ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΛΕΚΚΟΥ*
Έχει επισημανθεί από πολλούς και σε διάφορες ευκαιρίες και ένταση ότι η περίοδος που διανύουμε είναι πολύ ιδιαίτερη. Για πολλούς συνανθρώπους μας μάλιστα είναι από δύσκολη ως απελπιστική. Έχει επίσης επισημανθεί ότι τα παιδιά βιώνουν αυτή την κατάσταση εντονότερα από τους ενήλικες αφού δεν διαθέτουν εκείνους τους μηχανισμούς που απαιτούνται για την εκλογίκευση της καθημερινότητας αλλά ούτε και μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά την βίαιη ανατροπή της καθημερινότητάς τους.
Πολλά από αυτά αναγκάζονται να μένουν υπό την επιτήρηση ενηλίκων που δεν είναι οι γονείς τους. Υπάρχουν και περιπτώσεις που η πολύωρη παραμονή υπό την εποπτεία κακοποιητικών γονέων είναι καταστροφική για αυτά.
Κάποιες φορές, αν η συνθήκη είναι όπως πιο πάνω, ο εφιάλτης μπορεί να προκύψει από την πηγή της χαράς, της αγάπης, της προστασίας, της φροντίδας: το άγγιγμα.
Ένα παιδί μαθαίνει το άγγιγμα από τη βρεφική ηλικία μέσα από τον τρόπο που οι γονείς το αγγίζουν αλλά και μέσα από το πώς αυτοί επιτρέπουν να το αγγίζουν άτομα εκτός της πυρηνικής οικογένειας. Το πώς μπορεί κάποιος να το αγγίξει ή όχι είναι κάτι βιωματικό. Είναι όμως πολύ σημαντικό να μιλήσουμε νωρίς στα παιδιά μας για το άγγιγμα, από την ηλικία των τριών ετών ίσως, εμβολιάζοντας τη συζήτησή μας για το θέμα, με την έννοια του «ιδιωτικού».
Εννοείται ότι το λεξιλόγιο και η ορολογία εξαρτώνται από την ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού, μιας και η συζήτηση και ενημέρωση για το θέμα είναι καλό να γίνεται σε διάφορα στάδια της ζωής του.
Μέσα στα πλαίσια της ιδιωτικότητας πρέπει να ερμηνευτούν τα ιδιωτικά μέρη του σώματος, ο ιδιωτικός χρόνος και χώρος. Τα ιδιωτικά μέρη του σώματος, μπορεί κάποιος να τα αγγίξει για λόγους υγείας και υγιεινής (κυρίως στις μικρές ηλικίες). Ιδιωτικός χρόνος είναι η ώρα του μπάνιου, της τουαλέτας αλλά και η ώρα της αλλαγής ρούχων. Στην συνέχεια θα εξηγήσουμε στο παιδί την ιδιωτικότητα στο χώρο και θα εξηγήσουμε το παιδί πού μπορεί να αγγίζει τα ιδιωτικά του μέρη αλλά και πού μπορεί να κυκλοφορεί χωρίς ρούχα.
Είναι σημαντικό να επικοινωνήσουμε στα παιδιά πως τα όρια και οι περιορισμοί δεν αλλάζουν με την ηλικία: το πρόσωπο παραμένει κυρίαρχο του σώματός του. Στη εφηβεία ειδικά, που όλα εκρήγνυνται για το παιδί, σε συνδυασμό με την απλοποιημένη εικόνα του αγγίγματος που παρουσιάζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυτή η κυριότητα στο σώμα ίσως να υποχωρήσει. Σίγουρα στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή, το άγγιγμα συνδέεται με το συναίσθημα αλλά και την επιθυμία. Παραμένει όμως αμετάβλητη η παράμετρος που ορίζει τα αυτονόητα: αν ένα άγγιγμα μας κάνει να νιώθουμε όμορφα είναι ένα άγγιγμα εντός των ορίων μας ενώ αν ένα άγγιγμα μας κάνει να νιώθουμε άβολα είναι ένα άγγιγμα που έχει ξεπεράσει τα όρια μας.
Κάποιοι ίσως θεωρήσουν ότι τα όρια πάνω σε αυτό το θέμα είναι συντηρητισμός ή ανεπίκαιρα. Όπως και όλα τα υγιή όρια που επιβάλλουμε στα παιδιά μας έτσι και τα όρια στο άγγιγμα βοηθούν στην προστασία των παιδιών αλλά και στην ανάπτυξη μιας υγιούς σεξουαλικής ζωής
Τα όρια που επιβάλλονται από τους γονείς τα βοηθούν να μάθουν ότι έχουν δικαίωμα να επιλέξουν αν θα δεχτούν το άγγιγμα και ότι μπορούν να φωνάξουν «όχι» και να ζητήσουν βοήθεια. Τα βοηθά να κατανοήσουν ότι δεν φταίνε όταν πέφτουν θύματα κακοποιητικού αγγίγματος. Η εκ νέου θυματοποίηση του θύματος στιγματίζοντάς το ότι προκάλεσε την κακοποίηση, ήταν και δυστυχώς παραμένει μια πραγματικότητα (έστω κι αν έχει υποχωρήσει σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες).
Τα όρια είναι οδηγός συμπεριφοράς και αυτοπειθαρχίας που βοηθά τα παιδιά να ελέγχουν τις ορμές τους , να μην παραβιάζουν τα όρια των άλλων και να μην παρενοχλούν τους άλλους. Τα όρια βοηθούν το παιδί να διατηρεί την ασφάλεια του, την σωματική και συναισθηματική υγεία του αλλά και να την διεκδικεί.
Υπάρχει η εσφαλμένη εντύπωση πως ένα παιδί που αγγίζεται επώδυνα ή κακοποιείται σεξουαλικά θα βρει το θάρρος να το καταγγείλει. Δυστυχώς όχι μόνο δεν το καταγγέλλει αλλά πολύ σπάνια θα μιλήσει γι’ αυτό. Δίνει όμως σημάδια, κάνει κινήσεις ακούσιες ίσως, με τις οποίες ζητά την βοήθειά μας. Σε αυτό το παιδί θα δούμε ξαφνικές αλλαγές στη συμπεριφορά του, απότομες μεταπτώσεις της διάθεσής του, φοβίες για μέρη, καταστάσεις ή ανθρώπους. Ένα ασφαλής σταθμός πληροφόρησης για το έγκλημα αυτό είναι το παιχνίδι.
Υπάρχει η εντύπωση πως οι σεξουαλικοί κακοποιοί είναι εύκολα αναγνωρίσιμα άτομα. Δυστυχώς, όχι. Τα άτομα αυτά έχουν κοινωνική ζωή και παρουσία σαν τη δική μας. Έχουν δουλειά, εργασία, σχέση, οικογένεια, δικά τους παιδιά. Απ’ την άλλη πέφτουμε εύκολα στην στοχοποίηση συνανθρώπων μας ρίχνοντας πάνω τους σκιές, οι οποίες έστω κι αν δεν αποδειχτούν ποτέ, θα κηλιδώνουν για πάντα τη ζωή τους. Γι’ αυτό χρειάζεται να ρίξουμε μια δεύτερη ή μια τρίτη ματιά, μακριά από το συναίσθημα ή την κοινωνική εικόνα ή την προσωπική αντίληψη που μπορεί να έχουμε για τον συγκεκριμένο άνθρωπο και να εστιάσουμε μόνο σε συμπεριφορές.
Τα ερωτικά αγγίγματα χωρίς συναίνεση και ειδικά σε παιδιά είναι επώδυνα και κακοποιητικά για την ψυχή τους και καταστροφικά για τα επόμενα στάδια της ζωής τους. Ακρωτηριάζουν χωρίς να επέρχεται εύκολα επούλωση των πληγών του ακρωτηριασμού.
Πέρα από τον σημαντικότατο γονεϊκό ρόλο στη θέσπιση ορίων που εγγυώνται την ασφάλεια του παιδιού, σπουδαίο ρόλο παίζει και το σχολείο μέσα από τα μαθήματα της αγωγής ζωής και οικογενειακού προγραμματισμού. Σε μια κοινωνία που όρια και αξίες καταρρέουν χωρίς να αντικατασταθούν από άλλες είναι καιρός να εμφανιστεί χωρίς ντροπή κι ενοχές ο όρος Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση η οποία θα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της διαπαιδαγώγησης κάθε παιδιού.
*Δάσκαλος (Β.Δ.)
Msc Συμβουλευτικής
