Μια επώδυνη προοπτική
ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΛΕΚΚΟΥ*
Aς φέρουμε λίγο μπροστά μας ένα παιδί. Ένα παιδί, αγόρι ή κορίτσι, το οποίο μας προβληματίζει κάποιες φορές. Όχι πάντα. Κυρίως όταν εμποδίζει την ομαλή ροή της μαθησιακής διαδικασίας ή μας αναγκάζει να διακόψουμε τα πάντα και να ασχοληθούμε αποκλειστικά μαζί του. Πολλές φορές χωρίς αποτέλεσμα. Είναι φορές που είναι εμφανώς ευτυχισμένο. Κάθε κουβέντα ή κίνηση των άλλων το κάνει χαρούμενο. Πλησιάζει παιδιά ή δασκάλους που μπορεί να μην τα πάει σχεδόν ποτέ καλά μαζί τους και μοιράζεται χαμόγελα και δραστηριότητες. Την επόμενη μέρα, η απλή συνηθισμένη παρατήρηση, για επιτάχυνση της επίλυσης μιας άσκησης, μια γενική παρατήρηση στην τάξη, ένα γενικό αστείο οδηγεί σε ξεσπάσματα θυμού/απογοήτευσης/απόσυρσης. Η εύκολη διάγνωση: είναι ιδιόρρυθμο. Είναι όμως απλά έτσι; Σίγουρα ο/η εκπαιδευτικός της τάξης δεν είναι σε θέση να κάνει μια πλήρη κι ακριβή διάγνωση τυχόν συμπεριφορών παιδιών που δεν είναι αναμενόμενες κι ούτε είναι υποχρεωμένος/η να έχει τα εφόδια για κάτι τέτοιο. Μπορεί όμως να ρίξει μια δεύτερη ματιά στα παιδιά αυτιά, να «ακούσει» λίγο καλύτερα τι κρύβεται πίσω απ’ αυτές τις θορυβώδεις εναλλαγές συμπεριφορών και συναισθημάτων. Μην ξεχνάμε ότι πολλές φορές ο/η εκπαιδευτικός είναι το πρώτο άτομο που εντοπίζει διαταραχές συμπεριφοράς και κάποιες φορές, δυστυχώς, ο μόνος που παλεύει να αναδείξει την ανάγκη για την φροντίδα τους
Με την διαρκή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να διαβαστούν και σωστά. Να υποψιάσουν για διαταραχή η οποία δυσκολεύει πολλά από τα παιδιά που στέκονται γύρω μας. Αυτή της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας (Borderline Personality Disorder). Σίγουρα δεν είναι η μόνη που έχει ως μέρος της εκδήλωσης της αυτά τα συμπτώματα αλλά είναι αυτή που στα σχολεία αγνοείται καθώς δεν επηρεάζει άμεσα ή δραματικά την απόδοση του παιδιού στα γνωστικά αντικείμενα. Έρευνες έχουν αναδείξει αρκετούς σημαντικούς παράγοντες ως υπεύθυνους για την εμφάνιση της OΔΠ. Πέρα των γενετικών παραγόντων υπάρχει και η αδυναμία των γονέων στην ανατροφή των παιδιών με την συνακόλουθη παραμέληση των συναισθηματικών τους αναγκών αλλά και η πιθανή κακοποίηση τους.
Το μεγάλωμα αυτών των παιδιών είναι γεμάτο από μεγάλες εκπτώσεις στη συναισθηματική φροντίδα, επιβεβαίωση και ανταπόκριση από πλευράς των γονέων. Πολλές φορές η συναισθηματική παραμέληση δεν αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Η συναισθηματική φροντίδα θεωρείται από πολλούς άσκοπη πολυτέλεια, ειδικά σε πλαίσια οικονομικής δυσπραγίας ή κοινωνικών και υγειονομικών ανακατάξεων , όπως τώρα.
Το οικογενειακό περιβάλλον το οποίο παραμελεί το συναίσθημα είναι τυφλό απέναντί του. Το αγνοεί. Στα παιδιά περνά το μήνυμα ότι τα συναισθήματα όχι μόνο δεν έχουν σημασία αλλά είναι και περιττά. Τα παιδιά θεωρούν ενοχή το συναίσθημα, μιας και αυτό δεν ανταποκρίνεται στο σύνολο των συμπεριφορών που περιμένουν οι γονείς από αυτά. Μην θέλοντας να τους επιβαρύνουν περισσότερο τα καταπιέζουν με αποτέλεσμα να χάνουν κάθε επαφή με αυτά. Σιγά σιγά το μήνυμα ότι τα συναισθήματα δεν έχουν σημασία, εξελίσσεται και γίνεται πεποίθηση ότι και το παιδί επειδή έχει συναισθήματα δεν έχει αξία. Στο σημείο αυτό ίσως θα έπρεπε να σταθούμε και να ρίξουμε μια ψύχραιμη ματιά στους ενηλίκους που μας περιβάλλουν. Σύζυγος, σύντροφος, συνάδελφος, φίλος ή φίλη, ενήλικες, με χαμηλή αυτογνωσία κι αυτοεκτίμηση, με λειψή ενσυναίσθηση, πνιγμένοι από αισθήματα θυμού και ντροπής για τον εαυτό τους.
Γίνεται αντιληπτό το πόσο η κατάσταση είναι πιο σοβαρή (μην ξεχνάμε όμως πως η γενετική είναι επίσης ένας παράγοντας εμφάνισης της διαταραχής) για όσα παιδιά έχουν μεγαλώσει με μία υπερβολική αλλά και τιμωρητική εκδοχή της συναισθηματικής παραμέλησης. Σε αυτή την εκδοχή οι γονείς όχι μόνο αγνοούν τα συναισθήματα του παιδιού τους αλλά το ακυρώνουν και το τιμωρούν. Ένα βασικό συστατικό της ανθρώπινης υπόστασης, το συναίσθημα, θεωρείται κακό, κάτι που επιφέρει την τιμωρία. Άρα και το παιδί το οποίο το εκδηλώνει είναι κακό και του αξίζει η τιμωρία. Όταν η καθημερινότητα ενός παιδιού είναι αυτή τότε θεωρεί και το ίδιο ότι είναι κακό, απορριπτέο άρα άξιο παραμέλησης και τιμωρίας.
Τα παιδιά αυτά είναι σίγουρα ότι δεν πρέπει απλά να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους αλλά και να τιμωρούν τον εαυτό τους γιατί έχουν συναισθήματα. Δεν έχουν πλήρη εικόνα του εαυτού τους μιας και τα συναισθήματα δεν κρίνονται άξια για συμπερίληψη στην εικόνα αυτή. Κι αφού έχει απορριφθεί και δαιμονοποιηθεί το βασικό κομμάτι της ιδιαιτερότητάς τους νιώθουν άδεια. Τα παιδιά αυτά στερήθηκαν την δυνατότητα να μάθουν τις δεξιότητες των συναισθημάτων, κάτι που στα άλλα παιδιά περνά με φυσικό τρόπο κατά την ανατροφή τους. Δεν ξέρουν να αναγνωρίζουν, να διαχειρίζονται , να εκφράζουν τα συναισθήματά τους αλλά και των άλλων και να αγαπούν τον εαυτό τους για τα συναισθήματά τους και όσα θετικά μπορούν να δώσουν μέσα από αυτά.
Την επόμενη φορά που κάποιο παιδί από την χαρά και την ισότιμη συμμετοχή στη σχολική στιγμή περάσει χωρίς εμφανή λόγο στην κατάσταση του να κλαίει απογοητευμένο με το κεφάλι ανάμεσα στα πόδια ή να τρέχει θυμωμένο μακριά από όλους, ας μην το πούμε ιδιόρρυθμό, Η άποψη και η συμβουλή ενός ειδικού της ψυχικής υγείας μπορεί να μας βοηθήσει να βοηθήσουμε το παιδί αλλά και να έχουμε μια τίμια συζήτηση με τους γονείς του. Σε κάθε περίπτωση όμως ας του δείξουμε ότι το συναίσθημα δεν είναι κακό. Είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους.
*Δάσκαλος (Β.Δ.)
Msc Συμβουλευτικής
