπτικό, Παγκόσμιο Κώδικα Δεοντολογίας της Έρευνας σε Περιβάλλοντα με Περιορισμένους Πόρους. Αυτός ο κώδικας αποτελείται από 23 άρθρα και στοχεύει στην ανάπτυξη δίκαιων ερευνητικών σχέσεων μεταξύ εταίρων που βρίσκονται σε χώρες ή περιβάλλοντα με περιορισμένους πόρους, και εταίρους που προέρχονται από χώρες υψηλού εισοδήματος. Οι σχέσεις αυτές πρέπει να βασίζονται στη δικαιοσύνη, στο σεβασμό, στη φροντίδα, και στην ειλικρίνεια.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τον Παγκόσμιο Κώδικα ως υποχρεωτικό έγγραφο, μετά την παρουσίαση του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2018. Ο βασικός του στόχος είναι να σταματήσει την εξαγωγή ανήθικων ερευνητικών πρακτικών. Έκτοτε, έχει υιοθετηθεί από πολλούς άλλους, όπως τον παγκοσμίου κύρους εκδότη επιστημονικής έρευνας NATURE, που έχει χρησιμοποιήσει τον Κώδικα ως βάση για την πολιτική ένταξης και ηθικής για την παγκόσμια έρευνα.
Αναγνωρίζοντας την αξία της έρευνας στον ελληνόφωνο χώρο, ο Παγκόσμιος Κώδικας μεταφράστηκε πρόσφατα στα ελληνικά. Ένας από τους ερευνητές που εργάστηκαν στην μετάφραση, κος Μιχάλης Κρητικός, Αναλυτής Πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σχολιάζει:
“Εύχομαι η απόδοση αυτού του τόσο σημαντικού κώδικα στα ελληνικά, να οδηγήσει στην περαιτέρω ενίσχυση της ευαισθητοποίησης της ελληνόφωνης ερευνητικής κοινότητας σε ζητήματα ηθικής της έρευνας ιδίως σε περιβάλλοντα που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και ευεπίφορα σε καταχρηστικές πρακτικές. Η υιοθέτηση τους από το σύνολο των ελληνόφωνων ερευνητικών ιδρυμάτων θα ενισχύσει, εκτός των άλλων, την κοινωνική και διεθνή διάσταση του έργου τους.”
Επιπλέον, χαιρετώντας την προσπάθεια αυτή, ο κος Ισίδωρος Καρατζάς, επικεφαλής του Τομέα Ηθικής και Δεοντολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναφέρει:
“Οι αρχές της ηθικής και της ακεραιότητας αποτελούν πυλώνες της ερευνητικής αριστείας. Αυτές οι αρχές αποτελούν βασικό στοιχείο της παγκόσμιας στρατηγικής της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία. Ο Παγκόσμιος Κώδικας βοηθά τους ερευνητές, τους χρηματοδότες και τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων στη δημιουργία δίκαιων και ισότιμων συνεργασιών σε διεθνές επίπεδο.”
Η Κύπρος έχει ήδη καταφέρει να δημιουργήσει ένα ακμάζον ερευνητικό οικοσύστημα, και η περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομίας με βάση την έρευνα και την καινοτομία αποτελεί έναν από τους βασικούς μας στόχους. Ως ερευνητές, έχουμε την ευθύνη να διεξάγουμε την εργασία μας με ηθικό τρόπο. Ο Παγκόσμιος Κώδικας Δεοντολογίας για Έρευνα σε Περιβάλλοντα με Περιορισμένους Πόρους παρέχει ένα συνοπτικό και προσβάσιμο εγχειρίδιο στην μορφή βέλτιστων πρακτικών. Με την μετάφραση του στα ελληνικά, ελπίζουμε να αυξήσουμε ακόμη περισσότερο τον αντίκτυπο του Κώδικα στην ελληνόφωνη επιστημονική κοινότητα.
Ο Παγκόσμιος Κώδικας και η ελληνική του μετάφραση, βρίσκονται στο https://globalcodeofconduct.org.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Πληροφορικής και Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών στο Πανεπιστήμιο UCLanCyprus.
