Το αυτόνομο σχολείο και το μάθημά μας από τη φετινή σχολική χρονιά

ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΠΑΠΑΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*

Σε συγκεντρωτικά εκπαιδευτικά συστήματα όπως το ελλαδικό και το κυπριακό, η εισαγωγή καινοτομιών και η προσπάθεια βελτίωσης είναι του τύπου «κέντρο-περιφέρεια». Οι αποφάσεις λαμβάνονται από το κέντρο και διοχετεύονται σ΄ όλες τις σχολικές μονάδες. Υπό αυτές τις συνθήκες, το διδακτικό προσωπικό δεν είναι ο πρωτεργάτης, αλλά το εκτελεστικό όργανο της καινοτομίας. Η σχολική μονάδα είναι ετεροκινούμενη και όχι αυτοδύναμη.

Το αυτόνομο σχολείο είναι το σκεπτόμενο, το μανθάνον, το προβληματιζόμενο και το συνεχώς ανανεούμενο σχολείο (Holly & Southworth, 1989). Το σχολείο αυτό λειτουργεί με δύο βασικές παραδοχές. Πρώτο, ότι το διδακτικό προσωπικό είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας για την ποιοτική βελτίωση της σχολικής μονάδας στους διάφορους τομείς. Δεύτερο, ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής πρέπει να συνδέεται με τα ιδιαίτερα προβλήματα τα σχολικής μονάδας.

Οι δύο πιο πάνω παραδοχές φέρνουν στην επιφάνεια ακόμη μια βασική αρχή, ότι δηλαδή η βελτίωση και η ικανότητα για βελτίωση προέρχονται από μέσα και όχι έξω από το σχολείο (Chapman & Sammons, 2013). Είναι για αυτό τον λόγο που οι υποστηριχτές της σχολικής βελτίωσης βλέπουν τη βελτίωση ως μια από κάτω προς τα πάνω, παρά μια από πάνω προς τα κάτω, προσέγγιση στην αλλαγή, τοποθετώντας τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς στον πυρήνα της όλης προσπάθειας για βελτίωση. Σε αυτήν την προσπάθεια είναι σημαντικό να πιστέψουν όλοι ότι το κάθε σχολείο μπορεί να βλετιωθεί και το κάθε άτομο στο σχολείο μπορεί να συμβάλει σε αυτή τη βελτίωση μαθαίνοντας από τους υπόλοιπους και αναστοχαζόμενος στη βάση του δικού του συγκείμενου.

Ουσιαστικά, πολλά από τα πιο πάνω επιτεύχθηκαν αυτή την περίοδο που τα σχολεία μας ανέπτυξαν πρωτοβουλίες και μηχανισμούς επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με τους μαθητές. Φάνηκε ότι τα σχολεία μας από μόνα τους έχουν τεράστιες δυνατότητες να αναπτύξουν μηχανισμούς προσαρμογής σε νέες συνθήκες αλλά και ικανότητες για αυτοβελτίωση και ανάπτυξη σχεδίων δράσης, μακριά από τις καθημερινές εγκυκλίους. Ας, αυτή η περίοδος μας γίνει ένα μάθημα, ότι τα σχολεία μας μπορούν από μόνα τους να  καταστούν τα ίδια κέντρα αλλαγής, προσαρμογής και ανάπτυξης πρωτοβουλιών για συνεχή βελτίωση και ανάπτυξη της αποτελεσματικότητας τους.

Η διαδικασία που περιέγραψα ως τώρα έχει, σύμφωνα με τον Bolam (1982), τα ακόλουθα βασικά γνωρίσματα:

• Ενθαρρύνεται η εσωτερική ανάπτυξη και ενισχύεται η αναπτυξιακή προσπάθεια. Η διάγνωση αναγκών και προβλημάτων είναι συνεχής.
• Αξιοποιούνται οι δυνατότητες που διαθέτει η σχολική μονάδα για την αντιμετώπιση εξωτερικών πιέσεων και προβλημάτων που αντιμετωπίζει το σχολείο. Το ουσιώδες στοιχείο αυτής της διαδικασίας είναι η συμμετοχή του προσωπικού και η αίσθηση που δημιουργείται στο προσωπικό ότι η προσπάθεια είναι δική του και αυτοδεσμεύεται για την ενίσχυση της προσπάθειας που καταβάλλει.
• Η παρώθηση για αλλαγή είναι εσωτερική και όχι εξωτερική. Η εσωτερική παρώθηση στηρίζεται σε γνήσιο ενδιαφέρον, στοχεύει στη βελτίωση και διαρκεί για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται. Η προσέγγιση αυτή δείχνει ότι οι εκπαιδευτικοί ανταποκρίνονται αυτόβουλα και συστηματικά στα επαγγελματικά τους καθήκοντα και όχι σε πιέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος.
• Η αυτοαξιολόγηση μπορεί να αναφέρεται σε διαφορετικά θέματα: α) έμφαση στη διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης (δεξιότητες διδασκαλίας και διδακτικές προσεγγίσεις), β) αξιολόγηση μαθητή-μαθησιακών επιτευγμάτων μέσα από μια διαδικασία διαμορφωτικής αξιολόγησης και επανατροφοδότησης γ) ανάπτυξη μηχανισμών επαγγελματικής μάθησης και συνεργασίας-αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικών, δ) έμφαση στις σχέσεις μαθητών και μαθητών εκπαιδευτικών-σχολικό κλίμα και ε) συνεργασία και συμμετοχή γονέων στην ανάπτυξη και βελτίωση της σχολικής  μονάδας καλλιεργώντας από κοινού υψηλές προσδοκίες μάθησης και προόδου.

Συμπερασματικά, πιστεύω ότι αν αναπτυχθούν διαδικασίες-μηχανισμοί-υλικό  υποστήριξης των σχολείων μας στους πιο πάνω πέντε τομείς, η κάθε σχολική μονάδα ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της και της προτεραιότητες της, θα  μπορεί κάθε χρόνο να επιλέγει και να καθορίζει το όραμα και τη στρατηγική πορεία που θα ακολουθήσει από μόνη της μαζί με την εμπλοκή του συνόλου του προσωπικού  και με βασικό γνώμονα τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων και εμπειριών για τους ίδιους τους μαθητές, μακριά από την καθημερινή γραφειοκρατία.

Αναφορές

Bolam, R. (1982). School focused in-service teacher education. London: Heineman.

Chapman, Chr. & Sammons, P. (2013). School self-evaluation for school improvement what works and why? CfBT Education Trust.

Holly, P. & Southworth, G. (1989). The developing school. Sussex: Falmer.

*Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαιδευσης

MA in Education

Papachas@cytanet.com.cy