Συνταξιοδοτικό 2011-2020: Απορρύθμιση και προοπτικές επαναφοράς

ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ Α. ΠΟΛΗ*  

Το συνταξιοδοτικό ως το 2012

Παραδοσιακά, ένας από τους κυριότερους λόγους που το επάγγελμα του δημοσίου υπαλλήλου ήταν περιζήτητο, ήταν το γενναιόδωρο κυβερνητικό σχέδιο συντάξεων.

Όσοι αφυπηρέτησαν μέχρι την 31^η Δεκεμβρίου 2012 είχαν τα ακόλουθα αξιοζήλευτα ωφελήματα:

1. Σύνταξη ίση με ένα οκτακοσιοστό του τελευταίου ακαθάριστου μισθού πριν την αφυπηρέτηση για κάθε συμπληρωμένο μήνα υπηρεσίας στο δημόσιο. ( Μάξιμουμ : 400 μήνες υπηρεσίας, μέγιστη σύνταξη = 50% τελευταίου ακαθάριστου μισθού)
2. Η ελάχιστη ηλικία έναρξης καταβολής της σύνταξης σε περίπτωση πρόωρης αφυπηρέτησης, τα 55 έτη, χωρίς αναλογιστικές μειώσεις.
3. Εφάπαξ φιλοδώρημα ίσο με 56 φορές τη μηνιαία σύνταξη που θεμελιώθηκε από την υπηρεσία στο δημόσιο. [ Σχετικός τύπος: Εφάπαξ φιλοδώρημα = ετήσια σύνταξη επί 14 και όλο δια τρία. ]
4. Το εφάπαξ φιλοδώρημα που θεμελιώθηκε για υπηρεσία ως τις 31/12/2012 είναι αφορολόγητο για σκοπούς φόρου εισοδήματος.
5. Δικαίωμα μεταβίβασης της σύνταξης στον/η χήρο/α έναντι μικρής εισφοράς 0,75% στο Ταμείο Χηρών. [ Σύνταξη χηρείας ίση με 75% της σύνταξης του αποθανόντος, με εισφορές, 37,5% χωρίς εισφορές ]

Τα συνταξιοδοτικά ωφελήματα όσων αφυπηρέτησαν στις 31/12/2012 - ένα παράδειγμα

Ένας διευθυντής που αφυπηρέτησε την 31^η Δεκεμβρίου 2012 με 400 μήνες υπηρεσίας στην κορυφή της κλίμακας Α12(ii), θεμελίωνε τα ακόλουθα συνταξιοδοτικά ωφελήματα:

1. Ακαθάριστη μηνιαία σύνταξη ίση με το 50% του τελευταίου μισθού του δηλαδή € 2662 καταβλητέα ακόμα και με αφυπηρέτηση στα 55 έτη ηλικίας.
2. Αφορολόγητο εφάπαξ φιλοδώρημα ίσο με € 149 072.

1^η Οκτωβρίου 2011: ένα θλιβερό ορόσημο

Όλα τα ανωτέρω έτυχαν δραματικής μείωσης ή καταργήθηκαν εντελώς  με το συνταξιοδοτικό νόμο 216(1)/2012. Η δυσμενής κατάσταση που δημιουργήθηκε με αφορμή/πρόσχημα την οικονομική κρίση,  υπήρξε ένας οδοστρωτήρας για όσους την 1/1/2013 είχαν λιγότερους από 400 μήνες υπηρεσίας. Εντούτοις δεν υπέστησαν όλοι την ίδια ζημιά. Σε γενικές γραμμές οι δημόσιοι υπάλληλοι που ήταν στην υπηρεσία από το 2013 και μετά  εντάχθηκαν στις ακόλουθες δύο κατηγορίες:

1. Όσους μονιμοποιήθηκαν κατά ή μετά την 1^η Οκτωβρίου 2011.
2. Όσους μονιμοποιήθηκαν πριν ή κατά την 30^η Σεπτεμβρίου 2011.

Για κάθε μια από τις δύο πιο κάτω κατηγορίες θα αναφερθούμε αναλυτικά πιο κάτω.

Εκπαιδευτικοί που μονιμοποιήθηκαν κατά ή μετά την 1 / 10/ 2011: Οι μεγάλοι χαμένοι

Το άρθρο 13 του Ν216(Ι)/2012 ρητώς αναφέρει ότι: «Παρά τις διατάξεις οποιουδήποτε οικείου νόμου ή κανονισμών, οι νεοεισερχόμενοι υπάλληλοι, δεν εντάσσονται σε Κυβερνητικό Σχέδιο Συντάξεων ή σχέδιο συντάξεων όμοιο μ΄ αυτό»

1. Με απλά  λόγια όποιος εκπαιδευτικός μονιμοποιήθηκε από 1/10/2011 και μετά  θα χάσει κατά την αφυπηρέτηση του € 120 000 έως €150 000 εφάπαξ και ακαθάριστη σύνταξη € 2200 - €2,600 μηνιαίως κατά προσέγγιση.
2. Οι νεοεισερχόμενοι θα πάρουν μόνο τη σύνταξη από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων(ΤΚΑ) στα 63/65 έτη ηλικίας. Δεδομένου όμως ότι κατά τεκμήριο όσοι εισήλθαν στην εκπαίδευση τη δεύτερη δεκαετία του 21^ου αιώνα άργησαν να διοριστούν και μένουν  πολλά χρόνια στους καταλόγους διοριστέων/διορισίμων είναι φανερό ότι η σύνταξη του ΤΚΑ που θα θεμελιώσουν θα είναι μειωμένη, ανάλογη των περιορισμένων εισφορών τους.

Εκπαιδευτικοί που ήταν μόνιμοι στις 30 Σεπτεμβρίου 2011: Ζημίες αναλόγως αρχαιότητας

Για τους εκπαιδευτικούς που πρόλαβαν να μονιμοποιηθούν πριν την 1/10/2011 ισχύει η γενική αρχή: « Όσο πιο αργά μπήκες στην υπηρεσία τόσο πιο πολλά συνταξιοδοτικά δικαιώματα χάνεις» Αυτό γιατί:

1. Τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα που θεμελιώθηκαν για  υπηρεσία  ως τις 31/12/2012 παραμένουν ανέπαφα, εφόσον θεμελιώνονται με βάση την αρχή «σύνταξη ίση με το 1/800 του τελευταίου μισθού πριν την αφυπηρέτηση για κάθε μήνα υπηρεσίας »
2. Τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα που θεμελιώνονται για την υπηρεσία τους από 1/1/2013 και μετά είναι μειωμένα κατά 25% έως 30%  εφόσον υπολογίζονται  με βάση  συντελεστή «ενός οκτακοσιοστού (1/800) του μέσου όρου των ακαθάριστων συντάξιμων απολαβών του συνόλου των μηνών συντάξιμης υπηρεσίας του, μέχρι την ημερομηνία αφυπηρέτησής του»
3. Επιπλέον, στα συνταξιοδοτικά δικαιώματα που θεμελιώνονται για υπηρεσία από 1/1/2013 επιβάλλεται αναλογιστική μείωση μέχρι 34% σε περίπτωση πρόωρης αφυπηρέτησης. (Κατά μέσο όρο 4,5% για κάθε χρόνο πρόωρης αφυπηρέτησης)
4. Περεταίρω η συνεισφορά στο Ταμείο Χηρών υπερδιπλασιάστηκε από 0,75% σε 2%. Ακόμα επιβλήθηκε αποκοπή 3% στον ακαθάριστο μισθό ως συνεισφορά των υπαλλήλων στο σχέδιο συντάξεων. Συνολικά οι συνταξιοδοτικές εισφορές υπέρ-εξαπλασιάστηκαν από 0,75% σε 5% ( 3% Α.Σ.Σ + 2% Τ.Χ. )
5. Το εφάπαξ που θεμελιώνεται για υπηρεσία από 1/1/2013 εκτός από μειωμένο υπόκειται σε φόρο εισοδήματος μέχρι 30%. Απεναντίας το εφάπαξ που θεμελιώθηκε λόγω υπηρεσίας ως τις 31/12/2012   όχι μόνο ήταν αυξημένο, αλλά ήταν και αφορολόγητο.

Συμπεράσματα  

1. Εννιά χρόνια μετά την κατάργηση του επαγγελματικού σχεδίου συντάξεων οι συντεχνίες του δημοσίου δεν έχουν καταφέρει τίποτε για την επαναφορά των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των νεοεισερχομένων.
2. Αναφορικά με τους εν υπηρεσία, το μόνο που έχει επιτευχθεί είναι το σχέδιο πρόωρων αφυπηρετήσεων χωρίς πέναλτι για άτομα με 400+ μήνες υπηρεσίας ή που απέχουν 5 χρόνια από την ηλικία κανονικής αφυπηρέτησης τον Απρίλη του 2020. Είναι ένα θετικό βήμα, όμως καλύπτει πολύ λίγους και με πολλές διακρίσεις.

Ερωτήματα

Τα ακόλουθα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν με σαφήνεια:

1. Τι επιδιώκουμε για αποκατάσταση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων όσων μονιμοποιήθηκαν μετά την 1/10/2020; Σύσταση Ταμείου Προνοίας ή ένταξη τους στο επαγγελματικό σχέδιο συντάξεων των δημοσίων υπαλλήλων;
2. Αν η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι η ένταξη των νεοεισερχομένων στο επαγγελματικό σχέδιο των δημοσίων υπαλλήλων, σε ποιο επαγγελματικό σχέδιο θέλουμε να τους εντάξουμε; Αυτό που ίσχυε ως το 2012 και ήταν γενναιόδωρο ή αυτό που ισχύει από 1/1/2013 και αποδίδει σημαντικά μειωμένα οφέλη;

Πιστεύω ότι είναι εφικτός και ρεαλιστικός στόχος η ένταξη των νεοεισερχομένων στο κρατικό σχέδιο συντάξεων, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από 01/01/2013. Η θέση μου αυτή τεκμηριώνεται με βάση την ακόλουθη επιχειρηματολογία:

Τα μειονεκτήματα δημιουργίας Ταμείου Προνοίας

1. Τα χρήματα ενός Ταμείου Προνοίας μετατρέπονται σε καταθέσεις, ομόλογα, μετοχές. Αυτό εμπεριέχει πολλούς κινδύνους όπως: α) Κίνδυνο κουρέματος σε περίπτωση τραπεζικής κρίσης. Ας μη ξεχνούμε το 2013. β) Τα καταθετικά επιτόκια είναι μηδενικά και μπορεί να γίνουν αρνητικά. γ) Οι μετοχές περνούν τον κύκλο του «φουσκώματος» και του «ξεφουσκώματος» των τιμών. Ένα χρηματιστηριακό κραχ που κατά μέσο όρο γίνεται κάθε 10-15 χρόνια μπορεί να κάνει το Ταμείο Προνοίας των συναδέλφων φύλλο και φτερό.
2. Η διαχείριση ενός Ταμείου Προνοίας είναι μια τεράστια ευθύνη. Υπερβαίνει τις δυνατότητες των συνδικαλιστών μας που είναι εκπαιδευτικοί. Πρέπει να γίνει με αγορά υπηρεσιών από επενδυτικά Ταμεία με πολύ σημαντικό κόστος.
3. Η δημιουργία ενός Ταμείου Προνοίας θα έχει τεράστιο κόστος τόσο για τους συναδέλφους όσο και για την κυβέρνηση. Θα πρέπει να πληρωθούν εισφορές αναδρομικά για μια δεκαετία. Κάποιος που ήταν με σύμβαση το 2010 και μονιμοποιήθηκε το 2015 πιθανό να χρωστά € 10 000 εισφορές και άλλα τόσα πρέπει να πιστωθούν στο λογαριασμό του από την κυβέρνηση. Η δημιουργία ενός Ταμείου Προνοίας για δέκα χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους, εκπαιδευτικούς και αστυνομικούς είναι μια βόμβα για τα δημόσια οικονομικά που πιθανό να ξεπερνά τα εκατό εκατομμύρια. Όσο περνά ο καιρός το κόστος αυτό θα αυξάνεται.
4. Συνακόλουθα όσων αναφέρω στην παράγραφο 3 η οικονομική κρίση του κορωνοϊού θα χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα από την παρούσα κυβέρνηση να μεταθέσει το πρόβλημα στην επόμενη κυβέρνηση, εφόσον τα δημόσια οικονομικά περνούν κρίση.
5. Επιπλέον η ένταξη κάποιων υπαλλήλων σε Ταμείο Προνοίας και κάποιων άλλων στο κρατικό σχέδιο συντάξεων δημιουργεί ηθικό και νομικό θέμα άνισης μεταχείρισης ανθρώπων που προσφέρουν ουσιωδώς ίση υπηρεσία. Τέτοια διευθέτηση πάσχει νομικά και ηθικά.

Ένταξη νεοεισερχομένων στο κρατικό σχέδιο συντάξεων με τις ισχύουσες από το 2013 πρόνοιες

Η ένταξη των υπαλλήλων που έχουν μονιμοποιηθεί κατά η μετά την 1/10/2011 στο κρατικό σχέδιο συντάξεων, δημιουργεί κατάσταση αμοιβαίου συμφέροντος τόσο για τους υπαλλήλους αυτούς, όσο και για την κυβέρνηση. Οι νεοεισερχόμενοι πρέπει να ενταχθούν στο ισχύον κρατικό σχέδιο συντάξεων αφού:

1. Η άμεση δαπάνη για το κράτος είναι μηδαμινή, εφόσον τα άτομα που μονιμοποιήθηκαν κατά ή μετά την 1/10/2011 δεν πρόκειται να αφυπηρετήσουν μεσοπρόθεσμα, αφού ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία 30 έως 45 ετών.
2. Ο υπολογισμός των συνταξιοδοτικών ωφελημάτων με βάση το μέσο μισθό καριέρας και όχι τον τελευταίο μισθό πριν την αφυπηρέτηση, μειώνει την επιβάρυνση των κρατικών ταμείων κατά 25%-30% σε σχέση με τις διευθετήσεις που ίσχυαν ως το 2012.
3. Το κόστος του κρατικού συνταξιοδοτικού σχεδίου δεν επιβαρύνει αποκλειστικά το κράτος, όπως ίσχυε ως το 2011, αφού οι υπάλληλοι που είναι ενταγμένοι σε αυτό πληρώνουν κάθε μήνα το αξιοσέβαστο 5% ως συνταξιοδοτικές εισφορές. [ 3% αποκοπή σχεδίου σύνταξης + 2% Εισφορά στο Ταμείο Συντάξεων Χηρών ]
4. Η ένταξη των κρατικών υπαλλήλων σε επαγγελματικό σχέδιο συντάξεων είναι ηθική υποχρέωση του κράτους λόγω της ειδικής σχέσης εξάρτησης των υπαλλήλων του δημοσίου προς τη Δημοκρατία. Με βάση το άρθρο 54 των Περί Δημοσίας Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας Νόμων σαφώς δηλώνεται ότι όλος ο χρόνος του εκπαιδευτικού λειτουργού είναι στη διάθεση της Δημοκρατίας και αυτός δεν μπορεί να εξασκήσει οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα ή οικονομική δραστηριότητα χωρίς την άδεια του Υπουργείου Παιδείας. Επί λέξει αναφέρεται στη νομοθεσία ότι: α) «Εκπαιδευτικός λειτουργός του οποίου το σύνολο του χρόνου τελεί εις την διάθεση της Δημοκρατίας, δεν επιτρέπεται να ασκεί οιονδήποτε επάγγελμα ή επιτήδευμα ή να ασχολείται ή μετέχει εις οιονδήποτε εργασία ή επιχείρηση. β)  Με βάση την πιο πάνω πρόνοια της νομοθεσίας, δημόσιος εκπαιδευτικός λειτουργός, που έχει διοριστεί μόνιμα ή µε σύμβαση και κατά τον ελεύθερο του χρόνο απασχολείται ιδιωτικά χωρίς άδεια, είτε µε αμοιβή, είτε χωρίς αμοιβή σε οποιαδήποτε εργασία, είτε παραδίδει μαθήματα κατ’ οίκο είτε σε φροντιστήριο, διαπράττει πειθαρχικό αδίκημα το οποίο θα διώκεται ευθύς ως υποπέσει στην αντίληψη της αρμόδιας αρχής. 
5. Λόγω της σχέσης υποτέλειας που έχει ο δημόσιος υπάλληλος προς το κράτος, υπάρχει, για όσους τουλάχιστον διορίστηκαν μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου του 2011, το δικαίωμα της επαγγελματικής σύνταξης γήρατος.  Η έννοια του δικαιώματος αυτού είναι η ακόλουθη: Εφόσον με το μόνιμο διορισμό του ο εκπαιδευτικός έχει εκχωρήσει στο κράτος το δικαίωμα να εξασκεί δεύτερο ή τρίτο επάγγελμα ή να ανοίξει επιχείρηση για βιοποριστικούς λόγους και είναι υποχρεωμένος να ζει μόνο με το μισθό που του δίνει το κράτος, έχει το δικαίωμα να παίρνει από την πολιτεία, ως ανταπόδοση της ισόβιας αφοσίωσης και υποτέλειας του προς τη δημόσια διοίκηση, την επαγγελματική σύνταξη γήρατος.
6. Επιπλέον η αξίωση για ένταξη των νεοεισερχομένων στο κρατικό σχέδιο συντάξεων θεμελιώνεται νομικά με βάση τα ακόλουθα:

-          Το άρθρο 28(1) του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας  κατοχυρώνει την ίση μεταχείριση των πολιτών που βρίσκονται σε ουσιωδώς όμοιες περιστάσεις. Το εν λόγω άρθρο ρητώς αναφέρει ότι: «Πάντες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου, της διοικήσεως και της δικαιοσύνης και δικαιούνται να τύχωσι ίσης προστασίας και μεταχειρίσεως».

-          Την κατοχυρωμένη  αρχή του εργατικού δικαίου για « ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας». Εφόσον στην αμοιβή των υπαλλήλων που ήταν μόνιμοι στις 30/9/2011 περιλαμβάνεται ως εν δυνάμει περιουσιακό στοιχείο η κρατική σύνταξη, το ίδιο δικαίωμα κρατικής σύνταξης πρέπει να έχουν οι κρατικοί υπάλληλοι που διορίστηκαν κατά ή μετά την 1/10/2011.

Συμπέρασμα

Για όλους τους πιο πάνω ουσιαστικούς λόγους θεωρώ ότι η ένταξη όσων εκπαιδευτικών μονιμοποιήθηκαν κατά ή μετά την 1^η Οκτωβρίου 2011 στο κρατικό σχέδιο συντάξεων, με βάση τους όρους που αυτό λειτουργεί σήμερα, όπως ισχύει για όσους μονιμοποιήθηκαν πριν ή κατά την 30^η Σεπτεμβρίου 2011 είναι η πλέον αρμόζουσα λύση στο συνταξιοδοτικό.

*Μέλος ΔΣ ΑΚΙΔΑ 2017-2020